Tíminn - 12.01.1990, Síða 6

6 Tíminn
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
íslenskt hagsmunamál
Síðustu helgi maímánaðar á fyrra ári var haldinn
leiðtogafundur Atlantshafsbandalagsins í Briissel,
að nokkru leyti til þess að minnast 40 ára afmælis
NATO, en aðallega til þess að ræða almenn
stefnumál bandalagsins í ljósi nýrra viðhorfa í
heimsmálum. Víst var að afvopnunarviðræður milli
stórveldanna og hernaðarbandalaganna mundu setja
mikinn svip á leiðtogafundinn.
Fyrir leiðtogafundinn hafði komið fram ágreining-
ur innan Atlantshafsbandalagsríkja um efni og
áherslur í afvopnunarviðræðum. Þar stóðu annars
vegar Bandaríkjamenn, en hins vegar Þjóðverjar og
litu þessi mál misjöfnum augum. Hins vegar leystist
þessi ágreiningur vegna miðlunartillögu frá Bush
Bandaríkjaforseta, sem tókst að haga svo tillögugerð
að aðiljum bandalagsins þótti viðunandi.
Að sjálfsögðu vakti þessi framganga Bush forseta
athygli og þær sættir sem tókust á grundvelli tillagna
hans. Hins vegar var þessi fundur leiðtoga NATO
ríkja einnig sögulegur vegna ræðu íslenska forsætis-
ráðherrans, Steingríms Hermannssonar, þar sem
hann beindi athygli að því að afvopnun á heimshöf-
um sé jafnbrýnt friðarmálefni eins og afvopnun á
meginlandi Evrópu, sem allir væru uppteknir af og
hefðu hugann við.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
fylgdi þessu íslenska viðhorfi í afvopnunarmálum vel
eftir á fundum utanríkisráðherranna í Brussel þessa
sömu daga. Þessar hugmyndir íslensku ríkisstjórnar-
innar voru bókaðar hjá Atlantshafsbandalaginu sem
gilt framlag til frekari umræðu um afvopnunarmál,
þótt raunsæir menn gerðu sér grein fyrir því að um
framgang hugmyndarinnar ylti á nánari kynningu á
henni og þróun afvopnunarviðræðna eins og þær
höfðu verið mótaðar.
Því er ekki að leyna að krafa íslendinga um
afvopnun á heimshöfunum, að þar sé dregið úr
ferðum kjarnorkukafbáta, hefur átt mjög erfitt
uppdráttar hjá Bandaríkjastjórn, en nýtur margs
konar stuðnings ýmissa annarra ríkisstjórna, t.d. á
Norðurlöndum, auk þess sem sovétstjórnin hefur
lagt til að viðræður verði teknar upp um þessi mál.
íslenska ríkisstjórnin hefur því ekki til einskis unnið
að vekja máls á þessu efni innan Atlantshafsbanda-
lagsins.
Nú hefur það gerst, að William Crowe flotaforingi,
sem nýlega hefur látið af störfum sem formaður
herráðs Bandaríkjanna, hefur lýst þeirri skoðun, að
Bandaríkjamenn eigi að breyta stefnu sinni í afvopn-
unarmálum og setjast að samningaborði um að
útrýma kjarnorkuvopnum á höfunum. Þótt ekki sé
annað, þá bendir tillaga flotaforingjans til þess að
bandarískir áhrifamenn í herafla og stjórnmálum séu
móttækilegir fyrir breytta stefnu í afvopnun á
höfunum. Stefnubreytingar hjá stórveldum gerast
ört um þessar mundir. íslendingar hafa sérstaka
ástæðu til að fylgjast með viðhorfsbreytingum á sviði
kjarnorkuafvopnunar á höfum úti. Stefna íslensku
ríkisstjórnarinnar er skýr í því efni og henni hefur
verið fylgt eðlilega eftir á alþjóðavettvangi. Kjarn-
orkuafvopnun á höfunum er íslenskt hagsmunamál.
