Tíminn - 13.02.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Þriðjudagur 13. febrúar 1990 Þriðjudagur 13. febrúar 1990
Tíminn 9
fá mat í
skólunum
og láti af
sjoppurápi
Alþingi hefur til meðferðar þingsályktunartillögu um skólamáltíðir:
Skólaböm
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni
að undirbúa og leggja fram lagafrumvarp
er tryggi að komið verði á máltíðum í
hádegi í öllum grunnskólum landsins
haustið 1990.“ Þannig hljóðar tillaga til
þingsályktunar sem nú liggur fyrir Al-
þingi og var fyrri umræða í sameinuðu
þingi í gær. í greinargerð sem fylgir
ályktuninni segir að til greina komi að
hið opinbera greiði rekstrarkostnað
vegna matmálstímanna sem og starfs-
mannahald og 25% hráefniskostnaðar.
Tillagan gerir ráð fyrir því að skólamál-
tíðum í hádegi verði komið á í grunn-
skólum næsta haust og framhalds-
skólarnir fylgi síðan í kjölfarið.
Flutningsmenn eru alþingismennirnir
Guðmundur G. Þórarinsson, Ólafur Þ.
Þórðarson, Alexander Stefánsson og
Stefán Guðmundsson.
Bömin ganga sjálfala...
í greinargerð sem fylgir þingsályktun-
inni er farið yfir ýmsa þætti sem eru
taldir sýna fram á nauðsyn þess að boðið
verði upp á máltíðir í öllum grunnskólum
landsins. Þar segir meðal annars að
vegna breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu
hafi skipan máltíða í vaxandi mæli
riðlast á heimilum á síðustu árum. Síauk-
inn fjöldi mæðra vinni utan heimilis og
fjöldi barna á grunnskólaaldri gangi
sjálfala mikinn hluta dagsins.
Of algengt er að börn borði ekki áður
en þau fara í skóla á morgnana og fái
ekki viðunandi máltíð í hádeginu. Fyrir
börn og unglinga á vaxtarskeiði er ein
máltíð á dag engan veginn nægjanleg.
Talið er að börn þurfi auk morgunverðar
tvær aðalmáltíðir á dag. Rétt fæðuval er
sérstaklega mikilvægt fyrstu 15 árin en
næringin hefur áhrif bæði á andlegan og
líkamlegan þroska.
... með skemmdar tennur
Ljóst er að börnin hafa orðið útundan
íslendingar eru „sjoppusjúkir“
í greinargerð þingsályktunarinnar er
útdráttur úr erindi eftir Magnús Gests-
son tannlækni. Þar kemur fram að í
íslendingum skemmast fleiri tennur en í
felstum öðrum þjóðum. Tannskemmd-
arstuðull 12 ára barna var árið 1986 mun
hærri en á Norðurlöndunum og er svo
enn. Er mikil sykurneysla talin einn aðai
orsakavaldurinn. Með breyttum þjóðfél-
agsháttum hefur vönduðum heimilismál-
tíðum fækkað, sérstaklega á morgnana
og í hádeginu. Varðandi þetta segir
orðrétt í erindinu: „Aðrar þjóðir bregð-
ast við sama vanda með skólamáltíðum
en við með því að fjölga „sjoppum“ enda
sýna rannsóknir að Islendingar fá 20%
af orkuþörf sinni með neyslu sykurs,
þegar æskilegt er talið að aðeins 10%
komi úr sykri.“
Á sama stað segir að í lauslegri
athugun sem gerð var hér á landi á fjölda
sjoppa hafi komið í ljós að ein sjoppa er
á hverja 300-400 íbúa, sums staðar er ein
á hverja 100-200 íbúa. Reykjavík eigi þó
metið en þar er ein sjoppa á hverja
170-180 íbúa. Til samanburðar er þess
getið að í Helsingfors er ein sjoppa á
hverja 1200 íbúa.
