Tíminn - 13.01.1990, Side 2
10
HELGIN
Laugardagur 13. janúar 1989
aíluÉJ'j JÖFUR HF
NVBYLAVEGI 2. K0PAV0GI,
i______J SIMI (91)42600
Suðurnesjamenn
UPPLÝSINGAFUNDUR
UM EVRÓPSKA
EFNAHAGSSVÆÐIÐ, EES
verður haldinn á vegum
UTANRÍKISRÁÐUNEYTISINS
þann 15. jan. kl. 21.00 í
GLAUMBERGI, KEFLAVÍK
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra hefur
framsögu og mun ásamt embættismönnum utanríkis-
ráðuneytisins svara fyrirspurnum um viðræður Fríverzl-
unarsamtaka Evrópu, EFTA, og Evrópubandalagsins,
EB, um myndun sameiginlegs markaðar í Evrópu.
Utanríkisráðuneytið
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
Styrkur til háskóla-
náms í Hollandi
Hollensk stjórnvöld bjóöa fram styrk handa íslendingi til
háskólanáms í Hollandi skólaárið 1990-91. Styrkurinn er
einkum ætlaður stúdent sem kominn er nokkuð áleiðis í
háskólanámi eða kandídat til framhaldsnáms. Nám við
listaháskóla eða tónlistarháskóla er styrkhæft til jafns við
almennt háskólanám. Styrkfjárhæðin er 1.130 gyllini á
mánuði í 10 mánuði.
Umsóknum um styrkinn skal komið til menntamálaráðuneyt-
isins, Hverfisgötu 6, 150 Reykjavík, fyrir 10. febrúar n.k. og
fylgi staðfest afrit prófskírteina, ásamt meðmælum. Sérstök
eyðublöð fást í ráðuneytinu.
Menntamálaráðuneytið
10. janúar 1990.
REYKVÍSKUR
RÓMEÓ
og lausu, sem þessi ungu brúðhjón
áttu, þegar þau byrjuðu búskapinn
og síðar á æfinni erfðu þau stórfé.
í eina sæng
Ekki er annars getið en alit færi
vel á með þeim Halldóru og Guð-
mundi eftir að þau voru komin í eina
sæng og að ástir þeirra hafi haldist,
meðan báðum entist líf.
Guðmundur varð sýslumaður
Húnvetninga og eins og áður getur
klausturhaldari á Þingeyrum, og þar
var heimili þeirra. Hann var maður
mikils metinn og eins og um hann
segir á einum stað „mörgum mönn-
um hugljúfur,“ röggsamur embættis-
maður, vitur höfðingi, lærður og
guðhræddur, örlátur og veitingasam-
ur, en hélst þó vel á auði sínum. Til
dæmis um göfuglyndi Guðmundar
er þess getið að hann gaf tvær jarðir,
Hamar og Ás í Svínavatnshreppi, til
uppeldis fátækum í Húnavatnssýslu.
Þegar kjósa skyldi lögmann árið
1639, voru margir sem óskuðu þess
að Guðmundur Hákonarson tæki þá
upphefð að sér. Svo varð þó ekki og
varð Magnús lögmaður Björnsson
fyrir valinu. Þegar Guðmundur tók
að eldast, varð hann mjög feitur. Er
til sögn um það að einn manna hans
hafi verið svo sterkur og þrekmikill
að hann hafi borið Guðmund upp
örðuga brekku í túninu á Þingeyrum
ogsýslumaðurgefiðhonum 1 hundr-
að fyrir aflraun þessa. Hann þraut
heilsa þegar hann eltist, líklega mest
vegna offitu, og þremur árum áður
en hann dó sleppti hann Húnavatns-
sýslu, en hélt klaustrinu til dauða-
dags. Hann dó á Þingeyrum 21. maí
1659, og mun Halldóra hafa lifað
mann sinn nokkur ár.
Óskabörnin
Þótt þessi rómantíska saga hafi nú
verið til lykta leidd á farsælan hátt,
lengjum við hann þó nokkuð með
því að segja hér frá börnum þeirra
hjóna.
Þau Halldóra og Guðmundur
eignuðust aðeins tvö börn,
óskabörnin, son og dóttur. Sonur
þeirra var Þorkell sýslumaður, mesti
sæmdarmaður. Hann fékk Þingeyra-
klaustur eftir föður sinn og þá Húna-
vatnssýslu, en hann dó ungur, aðeins
35 ára.
