Tíminn - 19.01.1990, Blaðsíða 14

14'Tíminn
BÓKMENNTIR
Föstudagur 19. janúar 1990
Góður vil ji enga gerir stoð
Einar Heimisson
Götuvísa gyðingsins
Útg. Vaka-Helgafeli. 1989
168 bls.
Sagan segir af ungum þýskum
gyðingi, Otto Rosenberger, sem árið
1936 flýr ofsóknir nasista í heima-
landi sínu og til íslands - á tíð
kreppu og atvinnuleysis hérlendis.
Á eftir Otto kemur kona hans Agnes
og barn þeirra og síðar bróðir kon-
unnar og móðir. Otto tekst með
drenglunduðu harðfylgi að koma
undir sig og fjölskyldu sína fótum,
þau reka dálitla leðuriðju, en bróðir-
inn gerist fjósamaður á sveitabýli. í
búsetusögu þessarar fjölskyldu á ís-
landi er einkum lögð áhersla á
samskipti hennar og landsmanna,
atburðir raktir sem sýna að sambúð-
arvandinn var óbreyttur þrátt fyrir
aðsetursskiptin, að íslendingar eru
ekki skárri að skömminni til en
Þjóðverjar þegar að gyðingum kem-
ur og þótt fyrrnefndum hafi ekki
boðist tækifæri til að ganga milli bols
og höfuðs á gyðingum. Hérlendis
mætir fjölskyldan Rosenberger for-
dómum og atvinnumisrétti og hún
hefur ekki dvalið tvö ár í landinu
þegar henni er vísað burt og aftur í
greipar hinna þýsku ofsóknar-
manna- fjölskyldan var þýsk sam-
kvæmt vegabréfi þegar hún kom til
landsins. Afleiðingarnar gat enginn
séð fyrir árið 1938, en í ljósi þess að
frásögnin er í meginatriðum sönn er
okkur íslendingum ætlað af bókar-
höfundi, Einari Heimissyni sagn-
fræðinema í Þýskalandi um þessar
mundir, að axla okkar skerf ábyrgð-
ar á órétti þeim sem gyðingar hafa
verið beittir og viðurkenna að við
erum ekki síður skepnur en hver
annar þegar til kastanna kemur.
Þörf er áminningin, en þar með er
líka allt talið sem hrósvert er um bók
þessa. Efnisrök hennar eru engin
fyrir því að svo hafi farið sem fór og
ekkert sem tengir söguna veru-
leikanum annað en fullyrðingar á
bókarkápu. Skáldsaga þessi, kölluð
heimildasaga, er sjálf eins konar
„gyðingur" meðal hreinræktaðra
„aría“ fræðanna og sannleikans, al-
ger þerna hans, henni er ætlað að
vera hundflöt hælsleikja hans, ger-
sneydd dramatískum tilþrifum, pers-
ónusköpun ekki fremur en í dúkku-
lísulcik, innsæi í lifnaðarhætti og
menningu alls ekkert - hvort sem
höfundur er gæddur slíkum eigin-
leikum eða ekki. Það er engan
veginn ófrávíkjanleg regla að nas-
istaunglingar séu feitir og bólugrafn-
ir. Og algerlega óviðunandi er að
sérkennum gyðinga meðal annarra
manna séu gerð þau ein skil í sögu
um gyðingaofsóknir að þeir klæðist
EINAR HEIMISSON
Götuvísa
svörtu og hafi samsvarandi háralit
(stundum). Ef innri rök vantar er
skáldsaga ekkert annað en uppgerð
og útskryppi og ekkert stoðar að
vísa til ógnarlegra sögulegra stað-
reynda.
Og til hvers að vera að nostra við
stíl ef markmiðið er lágkúra á borð
við þessa dæmigerða: „Á dansgólf-
inu stígur smávaxið par dans; þau
dansa létt en örugglega og vekja
raunar fljótt athygli fyrir danslipurð
sína. Þetta fólk dansar mikið og
drekkur lítið, raunar má segja að
þau dansi stanslaust allt kvöldið.
Þau yrða á fáa og fáir yrða á þau;
þeim er í sjálfu sér sama, kannski
vilja þau hafa það þannig ... “ (bls.
