Tíminn - 18.01.1990, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 18. janúar 1990
Tíminn 7
VEIÐIMAL
Kaup á úthafslaxveiðikvóta
Fœreyinga og Grænlendinga
vekja alheimsathygli
Mikla athygli hefur vakið meðal laxveiðimanna víða um
heim það framtak Orra Yigfússonar að beita sér fyrir því
að festa kaup á laxveiðikvóta Faereyinga og Grænlendinga
í sjó. Nýlega birtist í blaðinu „Trout and Salmon“ grein
eftir einn af virtustu pennum blaðsins þar sem hann fer
lofsamlegum orðum um starf Orra og sér ástæður til að
binda vonir við að það beri árangur.
Hélt að ránið á miðunum
væri eins og hver annar kross
sem yrði að bera
Síðasta aldarfjórðung hafa lax-
veiðimenn á Norður-Atlantshafs-
svæðinu haft miklar áhyggjur af
þróun úthafsveiða á laxi á eldis-
stöðvum hans út af Grænlandi og
Færeyjum.
Merking fullvaxins lax á miðun-
um og seiða í uppeldislöndunum
gaf til kynna að fiskur frá öllum
helstu laxalöndunum væri nýttur,
þó að mismunandi væri eftir land-
fræðilegri legu og frá einu ári til
annars. Þegar ég skrifaði grein um
þetta efni í janúarhefti „Trout and
Salmon" 1986 komst ég að þeirri
niðurstöðu að veiðarnar væru und-
ir stjóm, eftir kvótakerfi sem sam-
þykkt hafði verið af „North Atlant-
ic Salmon Conservation Organisa-
tion“ (NASCO) og að ólíklegt væri
að farið væri að nýta ný laxveiði-
svæði í úthöfunum. Ég stakk upp á
litið yrði svo á að ránið á þessum
miðum væri eins og hver annar
kross sem við yrðum að bera, enda
væri ólíklegt að það færðist í vöxt,
en jafnólíklegt væri að því yrði
hætt.
Ánægjulegt framtak Orra
Mér er það ánægja nú að geta
sagt frá framtaki sem kynni, með
heppni og góðvilja, að breyta ógn
úthafslaxveiðanna til hins betra.
Framkvæmdasamur íslenskur
stangveiðimaður, Orri Vigfússon,
hefur lagt fram tillögu um að
„kaupa upp“ laxveiðikvótann á
úthafsmiðunum. Sumir kynnu að
spyrja hvað væri nýtt við þá
hugmynd. Þau tvö sjónarmið sem
eru ný eru að nú er rétti tíminn, og
að Orri hefur gengið í málið á
réttan hátt og hefur náð eftirtektar-
verðum árangri.
Hvers vegna er nú rétti tíminn?
Einfaldlega vegna þess að heims-
verð á laxi er svo lágt að veiðamar
hafa ákaflega lítið fjárhagslegt
gildi. Þetta stafar eingöngu af hinu
geysilega magni sem framleitt er í
laxeldi, fyrst og fremst í Skotlandi
og Noregi. f Skotlandi varð fram-
leiðslan 18,000 tonn árið 1988 og
er spáð að hún verði um 35,000
tonn 1989. Berið þessar tölur sam-
an við alla stang- og netaveiði í
Skotlandi 1987 sem náði 921 tonni!
Raunverulega hefur verð á laxi
farið fallandi síðustu 10 árin og
náði mestri lægð 1989. Lax frá
úthafsmiðunum kemur á markað
óslægður og frosinn og sá sem
kemur úr reknetum við Grænland
er oft í iélegu ásigkomulagi. Þessi
fiskur er í samkeppni við eldisfisk-
markaðinn en ekki hinn dýra sjó-
gengna lax í ám. Öðru hverju á
vertíðinni 1988/89 hættu fiskimenn
bæði í Færeyjum og við Grænland
veiðum á laxi og tóku heldur til við
veiðar á öðmm tegundum vegna
þess að verðið sem þeir fengu fyrir
laxinn réttlætti ekki frekari veiðar.
Heildarveiði Færeyinga 1988 var
219 tonn og vel undir 600 tonna
kvóta þeirra og spáð er að heildar-
veiðin 1989 verði minni en kvótarn-
ir. Því er það að líklegt má telja að
það sé miklu ódýrari tillaga að
„kaupa upp“ kvótana nú en hún
hefði verið fyrir aðeins nokkrum
árum.
Orra í hag að
hann er íslendingur
Fyrsta atriðið sem Orra er í hag,
er að hann er íslendingur. ísland,
Færeyjar og Grænland eru öll lítil
lönd sem eiga ákaflega mikið undir
fiskveiðum komið. Þessi lönd eiga
mikið sameiginlegt og Orri hlaut
góðar viðtökur þegar hann hreyfði
málinu við þessa nágranna. Hann
leitaði ráða hjá utanríkisráðuneyt-
inu í sínu eigin landi um hvernig
hann ætti að halda málinu áfram.
Utanríkisráðuneytið setti sig í sam-
band við ríkisstjórnir Færeyja og
Grænlands, sem upphaflega stungu
upp á að samband yrði haft við
fulltrúa fiskimanna.
Að því myndi að sjálfsögðu
koma að ríkisstjórnirnar yrðu að
taka beinan þátt í viðræðunum þar
sem strangt til tekið tilheyrir kvót-
inn ekki fiskimönnunum, en yfir-
völd landanna voru ánægð með að
frumviðræður færu fram á þennan
hátt. Eftir heimsókn Orra til Fær-
eyja og heilmiklar viðræður voru
viðbrögð Færeyinga þau að þeir
samþykktu í stórum dráttum og
væru reiðubúnir að tala um verð.