Orðrétt segir í erindinu: „Við verðum
að koma á skólamáltíðum og sjá um að
börn og unglingar eigi kost á heppilegri
næringu í félagsheimilum og íþróttahús-
um í stað núverandi sjoppufæðis. Vfðast
hvar er t.d. erfitt að fá vatn að drekka á
þessum stöðum, en sætir drykkir eru alls
staðar til sölu.
Varla er opnaður nýr skóli að ekki sé
sett upp sjoppa í næsta nágrenni, jafnvel
í bráðabirgðahúsnæði á skólalóðinni ef
ekki er annað hús til staðar fyrir. Sama
er að segja um sundstaði og íþróttahús.“
Vanrækjum við bömin?
Fyrir rúmu ári birti Tfminn frétt þess
efnis að aukið vinnuálag foreldra bitni
harðast á börnunum og dæmi væru um
að sex ára börn þjáist af streitueinkenn-
um. í fréttinni var borið undir Vilborgu
Guðnadóttur skólahjúkrunarfræðing
hvort hún hafi orðið vör vif( að börn
væru með einkenni næringarskorts m.a.
vegna þess að foreldrar hafi kost á því
að fá heitan mat í mötuneyti í hádeginu
og matur sé því ekki eldaður á heimilinu
svo dögum skipti. Svar Vilborgar var á
þá leið að hún hefði orðið vör við
einkenni næringarskorts hjá börnunum
en sagði jafnframt: „Ég hef líka orðið
vör við alltof feit börn, ekki af því að þau
borða svo mikið heldur af því að þau
borða rangan mat.“
Á sama stað kom fram að erfiðlega
gengur að fá yfirvöld til að gera könnun
á aðstæðum íslenskra barna þrátt fyrir
beiðni t.d. skólahjúkrunarfræðinga.
í skýrslu sem ber heitið „Mannvernd
í velferðarþjóðfélagi“ eftir Ólaf Ólafsson
landlækni koma fram atriði sem varpa
nokkru ljósi á aðstæður íslenskra barna.
Þar kemur meðal annars fram að sam-
kvæmt skólaskýrslum úr Reykjavík frá
árinu 1975 eru um 40% 7-12 ára barna
meira eða minna ein heima á daginn.
Síðan hefur útivinnandi húsmæðrum
fjölgað verulega.
Nýlegri könnun, frá árinu 1983, er til
um stöðu barna einstæðra foreldra. Þar
kemur fram að fjórðungur barna 7 ára
Tímamynd Árnl Bjarna
og yngri og 64% 7-12 ára barna ganga
meira og minna sjálfala á daginn.
í skýrslunni eru einnig raktar niður-
stöður neyslukönnunar meðal 10-14 ára
skólabarna í Reykjavík árin 1977 og
1978. Gera má ráð fyrir að svipuð
könnun í dag myndi gefa enn dekkri
mynd. Niðurstöður þessarar tíu ára
gömlu könnunar voru eftirfarandi:
• Sykurneysla hefur aukist gífurlega
aðallega vegna þess að neysla sælgætis,
sætabrauðs og gosdrykkja hefur aukist
og samsvarar um 1/4 af heildarneyslunni.
Árið 1938 var neysla þessara tegunda um
5% af heildarneyslu.
• Allt að fjórðungur daglegrar neyslu
kemur frá söluskálum.
• Heildarneysla fisks og brauðmetis
hafði minnkað um 30% frá því á árinu
1938, kjötneysla hefur heldur aukist.
• Grænmetis-, ávaxta- og mjólkur-
neysla hefur aukist mikið.
• Fæðan er rýr af járni, D-vítamíni og
B-vítamíni (folinsýru).
hvað varðar möguleika á hollum mat
þann tíma sem þau eru í skólanum, sem
er vinnustaður þeirra. Á flestum vinnu-
stöðum hinna fullorðnu þykja það sjálf-
sögð réttindi að starfsmenn fái hádeg-
isverð á vægu verði. Mörg börn fá
peninga hjá foreldrunum í stað fæðu.
