Tíminn - 01.02.1990, Side 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 1. febrúar 1990
llllll UMHVERFISMÁL llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllll |
„THE BIG LIE“ (Stóra lygin)
er yfirskrift í miðopnu Moskvu-
frétta nýlega. Þar eru fengnir í
hringborðsumrœður 6 manns,
þ.á m. 4 þingmenn Sovétríly'-
anna, sem hafa kynnt sér aðdrag-
anda brunans og afieiðingar eftir
því sem þeir hafa haft tök á en
víða rekið sig á opinberan vegg í
eftirgrennslunum sínum. Þar
kemur margt fróðlegt fram, en
hitt er þó enn fróðlegra hversu
erfiðlega hefur gengið að afia
upplýsinga og hversu oft þœr
hafa verið beinlínis rangar. Sem
sagt „stóra lygin“.
Forstjórinn fyrrverandi í
fangeisi
Fyrrverandi forstjóri kjarnorku-
versins í Tsérnóbýl, Viktor Bryuk-
hanov, hefur nýlega í fyrsta sinn
rœtt opinberlega um atburöarásina í
brunanum 26. apríl 1986. Hann
hefur verið dœmdur í 10 ára nauð-
ungarvinnu fyrir vanrœkslu. Fang-
inn hefur nú veitt sovéska dagblað-
inu „Sotsialisticheskaya Industriya“
viðtal.
í viðtalinu segist Bryukhanov
vera sekur, „en ekki eins sekur og
dómstóllinn komst aö niöurstöðu
um,“ segir hann.
Á því augnabliki sem sprenging
varð í einum fjögurra kjarnaofn-
anna í Tsérnóbýl var Bryukhanov
heima hjá sér í borginni Prypyat,
sem er skammt frá slysstaönum.
Hann segir yfirefnafrœðinginn hafa
vakið sig með símhringingu og sagt
að eitthvað hrœðilegt hafi gerst,
eins hvers konar sprenging hafi átt
sér stað. Þegar forstjórinn korn til
kjarnorkuversins var efsti hluti
kjarnaofnsins horfinn.
Bryukhanow hringdi í yfirmenn
sína, embœttismenn í Moskvu, og
kraíðist þess að strax hœfist brott-
flutningur fólks af svœðinu í og
umhverfis Tsérnóbýl. En ekkert
varð úr þeim ráðstöfunum. „í kolli
þeirra í Moskvu var það einfaldlega
óhugsanlegt að eitthvaö gœti veriö
að í kjarnaofninum," segir hann.
Forstjórinn fyrrverandi haföi
stjórnað byggingu kjarnorkuvers-
ins frá upphafi. Hann sagði í viðtal-
inu að aldrei heföi verið lokiö viö
byggingu kjarnorkuversins íTsérn-
óbýl ef ekki hefði stöðugt veriö
gengið fram hjá fyrirmœlum eða
þau jafnvel brotin.
Rafmagnskaplar hefðu t.d. sam-
kvœmt fyrirmœlunum átt aö vera
klœddir eldfastri kápu, segir hann.
Hins vegar hafi engir slíkir kaplar
verið fáanlegir og hann hafi veriö
því fegnastur að fá bara venjulega
kapla. Heíði hann fœrst undan því
aö halda byggingunni áfram hefði
bara nýr maður veriö fenginn til
verksins.
Bryukhanov segir að það sé á
einskis manns fœri að berjast gegn
efnahagskerfi sem hafi undið upp á
sig áralugum saman. „Sá sem orð-
inn er þrœll þessa kerfis œtti ekki
að hljóta sektardóm," segir hann.
Bryukhanov segir síðan í viðtal-
inu að öryggisráöstafanir hafi verið
hertar eftir slysið í Tsérnóbýl.
íbúar í 68 km fjarlœgð
komust að slysinu fyrir
eiginárvekni
— ekkert barn heilsu-
hraust!
Þeim sexmenningunum sem
tóku þátt í hringborðsumrœðunum í
Moskvufréttum hefur áreiðanlega
ekki komið á óvarl það sem fram
kemur í viðtalinu við stöðvarstjór-
ann fyrrverandi. AJlt kerfinu að
kenna, segir hann. En þeir vccru
áreiðanlega ekki reiðubúnir að taka
undir þaö að öryggisráðstafanir
hafi verið hertar eftir slysið. Þeirra
gagnrýni beinist einmitt að því
hversu seint og illa hafi veriö
brugðist við hœttuástandi, meö
hrikalegum afleiðingum fyrir íbúa
á svœðinu.
