Tíminn - 12.01.1990, Síða 7

Föstudagur 12. janúar 1990
Tíminn 7
IIHIIIHIHIHIl AÐUTAN [aillllllllllllllllllllllllllllllllílllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllBIBtllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinillllllllllllllllllllllllllH ........................lll...................................................................illH........................Ili...................
Atvinnuleysi farið að
herja á Kínverja
Kínverjar hafa ekki aðeins fengið að kynnast þeim
illa fylgifiski kapítalismans verðbólgunni. Nú er annar
slæmur förunautur kapítalismans farinn að bæra á sér
þar í landi, atvinnuleysi. Frá því segir nýlega í Der
Spiegel.
Skilyrði fyrir vinnu
að hafa ekki haft afskipti
af „vorinu í Peking“
Hún entist ekki út reynslutím-
ann í fyrsta starfinu sem hún fékk
eftir gagnfræðaskólann, í bílaverk-
smiðju. Næsta starfi sem hún fékk,
á vörulager, sagði hún upp sjálf -
fannst vinnan of einhæf.
Undanfarið hálft ár hefur Hong
Shoumei farið á hverjum miðviku-
dagsmorgni í Shaojiou-götu í mið-
borg Peking. Þar er til húsa í
tveggja hæða byggingu atvinnu-
miðlun fyrir austurhluta borgarinn-
ar. Til þessa hefur hún ekki haft
erindi sem erfiði.
Henni hefur boðist vinna sem
burðarmaður fyrir járnbrautarfar-
þega fyrir rúmlega 615 ísl. kr. laun
á mánuði, án þess að hafa von um
neinar aukagreiðslur, en það skil-
yrði fylgdi að hún hefði ekki haft
nein pólitísk afskipti af „vorinu í
Peking“. Staða framreiðslustúlku
á hóteli að hluta í eigu útlendinga
kom ekki heldur til greina, þar
hefði hún orðið að kunna ensku.
Hong, sem orðin er 22ja ára,
hefði vel getað hugsað sér að verða
afgreiðslustúlka. En nú er hún
farin að missa vonina um að svo
geti orðið. „Verslanirnar kjósa
helst að ráða til sín útskrifaða
skólanemendur. En ég verð sífellt
eldri og möguleikar mínir eftir því
minni.“
Hong er meðal þeirra ríflega
fimm milljóna Kínverja sem fylla
opinberar skýrslur um atvinnu-
lausa í borgum Kína, þ.e. 4%
vinnufærra karla og kvenna.
Eymd kapitalismans í viðbót
við eymd kommúnismans
Auk næstum 20% verðbólgu,
mikillar fæðingartíðni og orku-
kreppu hefur yfirvöldunum í Pek-
ing nú tekist að koma á þeirri eymd
sem skv. hreinum kenningum
kommúnismans má í rauninni ekki
fyrirfinnast. Áróðursmaskínan
kallar líka atvinnuleysingjana
snyrtilega „þá sem bíða eftir
vinnu“.
Og þeim fjölgar stöðugt. Af
þeim 10 milljónum manna sem
leituðu sér atvinnu 1989 varð að-
eins tæpum helmingi að ósk sinni.
Sérfræðingar álíta opinberar töl-
ur færðar í stílinn og meta svo að
tala atvinnulausra nemi a.m.k.
10%. í alþéttbýlustu hverfum stór-
borganna sé hlutfallið enn hærra.
Þannig má nefna að í Xian í
norðvesturhluta landsins hafi
m.a.s. milli 20 og 30 prósent íbú-
anna verið án launa og matar.
Hagtölur nefna ekki einu sinni
atvinnuleysið í strjálbýlinu - þar
hafi milljónir bænda aðeins stopula
vinnu og allt að 60 milljónir Kín-
verja flakki um í eilífri leit að
atvinnu. Tugir þúsunda bænda
flykktust í vor til stórborganna
Peking, Shanghai og Kanton í von
um að finna atvinnu.