133)
Ytri lýsingar - sjónrænar - eru
kæfandi nákvæmar í sögunni en um
ekkert annað en sjálfar sig, einkum
þær frá Þýskalandi. Lýst er húsum
og götum, skemmtunum fólksins og
klæðaburði - mataræði landans hlýt-
ur gott rými og yfirleitt lifnaðarhætt-
ir á líðandi stund. Persónurnar njóta
aftur á móti ekki sömu athygli. Á
bls. 67, heilu ári eftir komu aðalpers-
ónunnar Ottos til íslands, segir svo
um Otto: „Já, þetta er vetrarland,"
segir fölleitur, svipsterkur maður
við borðið." - Lesandi hefur hlotið
að fylgjast með manni þessum frá
fyrstu síðu, á ferð um tvö lönd, en
nær honum en þetta fer höfundur
ekki að hálfnaðri sögunni. í bókar-
lok eru þau Otto og Agnes jafnfjar-
læg lesanda og á fyrstu síðum. Er þó
tilgangurinn áreiðanlega að vekja
samúð með persónunum, ýta við
samvisku lesandans.
Einfalt samasemmerki er sett milli
valds og sektar, fátæktar og sakleys-
is. Birt eru bréf Ottos og bróður
hans Nathans til hérlendra yfirvalda,
en um þau yfirvöld gildir að þau eru
ekki séríslenskari í háttum en það að
þau eru menn í frakka. Maður í
frakka getur vakið hin ýmsu áhrif í
sjónvarpsmynd eftir samhengi en
hér á þvílíkur safnaður frakkaklædd-
ur ekki heima og ætti að hypja sig
hið fyrsta út úr miðlinum og yfir í þá
sjónvarpsmynd aftur þaðan sem
hann villtist. Yfir í heim þar sem
einfaldanir og útþynningar eru góð
og gild vara.
Tómleiki, sljóleiki, hirðuleysi,
heimóttarskapur og sú hugsjón
kergjunnar að hver hokri að sínu
kann að hafa komið gyðingafjöl-
skyldu á íslandi á kaldan klaka í eina
tíð og kann að gera það aftur - og
aftur - rétt eins og mörgum íslend-
ingnum fyrr og síðar, en „Götuvísa
gyðingsins" sannfærir varla nokkurn
mann um að Islendingar hafi art í sér
til að andskotast svo í gyðingum sem
ýmsar aðrar þjóðir hafa gert, öllu
heldur er bókin til þess eins fallin að
draga dul á þá ókosti og þá ann-
marka sem mark sitt hafa sett á þjóð
og þjóðlíf í þessu iandi alla tíð, t.d.
þann brest að íslendingar hafa jafn-
an verið sjálfum sér verstir hvernig
svo sem þeir hafa komið fram við
fólk með sérþarfir, s.s. gyðinga.
í þessari umsögn hefur ekkert
verið sagt um höfund umræddrar
bókar, bráðungan mann, allt átti
það að vera um bók hans, hina fyrstu
trúi ég. Engu líkara en höfundur
með vilja, metnað og þekkingu - og
fleiri mannkosti - hafi villst af leið
með efni sitt, það á áreiðanlega
fremur heima í heimildabók af því
tagi sem t.d. Þór Whitehead sagn-
fræðingur hefur verið að senda frá
sér á undanförnum árum. Þessi bók
er einfaldlega út í hött.
María Anna Þorsteinsdóttir
HÁSKÓLI ÍSLANDS
Sumar- ogfjarkennslunám í uppeld-
is- og kennslufræðum við Félagsvís-
indadeild Háskóla íslands
Næsta sumar byrjar tveggja ára nám (30 e.) í
uppeldis- og kennslufræðum við Háskóla íslands.
Nám þetta er einkum ætlað leiðbeinendum í
framhaldsskólum og erformlega eins uppbyggt og
að fullu sambærilegt við eins árs nám í uppeldis-
og kennslufræðum við Háskóla íslands. Nemend-
ur munu stunda nám sitt annars vegar í Háskóla
íslands og hins vegar með aðstoð fjarkennslu.