Fæðuval og neysluvenjur íslenskra barna
mótast um of af framboði sjoppa í
grennd við skólana, en þar er aðallega á
boðstólum sælgæti, sætabrauð og gos-
drykkir. Fæða barnanna er því vítamín-
snauð og sykurneyslan úr hófi og marg-
falt meiri en þekkist meðal grannþjóða
okkar. Miklar tannskemmdir íslenskra
barna eiga meðal annars rætur að rekja
til rangs mataræðis.
Helst eru það yngstu börnin, sem
varla eru nema hálfan daginn í skóla,
ýmist fyrir eða eftir hádegi, sem hafa
með sér smánesti, en skólarnir hafa þá
gjarnan á boðstólum til sölu ýmiss konar
drykkjarvörur og jógúrt. Spurningin er
hvort þessir nemendur fái góðan hádeg-
isverð þegar heim kemur. Tvísetning
skóla eykur enn meir á óreglu á matmáls-
tíma á heimilum barnanna en ísland
hefur nokkra sérstöðu hvað þetta varðar.
Orðrétt segir í greinargerðinni:
„Kannanir í Bandaríkjunum hafa leitt í
ljós að færni og námsgeta barna er að
hluta háð því fæði sem þau neyta.
Nauðsynlegt er því að skólinn stuðli að
hollum lífsvenjum með áherslu á heil-
brigt líferni og góða næringu.
„Bíbí matmamma“ ■ Digranesskóla afgreiðir
Skólinn á að ganga á undan og virða
þau manneldismarkmið sem íslendingar
hafa sett sér. Koma þar upp skólaeldhús-
um í flestum ef ekki öllum grunnskólum.
Máltíðir þurfa að miðast við góða, holla
og næringarríka fæðu. Víðast geta börn-
in borðað í skólastofunum.“
Til fróðleiks má geta þess að sam-
kvæmt skýrslu vinnuhóps á vegum
menntamálaráðherra um einsetinn
grunnskóla og lengri skóladag, vantar í
versta falli tæplega sjöhundruð skóla-
stofur á landinu öllu til að slíkt geti orðið
að veruleika.
Ástandið betra í Kópavogi
Eins og marga rekur minni til var fyrir
nokkrum árum gerð tilraun til að selja
matarpakka frá Mjólkursamsölunni í
grunnskólunum en dæmið gekk ekki
upp. Meðal annars vantaði starfsmenn í
skólana til þess að annast þessa þjónustu
og mörgum þótti fæðan dýr og leiðigjörn.
Árið 1983 gerðu bæjaryfirvöld í Kópa-
vogi aftur á móti tilraun sem gekk upp
og hefur stórlega dregið úr „sjoppuferð-
hressa skólapilta í hádeginu í gær.
um“ nemenda. Málum er þannig fyrir
komið að nemendur geta keypt sér mat
í skólunum og yfirleitt sjá svokallaðar
matmæður um mötuneyti nemendanna.
Bæjarfélagið greiðir laun starfsmanna
og 25% af hráefniskostnaði. Þess má
geta að í tveimur skólum vinna nemend-
ur við að afgreiða matinn. Á boðstólum
eru súpur, jógúrt, kakó, samlokur og
ávextir, auk mjólkurdrykkja og hreinna
ávaxtasafa.
Heiðrún Sverrisdóttir formaður skóla-
nefndar Kópavogs sagði í samtali við
Tímann að þessi tilraun hefði gengið
mjög vel og verið vel tekið bæði af
nemendum ogforeldrum. Heiðrún sagði
að verðinu væri stillt í hóf og reynt væri
að hafa ákveðna fjölbreytni í framboð-
inu. Guðrún bætti því við að það væru
aðallega eldri nemendurnir, í 7., 8. og 9.
bekk sem notfærðu sér þessa þjónustu
þar sem skóladagurinn er mun lengri hjá
þeim. Kópavogur mun vera, eftir því
sem næst verður komist, eina bæjarfélag-
ið sem hefur tekið upp þjónustu af þessu
tagi við grunnskólanemendur.