„Damóklesarsverð sem hangir
yfir kapitaliskum þjóðfélögum,
ógnar nú líka verkamönnum nýja
Kína,“ segir Sung Xiaowu, starfs-
maður hins ríkisrekna félags fyrir-
tækjastjórnenda.
Niðurrifið á frjálslyndu
umbóta- og efnahagsstefnunni
aðalorsökin
Aðalsökina á niðurrifið á frjáls-
lyndu umbóta- og efnahagsstefn-
unni, sem nú fer fram í áföngum.
Hin reginíhaldssama stjórn Kína
hóf herferð gegn einkafyrirtækj-
um, og í þeim tilgangi að berjast
gegn verðbólgunni fylgja yfirvöld
nú strangri aðhaldsstefnu.
Þannig felldu yfirvöld ýmis stór-
verkefni út af dagskrá og takmörk-
uðu mjög lánamöguleika. Því er
það að fjölmörg fyrirtæki geta ekki
ráðið neitt nýtt starfsfólk ef þau
verða ekki bara hreinlega að leggja
upp laupana.
Afleiðingin er sú að svo að bara
sé talað um byggingariðnaðinn
fækkaði starfsmönnum á þessu ári
um meira en tvær milljónir. Og
samkvæmt tölum Hagstofu ríkisins
misstu „margar milljónir" í
Atvinnuleysi færist nú í vöxt i
Kína og eiga margir leið á vinnu-
miðlunarskrifstofur. Margir fara
þó bónleiðir til búðar.
strjálbýli starf sitt þar sem lítil
landbúnaðarfyrirtæki hættu fram-
leiðslu. Sun efnahagssérfræðingur
segir að atvinnuleysið sé orðinn
mesti þjóðfélagsvandinn.
Það er fyrst og fremst ungt fólk
með litla menntun sem ekki fær
vinnu, en nemendur útskrifaðir úr
framhaldsskólum hafa líka fengið
að kenna á atvinnuleysinu. Einn
þeirra er Pekingbúinn Yu
Jingshan, 21 árs. Hann náði ekki
inntökuprófi í háskólann, jafnaldri
hans og vinur Liang Tao hélt um
eins árs skeið kyrru fyrir heima þar
sem honum féll ekki embættis-
mannsstarfið, sem yfirvöld höfðu
úthlutað honum. Ekkert annað
stóð honum þó til boða.
Atvinnuleysið veldur
þjóðfélagsóróa
Atvinnuleysið er nú orðið eins
og klakstöð fyrir þjóðfélagsleg
átök. Að því komust valdamenn
loks á „vorinu í Peking“ þar sem
atvinnuleysingjar tóku þátt í upp-
reisninni í borgunum Xian og
Changsha.
Af ótta við nýjar óeirðir standa
þess vegna flokksgæðingarnir nú
fast gegn umsóknum frá fyrirtækj-
um og embættismönnum um að
segja upp starfsfólki. Það kom í
ljós nýlega þegar stjórnendur verk-
smiðja í Shanghai tóku sig til og
sendu allar konur, 45 ára og eldri,
heim. Tilraun til að auka fram-
leiðni, en skv. henni átti að gefa 20
fyrirtækjum í Peking leyfi til að
reka lata starfsmenn, var snarlega
stöðvuð um leið og lýðræðishreyf-
ingin var barin niður.
THbúin atvinna
Því er það að mörg hundruð
þúsund Kínverja verja tíma sínum
í iðjuleysi og tedrykkju, en eiga þó
að heita að vera í vinnu. Tungu-
málakennslukonunni Zhao Xiang-
hua, 22ja ára, var fengið starf við
tækniskóla að loknu námi. Þar
hefur hún ekki einn einasta nem-
anda.