Einkadóttir þeirra hét Helga og
verður nú sagt af henni.
Eflaust hefur Helga verið glæsileg
kona og kvenkostur góður, enda
fengið gott uppeldi og af ríkum og
göfugum ættum komin. Það kom
líka í ljós síðar, þegar út í hjóna-
bandið var komið, að hún reyndist
skörungur og stoð manni sínum,
þegar örðugleikar og vandræði steðj-
uðu að honum. Helga hefur fengið
marga biðla, ef að líkum lætur, þótt
sögur greini ekki frá nema einum
þeirra, en sá var Gísli, sonur Þorláks
biskups. Hann brá sér að Þingeyr-
um, jjegar hann kom úr utanlands-
ferð 1653 og bar upp bónorð sitt, en
fékk hryggbrot. Það var ekki af því
að þarna væri ekki nóg ættgöfgi eða
metorð til staðar er ráðahagnum var
synjað, þar sem um sjálfan biskups-
soninn var að ræða. Heldur var það
hitt, þótt kynlegt megi þykja, að efni
biðilsins þóttu ekki nóg.
Sagt er að hann hafi tekið sér það
mjög nærri að vera neitað uíi heima-
sætuna og hafi því ekki viljað þiggja
neitt um morguninn, þegar hann
ætlaði frá Þingeyrum. Á þessum
tímum var það alsiða að færa meiri
háttar mönnum bikar af víni og
drekka með þeim hestaskál, um leið
og þeir stigu á bak og hugðust ríða
úr hlaði. Svo var þessu sinni. En
þegar Gísla var réttur bikarinn á
Þingeyrahlaði, tók hann við honum,
en saup ekki á. Þess í stað þeytti
hann bikarnum í hlaðið og kvað um
leið:
Ari í ögri og Kristín, kona hans,
dóttir Guðbrandar biskups. Ekki
var Ari ætíð svo guðrækilegur í
háttum, eins og grimmdarleg
framganga hans í Spánverjavíg-
unum 1615 ber vitni um.
„Samt er eg glaður ígeði,
þótt góð mér þykist fljóðin,
ráði sú rík er af auði,
rétt er að iðrist eftir;
guð hefur gnægð af góðu
gleð eg mig æ þar meður,
oss mun auðið að bíða,
annars jafn góðs svanna. “
Og svo reið hann leiðar sinnar.
„Óskarpur og einfaldur"
Það er eins og Gísli hafi orðið
sannspár, þegar hann í gremju sinni
orti vísuna á Þingeyrahlaði, því
síðar kom það fram að Helga átti í
ýmsu mótdrægt í hjónabandi sínu.
Hana hefur þá máske iðrað þess að
hafa ekki tekið Gísla. En vel má
vera að Halldóra, móðir hennar,
hafi ráðið hér mestu um.
Tveimur árum síðar giftist Helga
Birni Magnússyni, sem varð sýslu-
maður í Húnavatnssýslu eftir dauða
Þorkels bróður hennar. Stóð brúð-
kaupið á Þingeyrum.
Björn var sonur Magnúsar lög-
manns Björnssonar, og hafði lög-
maður beðið Helgu til handa syni
sínum, eða hún gifst Birni fyrir
„tilstilli" lögmanns. Auðurvarmikill
í garði hins unga sýslumanns, en
minna af hinum andlegu fjársjóðum,
því um hann var sagt að hann væri
„hvorki skarpvitur né námgjarn" og
á öðrum stað að „hann væri enginn
skörungur að dugnaði og fram-
kvæmd ... óskarpur og einfaldur."
Þó hélt hann um tíma bæði Þingeyra-
klaustur og Munkaþverárklaustur,
Húnavatnssýslu og Vaðlasýslu (þ.e.
Eyjafjarðarsýslu). Gengu honum öll
embættisverk heldur bögulega og
var hann um síðir sviptur öllum
metorðum fyrir skuldir og vegna
óreiðu.
„Ekki líkar
herranum enn...“
Landfógeti, Johannes Klein, dró
fjöður yfir misfellur í embættis-
rekstri Björns sýslumanns, en það
gerði eftirmaður hans, Christofer
Heidemann, aftur á móti ekki.