Föstudagur 12. janúar 1990
GARRI
UNDIR ÞRÝSTINGI
Þá er aftur tekið til við að ræða
nýju bókmenntaverðlaunin, en fyr-
ir jólin fór öll bóksala fram í
skugga þeirra. Þá hafði nefnd til-
nefnt tíu bækur og var listinn
birtur, að því er virðist mest í
auglýsingaskyni. Eðlilegt er að
þessi listi hafi haft áhrif á hvaða
bækur seldust mest, þó ekki réði
hann úrslitum um söluna. Síðan
var málið lagt í hendur almenningi
og er nú sá tími útrunninn sem
honum var ætlaður til að vega og
meta hinar tíu bækur og skila
atkvæðum. Siðan tekur við fimm
manna nefnd undir forsæti Gylfa
Þ. Gíslasonar, fyrrverandi mennta-
málaráðherra, og sú nefnd kveður
upp endanlegan úrskurð um hver
er „fegurst á landi hér“, þ.e. besta
bókin. Höfundurinn fær eina millj-
ón króna í verðlaun.
Bækur eða bókmenntir
Ekki er nema sjálfsagt að koma
upp bókmenntaverðlaunum í land-
inu, eða bókaverðlaunum, vegna
þess að val á bókum að þessu sinni
bendir til þess að bækur hafa verið
valdar sem ekki flokkast bcinlínis
undir bókmenntir. Þess vegna er
spurning hvort ekki á að skipta
þessum verðlaunum í deildir án
þess út af fyrir sig að draga úr þeim
verðlaunum sem þegar hafa verið
ákveðin. Þá yrði um raunveruleg
bókaverðlaun að ræða en ekki þær
misvísanir, sem nú gilda, þar sem
bókum almennt er ruglað saman
við bókmenntir sem eru sér á parti.
Ekki er að efa að fimm manna
nefndin undir stjóm Gylfa Þ.
Gíslasonar mun skila verki sínu
vel, en talið er að hin almenna
atkvæðagreiðsla kunni að skapa
þrýsting á nefndina, enda er henni
eflaust ætlað það. Ljóst er að valið
á verðlaunaverkinu fer í gegnum
þrjú stig, en þýðingarmesta stigið
er umfjöllun fimm manna nefndar-
innar.
Pakkinn eins og hann er
Menningarviti DV, sem yfirleitt
stígur ekki í neitt ræddi við suma
nefndarmenn í gær og var þar helst
til umræðu hvort svigrúm nefndar-
innar þrengdist ekki við að vinna
þarf úr annarra manna tilnefning-
um. Fulltrúi Rithöfundasambands
íslands, sem er aðeins annað af
tveimur rithöfundafélögum leyfði
sér ekki að hafa skoðun á tilnefn-
ingunum, en sagðist aðeins taka
við þessum pakka eins og hann
væri, eins og honum væri upp á
lagt að gera af Rithöfundasam-
bandinu.
Aftur á móti kom Ástráður Ey-
steinsson að vanda málsins. Hann
sagði að helstu annmarkarnir á
þessari verðlaunaveitingu væru að
nefndimar tvær gengju ekki út frá
sömu forsendum í vali sínu. Tíu
manna nefndin tilnefndi tíu athygl-
isverðustu bækur ársins, en fimm
manna nefndin ætti vafalaust að
veita bókmenntaverðlaun. Ástráð-
ur tók ekki fram að hann tæki við
pakkanum athugasemdalaust enda
ekki fulltrúi þess strangtrúnaðar
sem ríkir í Rithöfundasambandinu,
en formaður þess var tilnefndur af
tíu manna nefndinni.