Lyftuverðir eru á sínum stað - í
sjálfvirkum lyftum. í verslunum
standa við afgreiðsluborð þrjár
sölukonur í stað einnar, í ríkis-
bankanum vinna sjö starfsmenn
við að afgreiða einn tékka, þrátt
fyrir tölvuvæðingu.
„Oft leysa fimm manns af hendi
þá vinnu sem þrír gætu auðveldlega
afgreitt," segir Luo Gan, fyrrver-
andi atvinnumálaráðherra. Alls
vinna að mati opinberra aðila 20
milljón manns framyfir þörf í ríkis-
reknum fyrirtækjum.
Þeir sem þegar hefur verið sagt
upp störfum fá 50-75% af síðustu
launum, eftir starfsaldri. En þeir
sem aldrei hafa haft starf, s.s. þeir
sem nýskriðnir eru út úr skóla,
fyrrverandi hermenn eða fangar
sem hafa afplánað sinn dóm, fá
ekkert og verða að láta fjölskyldu
sína sjá sér farborða.
Nú leggur Hagfræðidagblaðið
það til að fyrirtækjum verði gefinn
kostur á því að ráða aftur fleira
fólk til starfa og verði þá gripið til
hins gamla kapitaliska ráðs - að
lækka launin.
Illlllllllllllllilllllllll LESENDUR SKRIFA llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................Illllll
Obreytt Þjóðleikhús
aukin samvinna viö Óperu og Borgarleikhúsiö
Kynntar hafa verið fremur ógn-
vekjandi breytingar á Þjóðleikhús-
inu sem hljóta að leiða hugann að
því hvort þær breytingar sem fyrir-
hugaðar eru reynist nauðsynelgar ef
mótuð yrði samræmd listastefna fyrir
hið opinbera og henni síðan fylgt
eftir. Ekki er hægt að líta framhjá
því að opnað hefur verið nýtt og
glæsilegt Borgarleikhús og nauðsyn-
legt að gera sér grein fyrir áhrifum
þess á aðra atvinnuleikmennsku í
borginni og reyndar leikstarfsemi í
landinu öllu.
Spyrja má hvort með tilkomu
Borgarleikhússins megi láta við sitja
að gera nauðsynlegustu umbætur á
byggingu Þjóðleikhússins, án þess
að breyta húsinu nokkuð.
Spyrja má hvort með nauðsynlegu
og eðlilegu samstarfi Þjóðleikshúss-
ins og íslensku óperunnar megi ekki
spara sér hina stórkostlegu umbygg-
ingu Þjóðleikhússins og láta sér
nægja endurbætur og viðhald á bygg-
ingunni til frambúðar, en skilja við
hana í sama horfi og hún nú er.
Þó að ályktanir starfsmanna leik-
hússins hljóti að vega þungt við
ákvörðun um breytingar á leikhús-
byggingunni, þá eru það nú einu
sinni eigendurnir, þjóðin sjálf eða
kjörnir fulltrúar hennar, sem verða
að taka þessar ákvarðanir en alls
ekki einstakir hópar sem aðild eiga
að málinu og geta haft annarra
hagsmuna að gæta en heildin. Starf-
semi í leikhúsi fer þar fram fyrir
áhorfendur en ekki fyrir leikara.
Þjóðleikhúsið
og Borgarleikhúsið
Vtkjum fyrst að áhrifum Borgar-
leikhússins á leiklistarstarfsemina.
Ein þeirra röksemda sem færð er
fyrir nauðsynlegum breytingum á
áhorfendasvæði Þjóðleikhússins er
að nútímauppfærslur leikrita séu
með allt öðrum hætti en klassískar
uppfærslur. Þó að fyrirkomulag
hússins, líkt og það er nú, taki mið
af klassískum uppfærslum leikrita,
þá eru það síst aðferðir og uppfærsl-
ur sem endilega þarf að hafna þó að
nú séu uppi aðrar skoðanir á hvernig
að þessum málum skuli staðið.
