Tíminn - 20.01.1990, Blaðsíða 3

Laugardagur 20. janúar 1989
HELGIN
|S 11
Tyrkir beita vatni/
Eufrat í deilum við ír-
aka og Sýrlendinga
Vatni hefur löngum verið beitt sem pólitísku vopni í deilum
ríkja í Austurlöndum nœr. Nú grípa Tyrkir til þessa gamla
vopns og er œtlun þeirra í og með að koma vilja sínum fram
gagnvart grönnum sínum Sýrlendingum og Irökum. Tyrkir
reisa nú risaorkuver í Anatólíu og loka fyrir vatnsrennsli í Efr-
at meðan á hluta framkvœmdanna stendur. Þessu una írakar
og Sýrlendingar illa enda eiga þeir mikið undir áveitum úr
ánni. Tyrkir sjá sér þarna leik á borði að neyða Sýrlendinga og
íraka til að fara að vilja þeirra á landamœrum ríkjanna. Frá
þessu þrasi segir nýlega í Der Spiegel.
Risaorkuver óg
áveitukerfi
I fjarlœgasta afkima Anatólfu,
þar sem Kúrdistan er hvað óbyggi-
legast, verður „Paradís framtíðar-
innar“ og „Hið gullna land 21. ald-
ar“. Tyrkneskir stjórnmálamenn,
s.s. Siileyman Demirel fyrrverandi
forsœtisráðherra nota þessar há-
stemmdu lýsingar um það sem lík-
lega verður öflugasta og djarfleg-
asta vatns- og orkuvinnsluver í
heimi.
A landsvœði sem er tvisvar og
hálfum sinnum stœrra en Belgía er
tyrkneska ríkið nú að byggja 21
stíflu og 17 vatnsorkuver. Árið
2001 á þetta 18 milljarða dollara
risafyrirtœki að vera risið.
Meginkjarni „Suðaustur- Ana-
tólíuáœtlunarinnar (einfaldlega
kölluð GAP á tyrknesku) er hin
nœstum tveggja kílómetra langa og
166 melra háa Ataturk-stífla. Þetta
stórkostlega mannvirki, sem nefnt
hefur verið eftir stofnanda nútíma
Tyrklands, á í framtíðinni að anna
miklum hluta rafmagnsþarfar Tyrk-
lands í framlíðinni.
Annar ávinningur af þessum
framkvœmdum er að um víðáttu-
mikið áveitukerfi á að gera svœði
sem til þessa hefur að mestu leyti
verið órœktanlegt fijósamt. Skipu-
leggjendur gera sér vonir um að
þarna verði bráðum „brauðkarfa
Austurlanda nœr“.
Stórfljótið orðið að
lœk
Reiknað er með að það taki
fjögur ár þar til lónið við stífluna
hefur náð endanlegri stœrð með
stíflubyggingum. Vatnið verður
tekið úr ánni Eufrat. Þetta stœrsta
fljót Vestur-Asíu á upptök sín í há-
lendi Austur-Anatólíu, rennur um
Sýrland og írak og á ósa sína eftir
um 2700 km leið við Basra við
Persaflóa.
Nú er svo komið að bœndur á
bökkum Eufrats, sem til þessa hafa
veriö kallaðir virðingarheitinu „sol-
dán“ (stjómandi), geta brátt vaðið í
fyrrverandi stórfljótinu, sem þá er
aðeins orðið að lœk. Því hafa vald-
ið tyrknesku stíflumúrarnir.
13. janúar sl. átti að því sem
nœst alveg að þurrka upp farveg
Eufrats með stíflugerð og á sú
þurrkun að standa í mánuð. Þessi
þurrkun stendur meðan verið er að
fylla Ataturk-lónið en það á að vera
einum og hálfum sinnum stœrra en
Bodenvatn.
Stjórnarerindrekar nágranna-
ríkjanna íraks og Sýrlands hafa ver-
ið í miklum önnum síðan ákvörðun
tyrkneskra stjórnvalda var tilkynnt
í byrjun desember. Sendinefndir
háttsettra manna frá Damaskus og
Bagdad hafa að undanfömu átt tíð-
ar ferðir til Ankara til að rcyna að fá
Tyrki til að slá þessum fram-
kvœmdum á frest.
Varautanríkisráöherra Iraks,
Nizar Hamdun segir að þurrkun
Eufrats eigi eftir að valda landi
hans þungum efnahagslegum bú-
sifjum. Hveiti- og hrísgrjónaakrar í
mið- og suðurhlutum landsins geti
fljóllega orðið þurrki aö bráð og Ir-
ak orðið að þola alvarlegan vatns-
skort.
Sýrlenski embœttisbróðir hans,
Jussuf Schakur gerði líka tilraun til
að fá Vyrid til að skipta um skoðun.
Einmitt land hans verður illilega
fyrir barðinu á þessari tímabundnu
þurrkun árfarvegarins. Því að gagn-
stœtt því sem er í írak, sem getur
a.m.k. veitt vatni úr öðm stórfljóti,
Tígris, er Sýrland ákaflega háð
Eufrat. 70% rafmagnsins í Sýrlandi
er fengið úr Eufrat.