Menningarvitar
með áttavita
Vonandi er að vel takist tíl með
bókaverðlaunin að þessu sinni, en
augljóst er að þeir sem áttu hug-
myndina að þessu og bjuggu kerfið
til voru að reisa bókum og bók-
menntum hurðarás um öxl. Hér er
um viðkvæma hluti að ræða, og
mjög erfitt að koma hlutlausum
aðilum að valinu, þótt vitað sé að
fimm manna nefndin er öll að vilja
gerð til að sýna skynsemi og hlut-
leysi. Strax og tíu bóka valið lá
fyrir hafði það ýmis sérkenni, sem
fylgt hafa mati á listum í landinu í
langan tíma. Eflaust verður svo
enn um langa hríð. En það heitir
varla annað en að safna sér í fögur
eftirmæli. Verður hver og einn við
það að una, bæði þeir sem fá
eftirmælin og hinir sem hurfu eftir-
mælalausir. Það er óneitanlega
mikil dirfska að ganga fram fyrir
skjöldu í samtímanum og taka að
sér að ákveða „absalúta“ list. Til
þess þarf að trúa á eitthvað annað
en listina í leiðinni, svona til að
hafa áttavita. Menningarvitar með
áttavita hafa verið aðgangsharðir
um sinn. Nú hafa áttavitar truflast
eitthvað upp á síðkastið en ekki
hér. Kannski er það vegna þess að
við erum svo norðarlega.
Garri
VÍTT OG BREITT
Hamingjusöm fáfræði
Fræg er sú skoðanakönnun sem
leiddi í ljós að þrátt fyrir allt
volæðið og svartagallsrausið reyn-
ast íslendingar harriingjusamasta
þjóð í veröldinni og er oft til
þeirrar furðu vitnað.
Enn er komin niðurstaða merki-
legrar skoðanakönnunar sem sýnir
að fólkið í landinu þar sem ham-
ingjan býr, er yfir sig lukkulegt
með bankana sína. 91,4% að-
spurðra eru ánægð með bankana.
Er raunar mesta furða að nokkur
maður dirfist að hrófla við svo
elskulegu kerfi sem landslýður
metur svo mikils. En svo er það
samt, bankar eru keyptir og sam-
einaðir, en engir lagðir niður og
horfa bankamálin til enn betri
vegar og munu lánastofnanir þá
enn aukast að vinsældum og
trausti.
Mikill fréttaflutningur hefur ver-
ið um aðdáun fólks á bönkunum,
en aðeins Garri, kunningi okkar
hér fyrir ofan, fór í gær að agnúast
eitthvað út í að í sömu skoðana-
könnun hafi komið í ljós, að tveir
af hverjum þremur, sem spurðir
voru kunna engin skil á nafnvöxt-
um og raunvöxtum né verðtrygg-
ingu. En þeirri niðurstöðu hefur
lítt verið haldið á lofti.
60,9% halda að bankarnir út-
skýri ekki nægilega vel hvaða kjör
þeir bjóða.
Fyrir lánastofnanirnar skiptir
auðvitað mestu máli að þær séu
virtar og dáðar og mikil er sú
hamingja þjóðar að meta banka
sína að verðleikum og trúa þeim og
treysta upp á 91,5%.
Hitt er umhugsunarefni, hvernig
það má vera að tveir þriðju þeirra
sem bera svona góðan hug til
lánastofnana eru úti á þekju hvað
varðar einföldustu undirstöðuat-
riði bankastarfsemi, og efnahags-
lífs yfirleitt.
Og ótrúlegur er sá fjöldi sem
telur að bankarnir kynni ekki nægi-
lega hvaða kjör þeir bjóða við-
skiptavinum sínum. En ef fólk veit
ekkert um vexti, verðbætur og
kostnað margs konar, hefur það
eðlilega ekki hugmynd um hvort
það hagnast eða tapar á að leggja
inn eða taka lán og leggur blinda
ást á bankana.
Þeir gefa nú líka alltaf kaffi
Ekki verða bankarnir vændir um
að gera ekki tilraunir til að kynna
starfsemi sína og hvaða kjör þeir
bjóða.
