Tíminn - 17.02.1990, Page 1

Hetjur og hrakningar
Á vorri miklu tœkniöld er merkilegt að hugsa til
þess að ekki eru nema 66 ár frá því er fýrsta flugvélin
kom yfir Atlantshafið til íslands. Fáir atburðir hér hafa
vakið meiri athygli, því efalaust skynjuðu menn að
þau tímamót voru orðin, sem boðuðu að einangrun
íslands vœri lokið. Það þótti meira að segja sérlega
góðs viti að flugmaðurinn var Svíi og var það nú rifjað
upp að einmitt sœnskur maður, Garðar Svavarsson,
hafði fyrstur lagt upp að leita íslands. Það hlaut því að
vera að ráði forsjónarinnar að sœnskur maður skyldi
fyrstur koma um loftsins vegu til landsins. Hér segir
nú af þessu flugi, sem lengi verður í minnum haft.
Leiðangur majórsins
Það var hinn 6. apríl 1924 að
fjórar bandarískar flugvélar lögðu
upp frá Seattle á vesturströnd N —
Ameríku og var forinni heitið um-
hverfls hnöttinn. í hverri vélanna
voru aðeins tveir menn, flugstjóri og
vélamaður. Sá hét Martin og var maj-
ór að tign, sem forystu ieiðangursins
skyldi hafa á hendi. Flugleiðin var
ákveðin þannig: Seattle, Alaska, yfir
Kurileyjar til Japan, Siam, Burma,
Indland, Persia, Mesopotamia, Sýr-
land, Tyrkland, Rúmenía, Serbía,
Austurríki, Þýskaland, Frakkland,
England, Orkneyjar, ísland, Grœn-
land, Labrador og loks til Seattle á
ný.
Undirbúningurinn var svo vand-
aður, sem nokkur tök voru á og við-
búnaður hafður á allri leiðinni til þess
að leiðbeina og liðsinna flugmönn-
unum. Miklir örðugleikar hlutust af
því að fljúga varð yfir svœði, þar sem
reginmunur var á lofthita. En hœttu-
legasti kafli flugsins var þó talinn frá
Orkneyjum til Labrador.
Þegar á fyrsta hluta leiðarinnar
varð alvarlegasta slysið í ferðinni.
Martin flugstjóri rakst á fjall í
óbyggðum Alaska og var hann talinn
af um tíma. En hann og félagi hans
fúndust þó síðar og voru báðir lif-
andi. En nú heltist Martin úr lestinni
og tók því Smith flugmaður á vél
númer 2 við stjóm. Hinir flugmenn-
imir vom Wade og Svíinn Eric Nel-
son.
Eftirvœnting
Óvíða mun vélanna hafa verið
beðið með meiri eftirvœntingu en hér
á landi. Menn fylgdust grannt með
ferðalaginu og þegar það fféttist að
þœr vœm komnar til Kirkwall á
Orkneyjum og vœm vœntanlegar á
hverri stundu, greip spenningurinn
alvarlega um sig. Ekki síst meðal
blaðamanna, því yfir þá rigndi skeyt-
um frá blöðum og fféttastofúm vfðs-
vegar um heiminn, þar sem óskað var
eftir fyrstu fféttum.
Hér var einnig mikill viðbúnaður
að taka á móti fluggörpunum. Þegar
veturinn áður hafði Bandaríkjastjóm
beðið Pétur Þ. J. Gunnarsson um að
vera umboðsmann sinn hér og ráðu-
naut, og nú kom sérstakur maður ffá
stjóminni, sem Cramrine hét og átti
að taka á móti flugmönnunum.
Danska skipið Gertrad Rask hafði
verið sent til Angmagsalik með vara-
hluti handa vélunum, en þar skyldi
vera nœsti áfangastaður við Reykja-
vík. Og á hafínu milli Englands og
Islands vora fjögur bandarísk herskip
á sveimi til þess að leiðbeina flug-
mönnimum og aðstoða þá, ef með
þyrfti.
Flugmennimir vora nokkra daga
um kyrrt í Kirkwall og biðu byijar yf-
ir hafið. Fengu þeir stöðugt veður-
skeyti héðan og símanum haldið opn-
um fyrir þá allar nœtur. Ekki œtluðu
þeir að fljúga í einum áfanga til
Reykjavíkur, heldur koma við á
Homafirði. Þar var enda mikill við-
búnaður. Lendingarsvœði var af-
markað á firðinum fyrir utan Mikley
og viðarkestir hlaðnir meðffam
ströndinni, sem kveikja skyldi í er
vélamar kœmu, svo sjá mœtti vind-
áttina af reyknum.
Flaug fyrstur yfir hafið
Laugardagmorguninn 2. ágúst
kom skeyti um að flugmennimir
vœra famir frá Kirkwall. En laust eft-
ir hádegi kom annað skeyti og var
það þess efnis að vélamar hefðu snú-
ið við. Það vora vélar þeirra Smiths
og Wade. En Nelson varð þessa ekki
var, því hann hafði misst sjónar á
þeim í þokunni. Hann hélt því áfram
og ffétti ekki fyrr en til Homafjarðar
kom að hinir höfðu snúið til sama
lands. Þannig vildi það til að hann
varð fyrsti maður sem flaug yfir haf-
ið til íslands.
