Tíminn - 23.01.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Tímirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
______Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskriftog dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Húsfriðun hafnað
Nú er komið í ljós að menntamálaráðherra hefur
að engu rökstudd mótmæli við því að gerbreyta
salarkynnum Þjóðleikhússins. Ráðherra kýs að halda
sér við þá ákvörðun að fullnægja tískubundnum
nytsemishugmyndum afmarkaðs hóps og kröfu hans
um róttæka nýsmíði (endurhönnun) áhorfendasalar.
Með þessu er ráðherra að ganga gegn hinni almennu
stefnu, sem viðurkennd er í öllum menningarlönd-
um, að vernda beri upprunaleik bygginga eftir
listrænu og sögulegu gildi þeirra.
Fljótt á litið mætti virðast að hér tækjust á tvær
jafngildar stefnur. Svo er þó ekki þegar betur er að
gætt. Varðveislustefnan hefur að öðru jöfnu forgang
fyrir kröfum um breytingar, viðbætur og nýsmíði
listrænna mannvirkja. Lögbundin stefna um húsa-
friðun bindur hendur ríkisvaldsins í þessum efnum,
gerir þá kröfu til ráðherra að ganga fram af gætni,
vera íhaldssamur þegar það hæfir tilefninu.
Ráðherra hefur í þessu máli haft rökstudd mót-
mæli að engu. Þar ber hæst að hann virti einskis orð
húsafriðunarnefndar, sem er lögskipuð ráðgjafar-
nefnd ráðherra og ríkisstjómar í húsafriðunarmál-
um. Húsafriðunarnefnd fór fram á að Þjóðleikhúsið
yrði friðað samkvæmt ákvæðum þjóðminjalaga. Því
hefur ráðherra hafnað og þar með brotið blað í
samskiptasögu ríkisvalds og húsafriðunarnefndar.
Rökin fyrir breytingunum, sem fyrst og fremst
eiga að vera reist á praktiskum viðhorfum, eru of
veik til þess að láta þau skáka út friðunarstefnunni.
Ráðamönnum leikhússins hefur alls ekki tekist að
færa sönnur á að áhorfendasalurinn standi rekstri
Þjóðleikhússins fyrir þrifum, enda í eðli sínu langsótt
viðbára og engin skýring á vanda leikhússins. Eftir
stendur sem áður að hagnýtt gildi breytinganna er
umdeilanlegt. Þegar svo stendur á, er í mikið ráðist
að láta friðunartillögu húsafriðunarnefndar víkja
fyrir kröfu þjóðleikhússtjóra um endurhönnun
áhorfendasalarins. Með því hefur ráðherra valið
verri kostinn, ef um eitthvað var að velja.
Ráðherraskipuð bygginganefnd Þjóðleikhússins
hefur svarað aðfinnslum um að breytingatillögur
hennar séu brot á höfundarheiðri arkitekts hússins,
Guðjóns Samúelssonar, með því að bera fyrir sig
uppdrætti og hugmyndariss sem til eru úr fórum hans
frá ýmsum tímum. Þess háttar gögn leiða ekki annað
í ljós en að húsameistarinn hefur velt ýmsum
hugmyndum fyrir sér áður en hann tók ákvörðun um
lokagerðina. Litlu skiptir hvort hann komst að
niðurstöðunni í samráðum við aðra eða ekki og
óviðurkvæmilegt að gefa í skyn að Guðjón Samúels-
son hafi guggnað fyrir íhlutunarsemi annarra um
verk sín. Auk þess er það bíræfni af bygginganefnd-
inni að láta í það skína að hún leggi nánast eftirlátnar
teikningar Guðjóns sjálfs til grundvallar breytinga-
áformum sínum nú. Svo er alls ekki. Um skilning á
þeim tekur bygginganefndin sér sjálfdæmi sem ekki
verður borið undir Guðjón Samúelsson úr þessu.
Eftir stendur sú staðreynd að bygginganefndin knýr
fram breytingar á Þjóðleikhúsinu eftir eigin höfði í
andstöðu við nútímasjónarmið í byggingaverndar-
málum og gagnstætt höfundarrétti.
Þriðjudagur 23. janúar 1990
GARRI
GELT AÐ BÍLUM
Davíð Oddsson og meirihluti
hans í borgarstjóm hefur lagt fram
fjárhagsáætlun borgarinnar og
vekur athygli, að fyrir utan venju-
legar álögur er Rafmagnsveitunni
og Hitaveitunni gert að greiða
ríflegan ágóðahlut til borgarinnar,
þó allt sé þetta í raun sami kassinn.
Krafa borgarstjómarmeirihlutans
um ágóðahlut af rafmagni og hita
er ekkert annað en skattlagning til
viðbótar fasteignagjöldum og út-
svari. Hefði mátt álíta að hjá
sveitarfélagi sem er vel stætt og
getur leyft sér margvíslegan til-
kostnað, sem margir telja óhóf og
braðl, eins og stjömustöðina á
öskjuhlíð, þætti skynsamlegra að
hlífa borgarbúum við greiðslum
fyrir rafmagn og hita sem era hærri
en nauðsyn krefur.