Námið hefst í Háskóla íslands 15. ágúst n.k. og
stendur til 25. ágúst.
Nemendur mæta síðan sem hér segir:
1. Eina viku um mitt skólaár 1990-91.
2. Tvær til þrjár vikur í júní 1991.
3. Eina viku um mitt skólaár 1991-92.
4. Tvær til þrjár vikur í júní 1992.
Kennslustjóri í uppeldis og kennslufræðum veitir
allar nánari upplýsingar. Umsóknareyðublöð fást
á skrifstofu Félagsvísindadeildar Háskóla íslands
s. 694502. Umsóknir berist skrifstofunni fyrir 20.
mars 1990.
Háskóli íslands
Félagsvísindadeild
Hvergerðingar -
Sunnlendingar!
Þorrablót
Framsóknarfélags Hveragerðis verður haldið að Hótel Örk,
föstudaginn 19. janúar 1990 kl. 19.30.
Heiðursgestir kvöldsins verða:
Indriði G. Þorsteinsson og frú.
Veislustjóri verður: Garðar Hannesson.
Ýmis skemmtiatriði.
Eftirhermur og gamanmál.
Félagar mætum öll og tökum með okkur gesti.
Allir velkomnir.
Miðaverð kr. 1500,-
Miðapantanir fyrir fimmtudag hjá:
Gísla Garðarssyni s: 34707.
Garðari Hannessyni s: 34223.
Sturlu Þórðarsyni s: 34636.
Indriði G.
Þorsteinsson
MINNING llllllllillilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Hansborg
Fædd 29. nóvember 1898
Dáin 19. janúar 1988
„Hún amma mín það sagði mér..."
Á hverju sumri var haldið til Hansborgar
ömmu á Hellissandi.
Pabbi með nikkuna á bakinu
og mamma með ballskóna í töskunni.
Hvalfjörðinn þekkti ég eins og handarbakið
og andaði léttar þegar sporðinum var náð.
Vegamót - Ólafsvík - Hellissandur.
Pá var enginn vegur á Enninu
og við urðum að sceta lagi:
Stökkva á milli steina
ballskórnir í töskunni
bíll í fjarskanum
Sandur við sjóndeildarhringinn.
Stundum mátti sjá Ijós í álfhólnum
í kvöldkyrrðinni - stundum.
Amma beið í dyrunum á Grund
eins og klettur.
Umvafði alla - svo hlý.
Langafi lá rúmfastur í litla
herberginu, alltaf brosandi
með Ijóð á vör.
Þetta sumar sneri ég heyinu með Gunna
frænda á hverjum morgni.
Um haustið barst bréf til Reykjavíkur.
Lítill snáði fékk sín fyrstu laun.
Golsótt lamb fyrir snúningana.
Jónsdóttir
/ kjallaranum á Grettisgötunni
fór vel um ömmu Hansborgu.
Hún eignaðist vin.
Hann bjó í kjallaranum við hliðina.
Hún eldaði matinn.
Hann las í blaðinu.
Kaffitár á eftir.
Kannski voru þetta bestu árin
hennar ömmu. Hver veit?
Hamingjan var skammvinn.
Vinurinn veiktist og lést,
skyndilega. Offljótt.
Eitthvað í ömmu dó líka.
Neisti augnanna dofnaði.
Ljósið í álfhólnum hœtti að loga.
Úr herberginu hennar Hansborgar
ömmu á elliheimilinu
sást Snæfellsjökull úti við
sjóndeildarhringinn á góðum degi.
Golsótt?
Ári síðar kom annað bréf.
800 krónur - bankabók.
Þannig er víst lífið hjá
litlum lömbum.
Líka golsóttum lömbum.
Brátt fluttust flestir í bæinn.
Meiri vinna var sagt.
Amma kom í kjölfarið.
Afi og langafi báðir fallnir frá.
Amma sá hann ekki -
hún fann fyrir honum.
Stundum fórum við í hugarflug
til Hellissands og rifjuðum upp
gamla tíma - þegar amma
var ung með langa fléttu að mitti.
„í hvolnum kvað við samhljómur
klukknanna á kvöldin.“
Sverrir Guðjónsson