Víða erlendis eru til leikhús frá
fyrri öldum sem taka mið af klassísk-
um uppfærslum leikhúsverka og
hvarflar ekki að nokkrum manni að
breyta húsunum til að koma til móts
við hin nýju leikverk. Til þess eru ný
leikhús byggð. Miklum mun heppi-
legra er að til staðar séu leikhús sem
bjóði upp á hvoru tveggja, klassískar
og nútímalegar uppfærslur leik-
verka, en því yrði þá til að dreifa
með óbreyttu Þjóðleikhúsi auk
Borgarleikhúss.
Með tilkomu Borgarleikhússins
hefur þetta breyst. Þar er komið
tækifæri til nútímalegra uppfærslna
leikrita, en mjög brýnt er að eiga
áfram leikhús sem hentar betur til
klassískra uppfærslna. Vilji leikara-
hópur Þjóðleikhússins hins vegar
einnig hafa tækifæri til nútímalegra
uppfærslna leikverka verður hann
einfaldlega að ráða sig til Borgarleik-
hússins. Ekki er óeðlilegt að þannig
verði um að ræða verkaskiptingu
leikhúsanna og því muni þeir leikar-
ar sem sækjast eftir klassískum upp-
færslum ráða sig til starfa hjá Þjóð-
leikhúsinu en þeir sem sækjast eftir
nýstárlegri uppfærslum ráða sig til
Borgarleikhússins. Þjóðleikhúsið á
að geta sér gott orð fyrir uppfærslur
verka er henta í húsnæði þess með
sama hætti og Borgarleikhúsið á að
geta sér orð fyrir nútímalegar upp-
færslur sem henta í húsnæði þess.
Meiri hreyfanleiki leikara
Framkvæmdum í Þjóðleikhúsinu
á ekki að ráða tregur hreyfanleiki
leikara milli einstakra leikhúsa,
miklu heldur þarf að gera þann
hreyfanleika meiri. Stjórnvöld verða
að búa svo um hnútana að ekki
skipti máli ráðning leikara við eitt
leikhús frekar en annað eða hindri
þá í að öðlast fleiri og betri tækifæri.
Má í reynd segja að gegni furðu
að leikhúsin skuli enn ráða leikara
ótímabundið þegar, hvar sem litið er
í þjóðfélaginu, er verið að ráða fólk
til starfa tímabundið. Einmitt í
frjálsri leiksköpun, líkt og í leikhúsi,
hlýtur að eiga best við að ráða
starfsfólk tímabundið (t.d. til fjög-
urra ára í senn) svo ráðamenn geti
síðan metið stöðuna að nýju að þeim
tíma loknum. Leikhúsi ber að
ákveða efnisskrá sína til nokkurra
ára (a.m.k. í grófum dráttum) og
síðan ber að haga ráðningu leikara
með hliðsjón af því.
Þjóðleikhúsið
og íslenska óperan
Ef halda á úti óperuhúsi af ein-
hverjum myndarskap hér á landi er
hæpið að slíkt verði gert án verulegs
ríkisstyrks. Eðlilegt væri því að
skoða Gamla bíó og Þjóðleikhúsið
sem tvö leiksvið á vegum sama aðila.
Yfirstjórn og skrifstofuhald gæti ver-
ið eitt og hið sama og óþarft væri að
halda úti á báðum stöðum. Umbæt-
urnar í Þjóðleikhúsinu verður einnig
að skoða með tilliti til framtíðar-
stefnumörkunar hins opinbera gagn-
vart íslensku óperunni. Þannig yrði
ekki ólíkleg niðurstaða að óperur og
söngleikir yrðu frekar á fjölum
Þjóðleikhússins en leikrit færð upp á
sviðinu í Gamla Bíói.