Glæsibæklingar og litprúðar
auglýsingar í löggiltum viðskipta-
blöðum auglýsingakontóra fara
greinilega fyrir ofan garð og neðan
hjá þorra fólks og heilu sjónvarps-
leikritin sem markaðsvitringar
auglýsingastofanna láta búa til og
sýna og sýna og sýna hafa greini-
lega minna en engin áhrif.
Bankarnir eyða ómældu fé í
kynningarstarfsemi og ráðamenn
þeirra eru svo grænir að afhenda
það sjálfhælnum auglýsingagosum,
sem hafa afrekað það að gera
uppýsingarnar svo flóknar og flott-
ar að almenningur í landinu hefur
ekki lengur hugmynd um hvað
renta er. OÓ
Þorskurinn niðurgreiddur
„Ágæti OÓ
Til að firrur komist ekki á kreik
vegna eðlilegra ganmanmála í
„Víðu og breiðu" 11. janúar er rétt
að skýra þetta út fyrir lesendurri
Tímans:
1) Samkvæmt reglugerð tekur
endurgreiðsla vegna virðisauka-
skatts til sömu fisktegunda og áður
gilti um niðurgreiðslur af sölu-
skatti, nefnilega til ýsu, þorsks,
ufsa, steinbíts, karfa, löngu, keilu,
lúðu, kola, skötu, skötusels, rauð-
maga og grásleppu. Endurgreiðsl-
an er miðuð við fiskinn sem hráefni
uppúr lest eða af fiskmarkaði, en
tekur þó einnig til saltfisks, reykts
fisks og sigins fisks.
2) Nokkur misskilningur kom
upp um hrogn og lifur þegar það
góðgæti kom á land nú eftir ára-
mótin. Hrogn og lifur eru yfirleitt
seld sérstaklega, og ekki ásamt
þorskfiskinum sjálfum, og töldu
ýmsir fisksalar og fleiri þess vegna
að endurgreiðslan næði ekki sér-
staklega til þessarar vöru. Það álit
fæddi svo af sér þá trú að vegna
virðisaukaskattsins ætti þetta að
hækka um ein fjórtán prósent.
Þessar staðhæfingar komust meðal
annars á prent í DV ásamt ýmsum
gamanglósum sem ekki buðu til
athugasemda. Fjármálaráðuneytið
tók svo af öll tvímæli um málið
með bréfi til ríkisskattstjóra 8.
janúar.
Fréttir af þessu hafa ekki verið
sagðar í Tímanum nema um penna
OÓ í „Víðu og breiðu" 11.1., en
þar kemur fram það hald að ýsan
sé ein um niðurgreiðslurnar. Af
framangreindum upplýsingum ætti
að vera ljóst að þorskurinn kemst
þangað líka. Þótt stundum gangi
erfiðlega.
Mörður Árnason,
upplýsingafúUtrúi
fjármálaráðherra.“
0g yffir til ríkisskattstjóra
„8. jan. Garðar Vald. o.s.frv.
Ráðuneytið vísar til viðræðna
við yður, hr. ríkisskattstjóri, varð-
andi endurgreiðslu vegna virðis-
aukaskatts af matvöru. Ráðuneyt-
ið telur að undir endurgreiðslurétt,
skv. reglugerð nr. 637/1990, um
endurgreiðslu vegna virðisauka-
skatts af matvöru o. fl., falli hrogn,
lifur, gellur og kinnar. Samkvæmt
þessu eiga þeir aðilar sem um ræðir
í 3. tölul. 1. mgr. 3. gr. reglugerð-
arinnar rétt á endurgreiðslu skv. 3.
mgr. 4. gr. umræddrar reglugerðar,
ef keypt eru hrogn, lifur, gellureða
kinnar af vinnslustöðvum, enda
hafi umrædd vara ekki fengið
endurgreiðslu á fyrri stigum
vinnslumeðferðar. “
Svo mörg eru þau orð.
OÓ