_ SVA.RIA,-
Rlsaframkvœmdlr standa yflr við Efrat-fljótlð en þar œtla Tyrklr nú að stöðva
vatnsrennsll um árfarveglnn meðan þelr safna vatnl í lón vlð Atatiirk-stífluna.
Loforð tyrkneska
forsœtisráðherrans
lítils virði
Ekki bœtir það úr skák að vatns-
magnið í fljótinu hefur minnkað
hratt undanfama mánuði. Óvenju
þurrt sumar olli því að vatnsborð
Assad-stíflunnar lœkkaði svo mikið
að draga varð úr rafmagnsfram-
leiðslunni. Afleiðingin er sú að í
höfuðborginni Damaskus fer raf-
magnið hvað eftir annað af.
Schakur varautanríkisráðherra
hamraði á að samkomulag yrði gert
milli tyrknesku ríkisstjórnarinnar
og hans eigin þegar hann var í Ank-
ara. Þegar Turgut Özal, þáverandi
forsœtisráðherra Tyrklands, var í
opinberri heimsókn í Damaskus
hafði hann lofaö gestgjöfum sínum
að þeir fengju 500 kúbikmetra af
vatni úr Eufrat á sekúndu, 24 klst. á
sólarhring alla 365 daga ársins.
Þegar Özal, sem nú er orðinn
forseti Tyrklands, var minntur á
þetta loforð greip hann til undan-
bragða. Víst vœri slíkt samkomulag
til, það vœri hins vegar ekki skrif-
legt og þar af leiðandi lítils virði.
Þar að auki, moetti rœða um að
stytta þetta fjögurra vikna þurrkun-
artímabil, sögðu ráðgjafar Özals
við Sýrlendinga. Hins vegar yrði þá
líka að rœða um að Sýrlendingar
vœru reiðubúnir til að taka upp tals-
vert árangursríkari öryggisráðstaf-
anir á sameiginlegum landamœrum
landanna.
Aðstoð við kúrdiska
skœruliða deiluefnið
Þar með var hulunni svipt af því
hvað fyrst og fremst vakir fyrir
Tyrkjum meö þessum risamann-
virkjum. Tyrkland notar stíflubygg-
inguna í Eufrat fyrst og fremst til að
beita Sýrland og írak geysilegum
þrýstingi — eins og svo oft áður í
sögu Austurlanda nœr er vatninu
einu sinni enn beitt til þvingunar lil
aö ná pólitískum markmiðum.
Tyrknesk stjórnvöld ásaka bœði
arabísku ríkin um að veita kúrdisku
aðskilnaðarhreyfingunni PKK
stuðning og aðstoð.
Skœruliðar marxisk-lenínisku
hreyfingarinnar „Verkamanna-
flokkur Kúrdistans“ hafa helgað sig
vopnaðri baráttu gegn yfirvöldum í
Ankara. Iöulega lœðast hryðju-
verkamannahópar PKK yfir landa-
mœrin inn í Tyrkland. Þeir ráðast
þar ekki einungis á varðsveitir og
búðir tyrkneska hersins, heldur líka
sína eigin landa. Skœruliðastríð
PKK, sem berst fyrir sjálfstjórnar-
svœði í Austur-Anatólíu, hefur frá
því í ágúst 1984 kostað því sem
nœst 1500 manns lífið. Þar eru
meðtaldir meira en 500 óbreyttir
borgarar m.a. öldungar jafnt og
konur og börn.
PKK stundar líka hryðjuverk í
Evrópu og nú hafa 18 Kúrdar verið
ákœrðir í Dússeldorf fyrir að hafa
myndað hryðjuverkasamtök.
Sömuleiöis rekur PKK þjálfunar-
búðir í Bekaa-dalnum í Norður-
Líbanon, þar sem Sýrlendingar ráða
lögum og lofum. Yfirmaður PKK,
Abdullah Öcalan, nýtur verndar
sýrlenskra embœttismanna.
En róttœkir Kúrdar laum-
ast líka frá írak til Suðaustur-Ana-
tólíu. Að því er Tyrkir halda fram
gerði sveit PKK skyndiárás á þorp-
ið Ikiyaka í lok nóvember og felldi
28 manns. Að því loknu fóru morð-
ingjamir aftur yílr landamœrin til
íraks, í nokkur hundruð metra fjar-
lœgð.
„Við stöndum betur
að vígi“ segja Tyrkir
Tyrkneska stjórnin gerir sér von-
ir um að „koma endanlega vitinu"
fyrir granna sína, eins og háttsettur
embœttismaður kemst aö orði, með
því að beita vatnsvopninu. „Því fyrr
sem þeir skilja að við stöndum bet-
ur að vígi, því betra verður það fyr-
ir þá,“ segir þessi emboettismaður.
Talsmaður tyrknesku stjórnar-
innar hefur nýlega lagt enn meiri
áherslu á hótunina. Hann sagði í
blaðaviðtali aö vera kynni að stytta
mœtti tímann sem fárvegur Efrat
verður þurr. Hins vegar gœti líka
þurrkunin vegna Efrat- stíflunnar
varað lengur en þessar fyrirhuguðu
fjórar vikur, „ef aðstœður krefjast"
sagði hann.