Tíminn - 20.01.1990, Síða 6

6 Tíminn
Laugardagur 20. janúar 1990
Timirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Byggðastefna
Sú ríkisstjórn sem nú situr hefur það á stefnuskrá
sinni eins og margar fleiri ríkisstjórnir fyrr og síðar
að vinna að jafnvægi í þróun byggðar í landinu.
Ekki er efamál að í öllum stjórnmálaflokkum er
meiri eða minni vilji til þess að stuðla að því að
byggð haldist í eðlilegu horfi hvar sem er á landinu.
Þó er því ekki að leyna að áhugi stjórnmálaflokka
er mis-mikill, og fjarri fer því að til sé ein og algild
skilgreining á byggðastefnu, hvert inntak hennar
sé. Reyndar ber svo mikið á milli í skilningi
ráðandi manna og áhrifaafla í þjóðfélaginu á
byggðamálum, að þar sýnist vera heilt haf á milli.
Þetta haf skoðanaágreinings um byggðamál er
m.a. til staðar innan núverandi ríkisstjórnar, því
að viðhorf Alþýðuflokksins og Framsóknarflokks-
ins í þeim efnum - svo dæmi sé tekið - eru gjörólík
í reynd og eiga sér langa pólitíska sögu, sem ekki
verður auðveldlega strikuð út.
í Alþýðubandalaginu eru uppi margar skoðanir
í byggðamálum eins og flestum öðrum málum og
hlýtur að verða í flokki af þeirri tegund sem
Alþýðubandalagið er, sem leitast við að rúma
undir einni regnhlíf sósíalistaskoðanir frá ystu
jöðrum gegnum allt litrófið inn að miðju stjórnmál-
anna. Það hlýtur að vera erfitt viðfangsefni að
skilgreina byggðastefnu í slíkum flokki. Pað hlýtur
líka að taka á taugarnar að ætla að móta sameigin-
lega byggðastefnu í fjölflokkastjórn þegar viðhorf-
in eru jafn sundurleit og raun ber vitni.
Ekki svo að skilja að betra taki við, þegar farið
er að kanna ástandið í stærsta stjórnmálaflokki
landsins, þeim fræga stjórnarandstöðuflokki Sjálf-
stæðisflokknum. Eins og Alþýðubandalagið, er
Sjálfstæðisflokkurinn regnhlífarsamtök, en gerir
ekki bara út á hægri öflin, heldur fer talsvert yfir
miðjuna til vinstri, enda berst hann undir því
slagorði að hann sé „flokkur allra stétta“. Geta
menn rétt ímyndað sér hvernig gengur að semja
stefnuskrá fyrir slíkan flokk, hvort sem er í
byggðamálum eða öðru.
Framsóknarflokkurinn hefur með réttu fengið á
sig það orð að vera „byggðastefnuflokkur“.
Byggðastefnumenn í öðrum flokkum öfunda
Framsóknarflokkinn af þessum heiðri en hinn
fjölmenni hópur andstæðinga byggðastefnu hér og
þar hamast á Framsóknarflokknum út af fastheldni
flokksins í byggðamálum og kalla hana afturhald
og úrelta pólitík. Fað er sem sé ein kúnstin við það
að vera framsóknarmaður að standa af sér upp-
nefni af líku tagi. Og það þurfa Framsóknarmenn
að gera. Þeim ber pólitísk skylda til þess að hafa
forystu um endurskoðun byggðastefnu og fá
byggðastefnumenn f öllum flokkum til liðs við sig.
Fví ber að fagna að forsætisráðherra hefur skipað
tvær nefndir til þess að vinna að endurskoðun
byggðastefnu og hlutverks Byggðastofnunar. Á
þessum sviðum er mikið verk að vinna.
E
J____/KKI LINNIR fréttum af
atburöunum í Sovétríkjunum og
Austur- og Mið-Evrópulöndum.
Um það munu menn yfirleitt
sammála að stjórnskipulag og
stjórnarfar alþýðulýðveldanna
sé hrunið eins og það hefur verið
í meira en 40 ár. Fáir virðast
gera ráð fyrir að stjórnarhættir
stalinismans verði endurreistir,
þar sem reynslan hafi fellt sinn
dóm yfir efnahagslegri og stjórn-
málalegri vangetu þeirra, mann-
úðarleysi og ófrelsi í öllum
myndum og ekki síst svikum
þessa stjórnkerfis gagnvart jafn-
réttishugsjónum og afnámi rang-
látrar stéttaskiptingar.
Krafa um þjóðfrelsi
Þótt flestir virðist vera á einu
máli um að stjórnskipulag al-
þýðulýðveldanna sem slíkt heyri
sögunni til, er ekki þar með sagt
að menn séu á eitt sáttir um
hvers konar stjórnkerfi tekur
við eða kemur til með að festast
í sessi til langframa í Austur-
Evrópu þ. á m. Sovétríkjunum.