Valentin Budko er aðalritari
fólki, sem átti að hafa dáið úr öðr-
um sjúkdómum, kom í ljós að
lungun voru full, í þeim var mikiö
magn svokallaðra heitra agna.
2.000 slíkar heitar agnir eru örugg-
ur krabbameinsvaldur, en í lungum
sumra voru þœr allt að 15.000!“
„Stóra iygin á rœtur í
stefnunni um hverju
skal halda leyndu í
glasnost"
Alla Yaroshinskaya, blaðamað-
ur og þingmaður Zhitomir-héraðs,
segir svariö reyndar vera einfalt.
„Ráðamenn vildu einfaldlega ekki
vita sannleikann," segir hún. Hún
segir krufningu ekki tíökast sums
staðar í grennd við Kíev þar sem til
þess vanti alla aðstöðu. T.d. hafi
ekki einn einasti þeirra 353 sem
dóu á árinu 1987 í tveim sveitum
verið krufnir. Sums staðar þar sem
krufningaraðstaða sé fyrir hendi
ríki sá siöur að kryfja aðeins þá sem
deyja á sjúkrahúsum. Þar af leið-
andi sé ekkert hœgt að fullyrða um
þátt geislunar í dánarorsökum á
svœðinu.
„Ég held að aðalástœðan til
stóru lyginnar í sambandi við
Tsémóbýl eigi sér rœtur í stefnunni
um það hverju halda skal leyndu
annars vegar og hins vegar því sem
ekki skal halda leyndu í glasnost,"
segir hún. Hún vitnar í „Listann um
svör við spurningum um slysið í
Tsérnóbýl, sem ekki á að birtast al-
menningi í blöðum né útvarpi eða
sjónvarpi," sem nefnd yfirvalda
lagði blessun sína yfir 29. febrúar
1988.
Á svœðum óhœfum til
rœktunar sökum geisla-
mengunar skal auka
rœktun!
Þelta fólk er biturt vegna að-
geröaleysis yfirvalda. En hvað meö
vísindamennina? Hvernig gátu
lœknar fengið sig til að ljá nafn sitt
skjölum þar sem sannleikanum var
haldið leyndum fyrir almenningi og
dœmdu fólk þar með til áframhald-
andi þjáninga? Þeirri spurningu er
ósvarað nema satt sé sem stungið
var upp á að hér vœri um klíkuskap
og samtryggingu að rœða. Scher-
bak segir fulltrúa vísinda og lœkn-
isfrœöi hafa gerst þjóna stjórnmála-
kerfisins og í verri ógöngur geti
vísindin ekki lent.
En miðstýrða skrifrœðið lœtur
ekki að sér hœða. Á þeim svœðum
sem verst urðu úti, s.s. í Hvíta
Rússlandi hafa stór svœði verið yf-
irlýst ónothœf til rœktunar sökum
geislamengunar. Samt sem áður
gera áœtlanir nú ráð fyrir stórlega
aukinni framleiðslu landbúnaðar-
vara! Síðan er þessari vöru dreift
um öll Sovétríkin.
Annaö dœmi um svifaseint
skrifrœði er að haldið er fram að
ekki sé til fé til að flytja fólk frá
verst leiknu svœðunum. Á sama
tíma er verið með rándýrar bygg-
ingaframkvœmdir á þeim sömu
svϚum!
Moskvufréttir leita til al-
mennings um frekari
sönnunargögn
Margt fleira kom fram í viðrœð-
unum, en Budko finnst kominn tími
til að hefjast handa um fram-
kvœmdir, það sé búið að tala nóg.
Hann segist leita hjálpar félaga
sinna við hringborðið og lesenda
Moskvufrétta. Sjálfur fái liann ekki
lengur aðgang að neinum ráða-
manni í Kíev, hann sé álitinn vand-
rœðaseggur og friðarspillir.
Moskvufréttir œtla ekki að láta
málið niður falla. Blaðiö leitar liðs
hjá starfsfélögum og almenningi til
að leita að sönnunargögnum sem
geti varpað ljósi á hvað raunveru-
lega geröist og hver eða hverjir beri
ábyrgðina á öllum afdrifaríku
klaufaspörkunum í málinu, m.ö.o.
hverjir eigi sök á lyginni miklu.
Börn í Ieikskóla í
grennd við Kíev í Úkra-
ínu á leið í gönguferð.
Hvíti krossinn á hand-
riðinu er merki um að
þarna hafi mœlst
geislavirkni.
Stóra lygin um Tsérnóbýlslysið:
Borgarar krefjast svara
nefndar kommúnistaflokksins í
Úkraínu í héraðinu Narodichi.
