Tíminn - 20.01.1990, Page 4

4 Tíminn
Laugardagur 20. janúar 1990
FRÉTTAYFIRLIT
HAAG - Boris Jeltsin varað
við því að blóðug bylting vofi
yfir í Sovétríkjunum og að
ástæðan sé sú að umbóta-
stefna Gorbatsjofs hafi
brugðist. Segir Jeltsin að eina
von Gorbatsjofs sé að koma á
hröðum róttækum efnahags-
umbótum í Sovétríkjunum,
tíminn sé að renna út.
Jeltsin fullyrðir að róttækar
breytingar verði einnig að gera
á sambandi æðstu yfirvalda
Sovétríkjanna og yfirvalda í
sovétlýðveldunum eigi að
koma í veg fyrir blóðbað oa
byltingu. Fyrsta skrefið sé ao
afnema valdaeinokun komm-
únistaflokksins, hún sé megin-
orsök vandans.
MOSKVA - Þrátt fyrir að
nánast ríki borgarastyrjöld milli
Azera og Armena og að Þjóð-
fylking Azera hafi nú tögl og
hagldir í Azerbajdzhan, þátelja
fréttaskýrendur stöðu Gorba-
tsjofs enn sterka og ekki hættu
á byltingu gegn honum á næst-
unni. Gorbatsjof hefur haft all-
an stuðning stjórnarnefndar-
innar í aðgerðunum í Kákas-
uslýðveldunum, en hann hér í
gær að koma á röð og reglu
hvað sem tautar.
SÍDON - Israelskar orrustu-
þotur gerðu árás á tvær stöðv-
ar Palestínumanna í suður-
hluta Líbanon. Útvarpsstöð
sem studd hefur við bak upp-
reisnar Palestínumanna á
hernumdu svæðunum var
eyðilögð i árásinni. Fjórirmenn
létust og þrettán særðust á
árásinni, þar ámeðal nokkur
börn. Þá herma freqnir frá
höfuðstöðvum PLO að Israelar
hafi handtekið rúmlega 200
Palestínumenn á hernumdu
svæðunum, þar af tvo áhrifa-
mikla leiðtoga, Faisal Husseini
og Radwan Abu Ayash.
KHARTOUM - Starfs-
menn hjálparstofnana segja að
hungursneyð sé enn einu sinni
að brjótast út í suðurhluta Súd-
an vegna þess að herstjórnin i
landinu hafi tafið fyrir flutningi
matvæla á neyðarsvæðin.
DAVAO - Tveir svissneskir
starfsmenn Alþjóðadeildar
Rauðakrossins voru drepnir í
,fyrirsát á eyjunni Mindanao á
Filipseyjum.
AUSTUR-BERLÍN
Stjórnvöld í Mongólíu eru að
velta fyrir sér að leyfa fólki utan
kommúnistaflokksins að bjóða
siq fram til þingkosninga I íkt og
nu tíðkast í Sovétríkjunum.
WASHINGTON - Marion
Barry borgarstjóri Washington
var handtekinn á hóteli í fýrri-
nótt af eiturlyfjalögreglunni og
mun vera til myndbandsupp-
taka þar sem borgarstjórinn
blakki er að reykja krakk-kóka-
ín.
ÚTLÖND laillM ....................
Þjóðfylking
Azera hefur
náð völdum
Þjóðfylking Azera segist hafa tögl og hagldir í Azerbajd-
zhan og að kommúnistaflokkurinn ráði þar engu lengur.
Azerbajdzhan eigi í stríði við Armeníu og að vopnaðar sveitir
Azera haldi herliði innanríkisráðuneytis Sovétríkjanna í
Azerbajdzhan jafnt sem sveitum sovéska hersins í skefjum.
Þó hafi ekki hafí komið til beinna átaka þjóðernissinnaðra
Azera og sovéska hersveita sem sendar voru til Azerbajdzhan
og Armeníu til að koma í veg fyrir borgarastyrjöld.
„Við stjórnum ástandinu allstaðar
í lýðveldinu. Varðstöðvar okkar eru
virkar á öllum vegum.... Allur þorri
fólks fylgja skipunum Þjóðarfylking-
arinnar,“ sagði Fuad Agayev tals-
maður Þjóðfylkingarinnar, þjóðern-
ishreyfingar Azera.
Tugþúsundir Azera hafa umkringt
höfuðstöðvar kommúnistaflokksins
í Bakú, höfuðborgar Azerbajdzhan,
þriðja daginn í röð og krefjast af-
sagnar forystu kommúnistaflokksins
í sovétlýðveldinu og að sovéska
hersveitir verði tafalaust kallaðar frá
Azerbajdzhan.