Lýðræðissinnar á Vesturlöndum
og þó aðallega stjórnmálamenn
virðast ganga út frá því að
austur-evrópska byltingin leiði
til þingræðisstjórnar og lýðræð-
is, enda flest sem bendir til þess
að byltingarmennirnir, þeir sem
veltu hinu fyrra stjórnskipulagi,
ætli sér það, þeir tala a.m.k.
þannig að beir séu að undirbúa
almennar kosningar til þjóð-,
þinga sem byggist á framboðum
frjálsra stjórnmálaflokka eftir
að búið er að afnema einflokks-
kerfið. Vonandi reynist það svo
að þarna hafi átt sér stað lýðræð-
is- og þingræðisbylting.
Þó eru til fréttaskýrendur sem
hafa ýmsar efasemdir uppi um
að lýðræðis- og þingræðisþróun-
in eigi sér óhindraða leið þegar
til alvörunnar kemur. Slíkt kann
að fara eftir löndum, ríkjum og
þjóðfélögum, því að aðstæður
eru mismunandi í þeim ef að er
gætt, þau eru ekki öll eins, m.a.
að því leyti að flest þessara ríkja
eru sundurleitar menningar- og
þjóðernisheildir. Einn þeirra
fréttaskýrenda sem hefur leitt
hugann að þeim væntingum,
sem fólkið í kommúnistaríkjun-
um hefur um breytingar á að-
stöðu sinni í kjölfar stjórnlaga-
rofanna og byltinganna, er
Simon Jenkins sem ritar í breska
blaðið Sunday Times. Hann ger-
ir þessum málum athyglisverð
skil í grein í blaði sínu, þar sem
viðfangsefni hans er að sýna
fram á að vonir margra þegna
umræddra ríkja snúist ekki endi-
lega um þingræði og lýðræði í
venjulegum skilningi, heldur
þjóðfrelsi í skilningi þjóðernis-
og þjóðræknisstefnu, þeirri hug-
sjón að þjóðir eignist sjálfstæði
og fullveldi, séu óháðar erlendu
valdi, hafi þ. á m. frelsi til þess
að standa utan við ríkjabanda-
lög. Þarna er lifandi komin kraf-
an um sjálfsákvörðunarrétt
þjóða, réttinn til að vera frjáls
þjóð í frjálsu landi. Slík stefna
er íslendingum auðskilin og á
hljómgrunn hjá metnaðarfullum
þjóðum, stórum ogsmáum, ekki
síst eftir langvarandi undirokun
eöa yfirráð erlendra ríkja.
í grein sinni bendir Jenkins á
að Gorbatsjov boði sovétþjóð-
unum lýðræði og mannréttindi,
málfrelsi og fundafrelsi og nýja
stjórnarhætti í lýðræðisanda.
Þetta er augljós breyting frá
stjórnkerfi Leníns og Stalíns.
Hins vegar hefur lítið verið sagt
um þjóðfrelsi hinna mörgu og
gerólíku þjóða sem standa að
Sovétbandalaginu og hvernig
háttað verður í framtíðinni
stöðu þjóðarbrota og minni-
hlutaþjóða, sem þrengt hefur
verið að hér og þar út um öll
Sovétríkin. Þess vegna segir
Simon Jenkins, að hvernig svo
sem allt veltur, þá þori hann að
ábyrgjast að það verði ekki lýð-
ræðishugsjónin sem ráði á hinu
pólitíska sviði og taki upp hugi
manna í Sovétríkjunum. Hvað
það snertir býst hann við öðru,
þ.e. að þjóðernismálin setji
mestan svip á frelsis- og mann-
réttindaumræðuna.
Vanmat á
þjóðernishyggju
Jenkins segir svo í lauslegri
þýðingu:
„Um alla Austur-Evrópu hef-
ur „lýðræði“ aðeins verið
slagorð, leið að takmarki. Pól-
verjar, Ungverjar, Tékkar og
Búlgarar eru ekki endilega að
biðja um kosningarétt. Þeir vilja
sjálfstæði, endalok þess að lúta
valdhöfum í fjarlægum höfuð-
borgum, verða lausir undan yfir-
ráðum þjóða sem tala til þeirra
á framandi tungum. Þetta þráðu
þessar þjóðir löngu áður en
þeim datt lýðræði í hug sem
eftirsóknarverður hlutur. Þessar
þjóðir munu krefjast sjálfstæðis,
jafnvel þótt lýðræðið bregðist.
Hver veit nema það verði her-
foringjastjórnir sem fara að ráða
yfir þeim áður en lýkur, og það
mun þeim þykja skárra en að
láta Rússa stjórna sér.“
Og greinarhöfundur heldur
áfram:
„Úr því að búið er að losa um
hömlurnar á þjóðernishyggj-
unni, þá verður hún ekki auð-
veldlega bæld niður. Sjálfstætt
Pólland, Rúmenía, Búlgaría og
Júgóslavía munu eiga í höggi við
þjóðernishyggju minnihlutanna
í ríkjunum, því að þjóðarbrotin
munu krefjast þess að geta rækt
tungur sínar og menningararf.
Þau munu gera kröfu um ný
landamæri og stuðning sér til
handa, jafnvel að stofnað verði
til þjóðflutninga sér í hag.