Heimili hans stendur í aðeins 68 km
fjarlœgð frá slysstaðnum. Hann
segir svo frá að hann og nágrannar
hans hafi ekki haft hugmynd um
hvað gerst hafði, þeir héldu einmitt
stóra samkomu þá, þegar þeir veittu
því athygli að fjölda mörgum rútu-
bílum hafði verið safnað saman í
útjaðri héraðsins. Þeir höfðu þá
samband við yfirvöld fiokksins í
héraðinu sem tjáöu þeim að eitt-
hvert slys hefði orðið í Tsémóbýl.
Það var svo ekki fyrr en 7. júní
sem brottflutningi barna af svœðinu
var lokið. Budko segir það ekki aö
undra að svo mörg böm í héraðinu
séu sjúk, aðallega vegna vanþroska
skjaldkirtilsstarfsemi. Og reyndar
séu því sem nœst engin börn alheil
á svœðinu. „Hver ber ábyrgðina?"
spyr hann af þunga.
Viðhald lyginnar
Yuri Shcherbak, rithöfundur,
meðlimur œðstaráðs Sovétríkjanna,
formaður undirnefndar um orku,
iönað og kjarnorkuöryggi í nefnd-
inni um vistfrœði og hagkvœma
nýtingu náttúruauölinda, búsettur í
Kíev, segir að lygin hafi hafist þeg-
ar fyrir þrem árum og hann hafi þá
trú að enn hafi ekki komiö í ljós al-
varlegasti sannleikurinn í sambandi
við slysið. Þaö hafi stuðlað að við-
haldi Iyginnar að:
í fyrsta lagi hafi þjóðfélagiö til-
hneigingu til að trúa því að öll sök-
in hvíli á starfsfólkinu, sem hafi
stórlega trassað að fara að reglum.
„Tsémóbýl-slysið“ sem
átti sér stað 26. apríl 1986
þegar einn ofninn í kjarn-
orkuverinu í Tsémóbýl í
Úkraínu brann, er ekki leng-
ur í daglegum heimsfréttum.
Sovétmenn sjálfir eru hins
vegar ekki á því að láta um-
rœður um aðdraganda og
eftirmál slyssins niður falla,
enda er langt í frá að séðar
séu fyrir afleiðingar slyssins
og í nœsta nágrenni Tsérn-
óbýls er fólk mjög uggandi.
Enda er skrifrœðið í Sovét-
ríkjunum samt við sig þrátt
fyrir perestrojku, þungt í vöf-
um og framkvœmdadauft,
og enn eru margir sömu
embœttismenn allsráðandi
og voru 1986 þegar við-
brögð við slysinu voru með
eindœmum sljóleg og hœg-
fara. Þeim er kappsmál að
halda áfram leyndum öllum
mistökunum og klaufa-
skapnum sem hafa fylgt
meðferð málsins frá upphafi.
í öðru lagi hafi ekki enn verið
upplýst hvar upplýsingarnar um
slysið hafi lent, hversu nákvœmar
þœr upplýsingar hafi verið og á
hvaða „þrepi“ þœr hafi verið
skrumskœldar.
Hvers vegna hafa vís-
indamenn tekið þátt í
lyginni?
Ales Adamovich, rithöfundur,
þingmaður og upphafsmaður um-
rœðunnar nú með grein í júlí 1988,
íbúi Hvíta-Rússlands, segir kjarn-
orkueðlisfrœðing þar hafa snúiö sér
til ráðamanna Hvíta-Rússlands með
lista yfir brýnustu aðgerðir sem
ekki þyldu neina bið, þ.á m. um
brottflutning fólks af hœttulegustu
stöðunum. Þeir sem þá voru þar í
œðstu stöðum hafa hœkkað í tign
sfðan innan Kommúnistaflokksins.
Þeir sögðu prófessornum að hypja
sig, og ekkert var aðhafst.
„Ég spyr hvers vegna hafa ráða-
menn ekki sagt neitt í þrjú ár og
ekkert látið uppi um hversu mikil
geislamengun er í Hvíta-Rússlandi,
Úkraínu og Bryansk-héraði? Ég
spyr líka hvemig standi á því að
vísindamenn, bœði heima og í
Moskvu voru tilbúnir að laka þátt í
þessari lygi? Það var ekki fyrr en
þrem árum eftir sprenginguna aö
loks var viðurkennt að þriðjungur
Hvíta- Rússlands heíði mengast af
geislavirkni, fimmtungur rœktan-
legs lands heföi verið „drepið".
Lyginni var haldið áfram jafnvel
eftir að upplýsingar fóra að síast út.
T.d. var almenningi talin trú um að
enginn dœi af völdum geislunar. En
þegar gerð var líkskoðun á látnu

Hver ber ábyrgðina?