Því fyrr sem menn horfast í augu
við þá óumflýjanlegu staðreynd að
ríkið verður að koma meira eða
minna inn í reksturinn á íslensku
óperunni, líkt og tíðkast um óperu-
rekstur í öllum helstu nágrannalönd-
um okkar, því betra. Ef mönnum er
sárt um félagsskapinn íslensku óper-
una mætti hugsa sér að hann starfaði
áfram þó svo að hið opinbera sæi um
allan ytri búnað, umgjörð hópsins
og gerði honum þannig kleift að iðka
list sína hvort sem er á sviði Gamla
bíós eða Þjóðleikhússins. Einnig
yrði með þessu komið til móts við
núverandi leikarahóp Þjóðleikhúss-
ins og honum byðist svið Gamla
bíós, auk sviða Þjóðleikhússins, til
að spreyta sig á.
Stefnumörkun
hins opinbera
Þessar lausnir sem ég hef gert hér
að umtalsefni vekja spurningar um
hvernig hátti stefnumörkun hins op-
inbera í listum. Því miður ræðst
stefna hins opinbera yfirleitt með
höppum og glöppum frekar en menn
hafi mótað sér skoðanir til lengri
tíma. Er hér enginn stjórnmála-
flokkur undanþeginn. En ekki nægir
að móta stefnu á sviði leiklistar og
óperuflutnings, heppilegast væri að
skoða jafnframt í því samhengi tón-
list og myndlist.
Stjórnvöld þurfa að gera upp hug
sinn hvað við teljum okkur hafa efni
á að veita til menningar og lista;
standa síðan við þær mörkuðu skuld-
bindingar í stað þess að reyna síðan
að vera öllum allt. Að sjálfsögðu
verður síðan að gæta ítrasta sparnað-
ar og ráðdeildar við ráðstöfun fjár-
magns og þess vegna brýnt að huga
að hverjum þeim skipulagsbreyting-
um og breytingum á fyrirkomulagi
sem leitt geti til sparnaðar.
Vel mætti hugsa sér að sameigin-
leg yfirstjórn og rekstur íslensku
óperunnar og Þjóðleikhússins næði
að einhverju leyti til Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands einnig. A.m.k. hlýtur
þar einnig að verða að huga að
tímamörkum ráðningarsamninga
tónlistarfólks, en á móti verði lista-
mönnunum lofað að fjölgað verði
þeim tækifærum sem gefast til að
ráða sig tímabundið í fullt starf á
sviði listarinnar.
Listaskóli
Hluti af stefnumörkun hins opin-
bera í listum ætti að vera sameining
listaskólanna þriggja: Myndlista- og
handíðaskólans, Leiklistarskóla ís-
lands og Tónlistarskólans í Reykja-
vík undir einum hatti, í einni bygg-
ingu. Efast fáir um hvílík lyftistöng
slíkt gæti orðið skapandi listum og
þróun þeirra hér á landi. Er brýnl að
hraða því máli og finna heppilegt
húsnæði slíkum skóla. Hljóta menn
að huga að því hvort ekki færi saman
bygging húsnæðis undir listaskóla
sem jafnframt gæti þjónað þeim
áformum sem uppi eru um byggingu
tónlistarhúss, þar sem tónlistardeild
listaskólans gæti notið góðs af tón-
listarhúsinu.
Forðum öðru stórslysi
Uppbyggingu Þjóðleikhússins í þá
veru sem byggingarnefnd hefur
afráðið og kynnt hefur verið opin-
berlega verða ráðamenn að stöðva
áður en skammsýnin nær undir-
tökunum. Nægir að nú rísi eitt
minnismerki þvílíkrar skammsýni í
miðborg Reykjavíkur þar sem ráð-
húsið í Tjörninni er. Þjóðleikhúsið
er í núverandi mynd, ekki síður en
Tjörnin, einn hinna helgu reita sem
forða verður frá gerræðismönnum.
Ástæða er til að ætla að ráðamenn
þjóðarinnar hlusti á óskir hennar og
breyti samkvæmt því.
Garrabróðir