Daginn eftir var betra veður. Þá
lögðu hinir af stað á ný. En er þeir
vora komir miðja vegu milli Orkn-
eyja og Fœreyja bilaði olíudœlan í
flugvél Wade og varð hann að setjast
á sjóinn. Sjógangur var meiri en hann
hafði vœnst og munaði minnstu að
vélin fœri um koll við lendinguna.
Smith sá hveiju ffam fór, en gat að
vonum enga beina hjálp veitt. Flaug
hann nokkra hringi yfir staðnum og
gat Wade skýrt honum ffá því með
merkjum hvað að vœri. Engin loft-
skeytatœki vora í vélunum. Síðan
hélt Smith áffam, uns hann kom að
herskipinu Billingsby. Fleygði hann
þá niður skýrslu um óhapp Wade og
hvar hans vœri að leita. Bréfið kom
niður rétt við siðu skipsins og fleygði
einn sjóliðanna sér útbyrðis og náði í
það. Sendi þá Billingsby skeyti til
herskipsins Richmond og lagði af
stað til aðstoðar fyrir fúllu vélarafli.
En Smith hélt för sinni áffam og
komst til Homafjarðar heilu og
höldnu.
Flugmönnunum var fagnað mjög
innilega á Homafirði og þó einkum
Nelson, bœði af því að hann kom
fyrstur og svo vegna norrœns upp-
runa hans. Vora flugmennimir nú í
besta yfirlœti á Homafirði allan
mánudaginn.
Sorglegt óhapp
Það er af Wade að segja að hann
og vélamaður hans vora lengi að
velkjast á sjónum. Að lokum bar að
enskan togara og œtlaði hann að
draga vélina til Fœreyja, því þangað
var styst. En drátturinn gekk ekki
Flugvél Nelsons komin á þurrt
land til eftirlits. Mikill mannsöfn-
uöur fylgist meö.
greiðlega, vegna þess hve illt var í
sjó. Komu nú herskipin á vettvang og
œtlaði Richmond að lyfta vélinni upp
úr sjónum og hafa hana á þilfari. En
svo slysalega tókst til að þegar vélin
var komin á loft bilaði hleypiblökkin,
sem taugin lék í. Við þetta féll flug-
vélin i sjóinn, brotnaði þar og sökk.
Gátu flugmennimir vart tára bundist,
þegar þeir sáu hana hverfa, eftir að
hafa flogið henni svo langa leið.
Mannsafnaður í
Reykjavík
Veðrið var gott á Homafirði á
þriðjudagsmorgun, en í Reykjavík
var norðanstormur. Barst nú ffétt
þess efnis að flugvélamar vœra lagð-
ar af stað og kom Cramrine það al-
veg á óvart. Gert hafði verið ráð fyrir
að þœr skyldu lenda á ytri höfúinni,
en nú var sjógangur slíkur að það var
ekki viðlit. En hvar skyldu þeir þá
setjast? Annaðhvort á Skeijafirði eða
inni á Sundum.
Cramrine fékk nú vélbáta hafnar-
innar til afnota og sendi annan suður
í Skeijafjörð, en fór á hinum inn að
Viðey. Attu bátamir að gefa merki
um að ólendandi vœri á ytri höfninni
og leiðbeina þeim til lendingar á öðr-
um hvoram þessara staða.
Fréttin um komu vélanna fór eins
og eldur í sinu um allan bœinn. Fólk
þyrptist saman á hœstu stöðum, Am-
arhólstúni, Skólavörðuholti, Hóla-
velli og alls staðar þar sem það hélt
sig geta séð til þeirra.
Um klukkan 2 sáust þeir fyrst. Þá
eygðu sjóngóðir menn tvo svarta
díla, sem bar við hvít ský í vestrinu.
Vélamar höfðu fylgt ströndinni alla
leiðina og tafist nokkuð vegna mót-
vinds við Vestmannaeyjar. Flugu þeir
svo að segja samsiða og Smith þó
heldur á undan. Þeir sáu bátana á
Skjeijafirði og á Viðeyjarsundi og að
ólendandi var á ytri höfiiinni. En þeg-
ar Smith flaug yfir bœinn sá hann að
nokkurt opið svœði var í innri höfú-
inni, og þar renndi hann sér hiklaust
niður og Nelson þegar á eftir. Cramr-
ine brá í brún. Fannst honum þetta
fifldirfska og óttaðist að slys mundi
hafa hlotist af. En þá hafði allt geng-
ið að óskum, lendingin tekist vel og
þama vora fyrir menn ffá hafnar-
stjóra og vora að hjálpa þeim að
binda vélamar við festar.
Fólkið þyrptist nú niður að höfú
og hafði aldrei sést þar slíkt fjöl-
menni áður. Og þegar flugmennimir
komu í land réðu menn sér vart fyrir
fbgnuði. Enginn þóttist hafa séð né
heyrt slíka afreksmenn áður. Og und-
ir niðri fúndu menn það að þeir komu
með nýja timann með sér, og það
gerði fðgnuðinn enn dýpri og inni-
legri. