Tíminn - 27.01.1990, Blaðsíða 1

/
Flestum munu í fersku minni hávœr andmœli sem urðu
vegna fyrirœtlana um byggingu Seðlabankahúss á Amarhóli.
Niðurstaðan var sú að framkvœmdum við bygginguna seinkaði
nokkuð og er hún loks var reist, þá var hún byggð norðar og neð-
ar í landi hólsins en fyrst var áformað. En hvað kom til að ekki
hafði verið byggt á hólnum fyrr á tíð eitthvert mannvirki, því
vegna þess hve hátt hann ber í landinu, hefði hann átt að sýnast
kjörinn til að reisa þar einhverjar heldri byggingar.
Raunin er sú að margoft var áformað að byggja á Arnarhóli,
en einhver „forlög“ komu jafnan í veg fyrir það. Þar átti eitt sinn
að rísa íslenskt gistihús, „Hotel du Nord“, sem teikningar höfðu
verið gerðar af, en aldrei komst í framkvœmd að byggja. Á Arn-
arhóli var líka upphaflega œtlað að núverandi stjórnarráð (þá
tukthús) yrði reist. Mönnum kom Arnarhóll líka í hug, þegar velja
skyldi Dómkirjunni stað, svo og Alþingishúsinu. En einhver atvik
stjökuðu öllum byggingum jafnan af Arnarhóli. Það var eins og
hann vœri geymdurtil þess hlutverks sem hann nú gegnir—að
vera verðugur staður fyrir líkneski fyrsta landnámsmannsins,
Ingólfs Arnarsonar. Hér verður nú sagt frá tildrögum þess að
þetta reisulega verk Einars Jónssonar var gert og hvernig það
loks komst á sinn stað eftir langan og oft erfiðan aðdraganda.
Um 1860 var stofnað í Reykjavík
félag, sem nefndist Leikfélag andans,
en síðar fékk nafnið Kvöldfélagið. I
félaginu voru nœr allir fremstu and-
ans menn í bœnum og komu þeir
vikulega saman, til þess að kapprœða
eða flytja erindi um merkileg málefni.
Bar þarna margt á góma, en aldrei
varð félagið fjölmennt, enda voru
íbúar bœjarins þá ekki nema um
1500.
Nú var það aö kvöldi þess 10.
janúar 1863 að Jón Arnason, þjóð-
sagnasafnari og þá varaformaður fé-
lagsins, hreyfði því að tími vœri til
kominn aö hugleiða hvernig minnast
skyldi Ingólfs Arnarsonar, þar sem
senn vœru þúsund ár liðin frá því er
hann nam land. Vœru nú ekki nema
ellefu ár til stefnu. Vildi hann að fé-
lagið hefði forgöngu um þetta mál.
Spunnust af þessu miklar umrœð-
ur og á nœsta fundi var ákveðið að
Sigurður Guðmundsson, málari,
skyldi flytja erindi um þetta efni. Þeir
Jón Þorkelsson, rektor og Jón Arna-
son skyldu svo gera athugasemdir við
tillögu hans.
Á nœstu tveimur fundum flutti
Sigurður svo mál sill og hefur það ef-
laust verið langt og ítarlegt. En tillög-
ur hans voru þessar:
Byrja skal á því að semja ritgerð
um Ingólf og skrifa sögu Reykjavíkur
frá öndverðu til þess að skýra þetta
málefni fyrir landsmönnum. Síðan
skyldi leita samskota um allt land,
svo hœgt yrði að reisa minni§merki
um landnámsmanninn.
Þarna er í fyrsta skipti vakið máls
á því að nauðsynlegt sé að rita sögu
Reykjavíkur. Og þarna er einnig í
fyrsta skipti stungið upp á að reisa
Ingólfi Arnarsyni líkneski og verður
Sigurður málari að teljast upphafs-
maður þess. I Reykjavík var þá engin
stylta til, því styttan af Thorvaldsen
kom ekki fyrr en 1875.
Um málið spunnust miklar um-
rœður í Kvöldfélaginu og er svo að
sjá sem flestir hafi orðið sammála.
Var kosin nefnd til þess að berjast fyr-
ir þessu máli og voru þeir í henni Sig-
urður málari, Sveinn Skúlason al-
þingismaður, Gísli Guðmundsson,
kennari og Jón rektor Þorkelsson.
I maí um vorið var efnt til ritgerð-
arsamkeppni um sex ákveðin efni, þar
á meðal Sögu Ingólfs og Reykjavík.
Enn var samþykkt að ef margar góðar
ritgerðir bœrust um eitthvert efni, en
engin um önnur, þá mœlti verðlauna
þrjár ritgerðir í þeim flokki. Síðan
innti forseli nefndina eflir hvað hún
hefði gert í minnisvarðamálinu og
hvað henni hefði orðið ágegnt. En þá
voru svörin frekar dauf og kvaðst
nefndin hafa afráðið að gera ekkert í
málinu fyrir nœsta Alþingi, nema að
undirbúa það sem best.
í byrjun nóvember 1863 kom svo
grein í Þjóðólfi eftir Halldór Kr. Frið-
riksson kennara. Hann mun ekki hafa
verið í Leikfélagi andans. Þar minnt-
ist hann á að kominn vœri tími til að
hugsa um hvað gera œtti á þúsund ára
afmœli landnámsins. Vildi hann að
þjóðin gerði eitthvert átak lil þess að
frœgja þau tímamót og stingur upp á
að reist verði safnahús, einkum þó
fyrir Forngripasafnið. Skoraði hann á
alla íslendinga að skjóta nú saman fé
íþessu skyni, helst með árlegu tillagi
í þau ellefu ár, sem séu lil slefnu.
Líklegt er að þessi tillaga hafi
dregið móð úr Sigurði málara, því
honum var Forngripasafnið mjög
hjartfólgið. Er og sagt að hann hafi
síðar lagst á sveif með Halldóri Kr.
Friðrikssyni.
Svo var það í mai nœsta ár að for-
seti Kvöldfélagsins krafði Ingólfs-
nefndina sagna um hvað hún hefði
gert. Sigurður málari varð fyrir svör-
um og kvaðst álíla að enn vœri ekki
kominn tími til að hreyfa þessu opin-
berlega, en hann hefði ritað hjá sér
ýmislegt um þetta efni.
Á nœsta fundi, sem haldinn var í
öndverðum júní, kom Gísli Magnús-
son svo fram með uppkast að grein til
þess að birta í blaði. Kvað hann
Oftsinnis var
áformað að reisa
stœrri byggingar
áArnarhóli, en
úr því varð aldrei.
Það var eins og
forlögin geymdu
hann styttu land-
námsmannsins
EinarJónsson, myndhöggvari,
áyngriárum.
%><***'
INGOLFUR OG
ARNARHÓLL