Samningaviðræður um grænlenska
kvótann eru skemmra á veg komn-
ar og enn er eftir að semja um ýmis
viðkvæm mál.
Kaupin á kvótunum
fjármógnuð með frjálsum
framlögum
Hvernig á að fjármagna þessi
viðskipti? Orri hefur fengið ákaf-
lega góðar viðtökur við tillögum
sínum beggja vegna Atlantshafs og
er bjartsýnn að unnt verði að afla
fjár, a.m.k. til fyrsta ársins, með
frjálsum framlögum. Hann gerir
sér vonir um að honum takist að
skipuleggja full kaup á kvótum
ársins 1990 sem eru undraverðar
horfur. Það er þó augljóst að til
lengri tíma litið verður nauðsynlegt
að ganga formlegar frá málunum
og væri æskilegast að framlag land-
anna deildist niður í hlutfalli við
þann ávinning sem þau fá.
Þetta er nokkuð erfiðara en það
hljómar þar sem vísindamönnum
hefur ekki tekist að ná fram alger-
lega öruggu mati á hlut hverrar
þjóðar í samsetningu aflans, þrátt
fyrir það starf að merkingu sem
fram hefur farið. Samt eru nokkrar
góðar vísbendingar fyrir hendi og
Orri hefur lagt fram bráðabirgða-
mat, únnið af vinum hans í vísinda-
mannastétt. Samkvæmt því er hluti
(B^J-PARIS|>
c. frákklanh
Bretlandseyja við Færeyjar u.þ.b.
14% og við Grænland 34%.
Nokkrar lagfæringar kann að þurfa
að gera við nánari vandlegar athug-
anir á gögnum, en ég held að þetta
sé ekki fjarri lagi. Hvað varðar
úthafsveiðarnar við Færeyjar er
það Noregur sem nú tapar mestu,
á því að fá mest bætt og verður því
farið fram á að greiði mest.
Augljóst er að þær upphæðir
sem búast má við að um verði að
ræða fara eftir niðurstöðu samn-
inga og skiljanlega er Orri ófús að
nefna tölur sem kynnu að gefa
forkaupsrétt í samningunum.
Hann bendir samt á að hver lax
sem veiddur var við Grænland
1989 hafi verið seldur fyrir aðeins
um 7 sterlingspund og hljóti að
hafa kostað h.u.b. eins mikið að
veiða hann, ef veiðarnar gefa svo
lítið af sér sem virðist. Við skulum
hafa í huga þá staðreynd að nú
erum við að tala um hugsanlegan
vor- og sumarlax (á þessum miðum
er mjög lítið um mögulegan lax
sem gengur í fyrsta skipti upp í á)
og þá er það sorglegra en tárum
taki að hugsa til þess að laxinn
okkar sé niðurlægður í hræ sem er
aðeins eins til tveggja sterlings-
punda virði þeim sem hremmir
hann.
Lítið vart við árangurinn í fyrstu
Ef veiðar á báðum þessum mið-
um yrðu stöðvaðar, t.d. á næsta
ári, hvaða hagur má búast við að
verði af því? Eins og er óttast ég
að ávinningurinn yrði lítill. í fyrsta
lagi yrði lítið vart við árangurinn í
eitt ár; Grænlandsaflinn og hluti af
aflanum við Færeyjar er veiddur
að haustlagi, fiskur sem myndi
snúa aftur nokkrum mánuðum
síðar. í öðru lagi eru engar ná-
kvæmar tölur til um nýtingarhluta
hinna ýmsu tegunda á miðunum
tvennum. MAFF vísindamenn
hafa metið nýtingarhlutfall mögu-
legs lax (ekki ársfisks) í afla Færey-
inga á u.þ.b. 1% og í afla Græn-
lendinga um 5.17%, mismunandi
eftir árum og ám. Vísindamennirn-
ir styðjast þá við skiladagsetningar
á merkjum frá miðunum og vatna-
svæðum nokkurra áa á norðaustur-
strönd Englands. Miðað við þessar
tölur veiða Færeyingar einn og
Grænlendingar frá fimm til 15 fiska
af hverjum 100. Raðútreikningar
fyrir „North Esk“, unnir af skosk-
um úthafsvísindamönnum um einn
árgang (klakinn 1979) gáfu til
kynna að um 3.7% af fullvöxnum
fiski væru veidd við Færeyjar. Fá
gögn eru til um hlutfall nýtingar á
öðrum breskum fiski við Grænland
sem gætu gefið til kynna að það sé
annað hvort meira, minna eða
svipað og við þessar ár. Þó að
hlutfallið sé tiltölulega lágt safnast
það saman upp í að vera heilmikill
fiskur um landið allt. Ef við styðj-
umst við tölur Orra eru í meðal-
kvóta Færeyinga um 20.000 fiskar
frá Bretlandseyjum. Sé tekið með
í reikninginn úrkast og önnur afföll
í sambandi við veiðar má e.t.v.
bæta 15 prósentum við þessa heild-
artölu. Þá kunna önnur lönd að
hafa af því meiri ávinning, framlag-
ið sem farið verður fram af okkur
verður takmarkað. Mesta gildi
þessarar þróunar er þó að mínu
áliti að með því að taka úr umferð
þessi mið sem keppa við okkur um
fiskinn okkar, einn og einn, verða
þau mið sem áfram verða starfrækt
í vaxandi mæli einangruð og at-
hyglin beinist sterkar að þeim.