Hersveitir þær sem sendar hafa
verið til Azerbajdzhan hafa ekki enn
náð að komast inn í miðborg Bakú
þar sem herskáir Azerar myrtu
fjölda Armena í ofsóknum sínum
um síðustu helgi. Vopnaðar sveitir
Azera hafa komið upp vegatálmum
sem þeir hóta að verja af fullri hörku
reyni sovéski herinn að komast í
gegn. Þrátt fyrir að sovéskum her-
sveitum og KGB liðum hafi verið
gefin heimild til að verja hendur
sínar af fullri hörku, þá hafa þær
ekki fengið skipun til að láta til
skarar skríða gegn vopnuðum Azer-
um við Bakú né Armenum í Nag-
orno-Karabakh.
Blóðugir bardagar urðu við arm-
enska bæinn Jeratskh sem Iiggur rétt
við landamærin að Azerbajdzhan.
Um þrjúhundruð vel vopnaðir Azer-
ar héldu yfir landamærin og réðust
að bænum. Þá er ljóst að fjöldi slíkra
vopnaðra sveita Azera eru reiðubún-
ar að ráðast á armensk þorp á
landamærunum. Sama er upp á ten-
ingnum í Nagorno-Karabakh, en
þar eru það vopnaðar sveitir Arm-
ena sem undirbúa árásir á þorp
Azera.
Félagar í Þjóðfylkingu Azera kveikja í landamæragirðingunni að íran, þar
sem fjöldi Azera búa. Þjóðarfylkingin segist nú hafa öll völd í Azerbajdzhan
og eigi í stríði við Armeníu.
Saga samskiptaArmenaogAzera blóði drifin
„Það voru of margir
drepnir til að mætti skrá þá,
og of margir til að þessir
miskunnarlausu fjendur
gætu gleymt þeim,“ skrifaði
sjónarvottur um bardaga
milli Armena og Azera í
hafnarborginni Bakú við
Kaspíahaf.
Að undanförnu, eins og svo oft
áður, hefur umheimurinn orðið vitni
að blóðugum bardögum milli Azera
og Armena í höfuðborg Azerbaijans
þar sem fjöldi fólks hefur látið lífið,
og hefur nú kveðið svo rammt að
fjandskapnum milli þessara tveggja
þjóðarbrota að 11,000 manna herlið
hefur verið sent á vettvang til að
kveða niður óeirðirnar. En lýsingin
hér að ofan segir frá atburðum fyrir
85 árum þegar þúsundir manna féllu
í tveggja vikna löngu ofbeldissvalli á
logandi olíusvæðum.
Aldagömul beiskja
Sagan er að endurtaka sjálfa sig í
suðurhluta Sovétríkjanna þar sem
aldagömul beiskja, alin á kynþátta-
og trúarlegum fjandskap, hefur enn
einu sinni brotist út í blóðsúthelling-
um milli Armena, sem að mestum
hluta eru kristnir og Azera, en þeir
eru múslímar.
Hvað eftir annað - 1818, 1905,
1918, 1988 og nú 1990 - hafa þessir
fornu fjendur gripið til ofbeldis til að
leysa deilumál. En óendanlegur
fjandskapur þeirra á milli hefur
hindrað nokkurt samkomulag, jafn-
vel hinn snjalli maður vandamála-
lausnanna Míkhail Gorbatsjov er
þar ráðalaus.
Armeníu og Azerbaijan
skipt milli stórríkja
Hvorki Armenía né Azerbaijan,
sem liggja hlið við hlið í Kákasus-
fjöllum á suðurlandamærum Sovét-
ríkjanna við Tyrkland og íran hefur
átt sjálfstætt ríki til lengdar í nútíma-
sögunni.
Á 19. öld var fornum löndum
beggja þessara þjóða skipt milli
tveggja stórríkja.
Armenar eru oft sagðir elsta
kristna þjóð Evrópu en landi þeirra
var skipt milli Rússlands og
Tyrklands. Azerar hafa verið músl-
ímar síðan á sjöundu öld. Þeirra
landi var skipt milli Rússlands og
írans.
En innan landamæra, fyrst rúss-
neska keisaradæmisins og síðar Sov-
étríkjanna, héldu báðar þjóðirnar
áfram að gera tilkall til margra sömu
landsvæðanna. Best þekkt af þessum
umdeildu svæðum er Nagorno-Kar-
abakh, svæði byggt Armenum innan
Azerbaijan, en um það snýst núver-
andi barátta.
Azerar og Armenar hafa oft lifað í
sama samfélaginu, einkum í höfuð-
borg Azerbaijans, Bakú, eftir að hún
varð mikilvæg oiíuborg á alþjóðleg-
an mælikvarða um aldamótin. En
báðar þjóðirnar hafa alltaf gætt þess
vandlega að halda sínum siðum út af
fyrir sig og láta ekki hefðir andstæð-
ingsins hafa minnstu áhrif þar á.