Eftir Alþingi 1684 reið Heide-
mann norður til Hóla að sitja þar
prestastefnu. Þaðan brá hann sér
svo í Eyjafjörð að finna Björn
sýslumann á Munkaþverá og hafði
með sér „hina skynsömustu menn“,
sem votta áttu hirðuleysi Björns og
umgengni um þær jarðir sem hann
hélt, en að Munkaþverá voru bygg-
ingar sagðar að falli komnar undir
umsjá hans.
Húsbændurnir tóku fógeta með
mestu virktum og var hann að sjálf-
sögðu leiddur í stofu í sjálfu klaustr-
inu. Þar hóf hann ádeilu sína á Björn
sýslumann. Þetta varð til þess að
Björn lét bera fyrir Heidemann
stóra silfurkönnu, ef vera kynni að
hann girntist hana og yrði þá vægari
í aðfinnslum og kröfum. Augljóslega
hefur fógetanum ekki þótt kannan
nógu mikill gripur, til þess að hann
léti hana mýkja skap sitt, því hann
gerðist nú enn harðari í aðfinnslum.
Brá Björn þá á það ráð að láta tíu
ríkisdali í könnuna, en ekkert dugði.
Þegar hann svo lét aðra tíu ríkisdali
í könnuna er sagt að Heidemann
hafi lyft lokinu og litið niður í hana,
en ekki verið ánægður enn. Þá gekk
Björn til Helgu konu sinnar og
sagði: „Ekki líkar herranum ennþá,
Helga mín!“ En auðvitað voru það
hennar ráð að svona var farið að.
Svo laumaði Björn sýslumaður
ennþá tíu dölum í könnuna og þá
hætti fógeti og var ánægður.
Silfurkanna þessi hefur svo án
vafa verið reidd suður að Bessastöð-
um og síðan siglt sinn sjó suður að
Ermarsundi, eins og svo margir
góðir gripir héðan fyrr á öldum.
Ekki var vægð fógeta samt meiri við
Björn en svo að hann lét í þessari
ferð dæma hann bæði frá sýslu og
klaustri.
Enn af Helgu og Birni
Ekki er vafa bundið að Helga
Guðmundsdóttir hefur bæði verið
húsfreyjan og húsbóndinn á Munka-
þverá. Víst er að hún hélt vel utan
að fé sínu, þannig að hinn mikli
auður hennar var allur óeyddur,
þrátt fyrir óreiðu og basl manns
hennar. Börn hennar fengu því
stórfé í arf eftir móður sína. Sagt er
að eignir sýslumanns hafi á tímabili
talist svo miklar að þær hafi numið
16 hundruðum hundruða, þegar hag-
ur hans var í mestum blóma.
Björn fór oft utan í málaferlum
sínum og dvaldi að síðustu fjögur ár
í Kaupmannahöfn. Þangað frétti
hann um giftingu Halldóru dóttur
sinnar, sem á árinu 1695 hafði gengið
að eiga séra Ólaf Stefánsson í Valla-
nesi. Þá var Björn orðinn ekkill fyrir
sjö árum. Vorið 1696 bjó hann sig til
íslandsferðar með Austfjarðaskipi
og ætlaði til dóttur sinnar í Vallanesi.
En í þessari ferð tók hann sótt í hafi,
þegar skammt var til lands, og dó um
það bil er fyrst varð landsýn. Var
líkið flutt að Vallanesi og jarðað þar.
Ólánsmaður
Einkasonur Helgu og Björns á
Munkaþverá hét Guðbrandur og
hefur hann efalaust borið nafn hins
mikla forföður síns, herra Guð-
brands biskups. Hann var piltur vel
gefinn, en óreglusamur og varð
ógæfumaður. Hann fór til Kaup-
mannahafnar og gekk þar í herþjón-
ustu og var í henni í þrjú og hálft ár.
Þá kom hann heim á ný og lét lesa
vitnisburði sína í Lögréttunni á Al-
þingi 1689. Síðar sóaði hann öllum
eignum sínum og lenti á vonarvöl,
þannig að árið 1711 var hann dæmd-
ur á framfæri Öngulsstaðahrepps,
en þar var hann fæddur. En dætur
þeirra Helgu og Björns, sem hétu
Kristín og Halldóra, giftust mætum
mönnum, og eru miklar ættir fjá
þeim komnar.