Réttir taktar
Mörg dæmi era þess, síðan
Davíð Oddsson varð varaformaður
Sjálfstæðisflokksins, að hann hafi
stýrt borginni sem eins konar þætti
í stjómarandstöðu. Frægt er dæm-
ið úr umræðunum um verkaskipt-
ingu sveitarfélaga, þegar stjóraar-
andstaðan fluttist út úr Alþingi í
skrifstofu borgarstjóra við Austur-
stræti. Spuraing er hvort kjósendur
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
kæra sig um að borginni sé beinlínis
blandað í stjóraarandstöðuna með
slíkum hætti. Þá ber fjárhagsáætl-
unin keim af því, að hún er samin
með hliðsjón af stjóraarandstöðu.
Auknar álögur á Ibúa Reykjavíkur
í háu verði á rafmagni og hita
umfram nauðsyn, aðeins til að
skila ágóða í fullan kassa borgar-
innar, ganga þvert á þær leiðir sem
verið er að fara til samkomulags
við launþegahreyfinguna. Með
þeim hætti að halda tilkostnaði
heimilanna uppi telur forysta Sjálf-
stæðisflokksins að varaformaður-
Davíð Oddsson.
inn sýni rétta takta. Þannig reynir
hann að verða þessari forystu Sjálf-
stæðisflokksins í stjóraarandstöðu
að liði þótt hann sitji utan þings og
hafi fyrst og fremst skyldur við
borgarbúa.
Maður út í bæ
Meðan Davíð borgarstjóri situr í
sínum stól sem borgarstjóri ætti
hann að fara sér rólega í stjóraar-
andstöðu. Hann á að minnsta kosti
ekki að halda þannig á málefnum
borgarbúa, að verk hans beri keim
af stjómarandstöðu. En það er
stundum eins og borgarstjórinn
ráði sér ekki fyrir eðlishvöt. Má
vera að honum finnist pólitíkin hjá
stjómarandstöðunni heldur þunn-
ur þrettándi, og vilji því teygja sig
eins og hann getur henni til hjálpar.
En hvað stjómarandstöðuna snert-
ir er borgarstjórinn aðeins maður
út í bæ á meðan hann situr ekki á
þingi. Það liggur svo í augum uppi
að hagur Davíðs á eftir að vænkast,
því Ijóst er að í næstu þingkosning-
um verður hann kjörinn á þing og
þá horfa þessi mál allt öðra vísi við.
Vilji hann þá sitja áfram sem
borgarstjóri verður embættið eins
og varaskeifa í laginu.
Drossíur fara um veg
Ákvarðanataka í þjóðmálum fer
fram annars staðar en við Austur-
stræti. Davið verður því að una þvi
enn um sinn að sitja utan hringsins
og á áhorfendabekk. Frammíköll
hans í æsingi leiksins bitna fyrst og
fremst á borgarbúum eins og dæm-
ið um rafmagnið og hitann sýnir..
Mörgum áhorfendum fer þannig í
hita leiksins, að þeir linna ekki
frammíköllum og hrópi. Þannig er
það á hnefaleikum, sem hér eru
bannaðir, og á fótbolta og hand-
knattleikjum. Þetta á sér einnig
stað annars staðar og á neðri
tröppum dýraríkisins. Þegar bfla-
öldin hófst í landinu og drossíur
fóra um veg vöknuðu búrtíkur af
væram svefni og hófu aðför að
dranandi sjálfhreyfivögnum, læstu
tönnum í dekkin og drápu sig, eða
þá að þær lentu undir drossíunum.
Enn helst sá siður í sveitum, að gelt
er að bflum.
Ekki kallaður enn
Ástæðulaust er að vera með
samlíkingar, en skósmiður heldur
sig við leistinn og það er mergurinn
málsins. Davíð Oddsson þarf engu
að kvíða. Framundan bíður hans
mikið starf á vettvangi þjóðmál-
anna. Hann verður áreiðanlega,
þegar tímar líða, ein meiriháttar
pólitísk drossía, enda hefur hann
alla burði til þess, svo sem eins og
aldamótaskáldskapur hans á síð-
asta landsfundi bar vitni um. En á
meðan hann hefur ekki verið kall-
aður inn í hringinn ætti hann að
láta vera að íþyngja borgarbúum
með nauðsynjalausum álögum og
forðast frammíköllin. Garri.
VÍTT OG BREITT
Endalok mannúðarstefnu
Haft er fyrir satt að sjónvarp sé
fyrst og síðast afþreyingartæki og
þar af leiðandi vel fallið til að
skemmta, en síður til að dreifa
upplýsingum og fræða. En sem
áróðurstæki er sjónvarpið áhrifa-
meira en önnur miðlun sé kunn-
áttusamlega á málum haldið.