í þessari löngu sambúðarsögu hef-
ur hvað eftir annað brotist út ofbeldi
þar sem hvor aðilinn kennir hinum
um að hafa hrint því af stað.
Nagorno-Karabakh
hefur lengi verið þrætuepii
„Það er á einskis manns færi að
flokka eða skilgreina þann aragrúa
af útgáfum á upphafinu á þessum
fjöldamorðum," skrifaði J.D.
Henry, blaðamaður um aldamótin
en hann ritaði bók um blóðbaðið
1905 í Bakú. „Hiklaust fullyrði ég að
enginn getur lagt fram kenningu sem
almennt yrði viðurkennd sem sann-
leikanum samkvæm. Bakú er gróðr-
arstía taumlausra kenninga, rang-
færslna og Iyga,“ skrifaði hann.
Hann tiltók m.a. annarra atriða
óróa verkamanna og efnahagslega
öfundsýki. Flestir óbreyttu verka-
mennirnir í olíuvinnslunni voru Az-
erar en í hópi hinna auðugu yfir-
manna olíufélagsins voru margir
Armenar.
í tómarúminu eftir hrun rússneska
keisasaradæmisins, 1918, fengu báð-
ar þjóðirnar sjálfstæði um skeið og
börðust um yfirráð í Nagorno- Kar-
abakh, eftirsóknarverðu landbúnað-
arhéraði í fjöllunum, u.þ.b. 4,400
ferkm að stærð, því sem næst miðja
vegu milli Bakú og Jerevan, höfu-
ðborgar Armeníu.
Þetta sama landsvæði, þar sem eru
gróskumiklar vínekrur og blómleg
þorp hangandi utan í fjallshlíðum,
var vettvangur blóðsúthellinga milli
þjóðanna tveggja frá 1818 til 1820.
Yfirvöld í Moskvu afhentu Azer-
baijan Nagorno-Karabakh 1924 en
enn er fullveldi héraðsins tilefni
deilumála.
Tveggja ára herferð armensku
íbúanna, sem eru í meirihluta, fyrir
því að sameinast Armeníu hefur
hrint af stað átökum þar sem yfir 150
manns hafa látið lífið, skv. opinber-
um tölum. En rétt eins og í átökun-
um 1905 hafa opinberir embættis-
menn líklega ekki haft tök á að kasta
tölu á þá látnu.
Báðir vel vopnaöir
- vopnin frá sovéskum
öryggissveitum
Þar til síðustu bardagar hófust
höfðu verstu fregnir af ofbeldi borist
frá Sumgait, iðnaðarmiðstöð norður
af Bakú, þar sem 32 manns, flestir
Armenar, voru drepnir í febrúar
1988.
En síðustu óeirðir í Bakú, sem
brutust út eftir fjöldafund þjóðem-
issinnaðra Azera sem snerist upp í
ofsóknir á hendur Armenum, hafa
krafist mun fleiri mannslífa. Þar hafa
bæði Azerar og Armenar gripið til
vopna, þyrla og brynvarinna bif-
reiða, sem tekin hafa verið herskildi
af sovéskum öryggissveitum og bar-
ist er í fjöllunum umhverfis Nag-
orno-Karabakh.
Borgarastyrjöldin sem nú hefur
brotist út kemur í kjölfar þess að
yfirstjórn svæðisins hefur verið í
höndum yfirvalda í Kreml í heilt ár.
Síðast brutust út blóðugar óeirðir í
desember sl. þegar Kremlverjar
gerðu tilraun til að skila flestum
stjómartaumum í hendur Azerbaij-
an.
Hvorugur aðilinn var sáttur við þá
lausn og gripið var til vopnanna sem
báðir höfðu hamstrað mánuðum
saman. Sendimenn yfirvalda í
Moskvu í Stepanakert, höfuðborg
Nagomo-Karabakh, urðu fyrir
skothríð leyniskytta á leiðinni til
borgarinnar.
Hreyfing nýrrar Alþýðufylkingar
kynti undir þjóðernisæsingi her-
skárra Azera, sem brutu gegn vilja
Moskvuverja með því að rífa niður
landamæragirðingar, sem skildu þá
frá Azerum, búsettum í íran.
Nú hafa stjórnvöld Sovétríkjanna
gripið til þess ráðs að lýsa yfir neyð-
arástandi í Nagomo-Karabakh og á
nærliggjandi svæðum. Neyðarást-
andi hefur hins vegar ekki verið lýst
yfir í Bakú, e.t.v. af ótta við að æsa
enn meira upp þjóðerniskennd Az-
era.