Minnihlutaþjóðirnar munu hrjá
ríkisstjórnir í Prag, Varsjá og
Búkarest rétt eins og umræddar
ríkisstjórnir hafa gert Moskvu-
valdinu lífið leitt. Slíkur þjóð-
ernislegur þrýstingur er ekkert
frábrugðinn þeim sem Gorbat-
sjov á við að stríða innan Sovét-
ríkjanna. Hvers virði er lýðræði
og kosningaréttur í augum Eist-
lendings og Georgíumanns í
ríkjasambandi þar sem múslim-
ar kunna að ná meirihluta einn
óðan veðurdag? Þessar þjóðir
refjast sjálfsákvörðunarréttar
og munu sækja hann með vopn-
um ef ekki vill betur til.“
Simon Jenkins segir síðan:
„Vaclav Havel (forseti Tékkó-
slóvakíu) mæltist til þess við
þegna sína í innsetningarræðu
sinni að þeir létu af sundrungar-
hugarfarinu. Eins og fréttaskiln-
ingi er háttað á Vesturlöndum
mætti halda að forsetinn hafi
verið að tala um sundrung milli
kommúnista og and-kommún-
ista. En það er liðin tíð. Havel
var að beina máli sínu til tveggja
þjóða, Tékka og Slóvaka, að
þær settu niður sundrungarátök
sín í milli sem búast má við að
upp kæmu síðar. Havel veit að
lýðræði er aðeins „rjómaskreyt-
ing á sjálfsstjórnartertunni".
Stöðugleiki hins fyrra sovét-
veldis mun framvegis ráðast af
því hvernig til tekst um mynd-
un ríkjasambands þar sem
valddreifing er virt, en siíkt er
vandmeðfarið viðkvæmnismál.
Aldrei hafa menn staðið frammi
fyrir umdeilanlegri stjórnlaga-
gerð en í þessu tilviki, þar sem
taka verður tillit til endurfæddr-
ar þjóðernishyggju án þess að
ýfa upp óánægju minnihlutanna
með niðurstöðuna. Ef til vill
ættum við að veita Gorbatsjov
lögfræðiþjónustu í stað efna-
hagsaðstoðar. Og þó ekki! Vest-
rænir frjálshyggjumenn hafa
verið aldir upp í að vanmeta
þjóðernishyggju nema þá til þess
eins að nota hana sem keyri á
örmagna heimsveldi, þegar það
hefur átt við. Þjóðernishyggja
hefur verið úthrópuð sem kuln-
andi glóð frá svartagaldri, gegn-
sósa af ættflokkahatri, kynþátta-
órum og einstrengingshætti.
Menntað fólk hefur fyrirlitið
þjóðrembu eins og hvern annan
ruddaskap.“
Það er hægt að kalla þjóðern-
ishugsunina öllum illum
nöfnum, segir Simon Jenkins.
„En þið skulið reyna að koma
Armenum, Georgíumönnum,
Lettum og Pólverjum í skilning
um það. Og áður en við Vestur-
landamenn gerumst of sigurviss-
ir, förum þá af stað með að
kenna katólsku fólki í Ulster
þessa speki (eða mótmælendum
þar), eða Flæmingjum og Kata-
lóníumönnum. Vera má að
þjóðernishyggju sé haldið í
skefjum á Vesturlöndum með
fyrirgreiðslu og fríðindum, en
tilfinningahitinn sýður undir allt
fyrir það. Þess er að minnast,
eins og Simon Jenkins orðar það
og beinir skeytum að sínu eigin
landi: „Sá eini múr í Evrópu,
sem enn er uppistandandi og
skilur að fólk frá fólki í sömu
borg, sker sig gegnum útlimi
þróaðasta lýðræoisríkis álfunn-
ar: hlykkjast eins og ormur
gegnum innstu hverfi Belfast-
borgar. Jafnvel Bandaríkin hafa
lítið fram að færa til þess að sefa
áhyggjur þeirra sem eru að
reyna að halda straumi þjóðern-
ishyggjunnar í föstum farvegi,
hvað þá að stöðva hann. Sú var
tíðin að de Tocqueville (fransk-
ur rithöfundur sem ferðaðist um
Bandaríkin á 19. öld) lofaði þá
umburðarlyndu stjórnarskrá
Bandaríkjanna sem gæfi öllum
þjóðarbrotum tækifæri til þess
að „anda rólega“ undir stjórn
meirihlutans. En nú eru Banda-
ríkjamenn að gera umburðar-
lyndi sitt í þjóoernismálum að
engu út af fíkniefnafaraldrinum,
fordjarfa svo stefnu sína í innan-
lands- og utanríkismálum að
harla fáar Evrópuþjóðir geta
mælt henni bót. Eftir að hafa
barist í áratugi fyrir því að sjá
„ameríska drauminn“ rætast fyr-
ir sig, er svo komið fyrir svert-
ingjum og hispanjólum úr Vest-
ur-Indíum að þeim er smalað
saman í afmörkuð borgarhverfi
handa aðskotaþjóðum bak við