Fyrir kemur að sjónvarp tekur
öllum öðrum upplýsingamiðlum
fram þegar sjón er ótvírætt sögu
ríkari.
Á sunnudagskvöld var eitt af
viðbjóðslegum eymdarbælum sós-
íalismans fært inn í stofur væru-
kærra neytenda vestræns neysl-
uþjóðfélags. Er hætt við að mörg-
um hafi hnykkt við að horfa upp á
þau ódæmi sem við blöstu þegar
sýnt var hvernig búið hefur verið
að sjúkum og hrjáðum börnum,
unglingum og gamalmennum í
kommúnistaríkinu Rúmeníu.
Fársjúkum börnum til sálar og
líkama og fólki með margs kyns
bæklun var hrúgað saman í
þröngar, kaldar, skítugar og illa
þefjandi vistarverur á ríkisreknum
hælum. Böm og unglingar vom
klæðaiaus til að auðvelda þrifnað.
Mannfyrirlitning
Læknir sem skorti allt til alls til
. að lina þjáningar og bæta aðbúnað
á svona hörmulegum stað sagði
yfirvöld kommúniStaríkisins vera
ómannúðleg, barnfjandsamleg og
kvennakúgara hin mestu.
Myndir sjónvarpanna af með-
ferð sósíalistanna á líkamlega og
andlega bækluðum mannvemm á
öllum aldursstigum em teknar í
Evrópu nútímans, á því herrans ári
1990. Þá hefur kommúnisminn ver-
ið við lýði í 70 ár í Ráðstjómarríkj-
unum og í nærri hálfa öld í öðmm
sósíalískum ríkjum Evrópu.
Innan við hálftfma frá þeim tíma
sem ríkissjónvarpið gaf ofurlitla
innsýn í botnlausa mannfyrirlitn-
ingu rúmenskra sósíalista nútím-
ans gekk vel til hafður Islendingur
um kóngsins Kaupmannahöfn og
lýsti með glæsilegu orðflúri hvar
landar hans vættu kverkamar
gegnum aldimar. Bmgðið var upp
skyndimyndum af dyrastöfum og
gluggum hátt á veggjum og nær-
myndum af ornamentum margvís-
legum og var þama samandreginn
mikill fróðleikur á borð við þann
að Konunglega leikhúsið stendur
við Kóngsins Nýjatorg og að þar
hafa Islendingar sungið og leikið
og að ölkrár em við Nýhöfnina, og ,
hafa verið lengi.
Á einum stað stansaði íslending-
urinn ölkráafróði til að koma á
framfæri að fyrir hundruðum ára
hafi staðið þar stofnun sem piltum
var hrúgað í til að gera þá að
andlega og líklamlega bækluðum
aumingjum á vegum yfirvalda.
í táradalnum
Þau yfirvöld sem þannig léku
smælingjana fyrir tvö til þrjú
hundmð ámm vom vond og
ómannúðleg og átti bæklað fólk og
þroskaheft ekki upp á pallborðið
hjá þeirri yfirstétt sem þá réði
ríkjum. Til sögunnar vom nefndir
tveir íslendingar sem veittu hinni
broguðu stofnun forstöðu um
skeið.
Aldrei er ástæða til að mæla
þeirri meðferð bót sem geðveilir
og fatlaðir urðu að sæta á fyrri
öldum. En virða verður fyrri kyn-
slóðum til vorkunnar að fáir lækn-
isdómar vom þekktir, lífsbaráttan
var harðari en nú er og mannúðin
beindist iðulega meira að eilífri
velferð guðs bama en að daglegu
heilsufari og vellíðan hér í tára-
dalnum.
Nú er það sjálfsagt og eðlilegt að
minnast grimmilegrar og ómann-
úðlegrar meðferða fyrri kynslóða á
sjúkum og fötluðum og gera löngu
liðin yfirvöld ábyrg fyrir að bækla
unglinga til líkama og sálar.
En sögumaður sjónvarpsins þarf
ekki að leita aftur í aldir til að
hneykslast á svo hörmulegu athæfi.
Það á sér stað hér og nú og hefði
hann nokkm sinni horft opnum
augum og með gagnrýnu hugarfari
á hvemig mennhelgi hefur verið og
er fótum troðin í sósíölskum ríkj-
um Evrópu, svo ekki sé lengra
farið, þyrfti hann ekki að leita
langt aftur í aldir til að til að setja
sig í stellingar vandlætarans og
upphefja einhvers konar mannúð-
arstefnu á strætum velferðarþjóð-
félags Danmerkur.
í þeim rfkjum Evrópu sem höfn-
uðu handan jámtjaldsins er ekki
lengur fínt að vera kommúnisti og
er þeim og skoðunum þeirra hafn-
að og er að vonum talin ómannúð-
leg.
Á íslandi snýta þeir sér enn í
skýin. OÓ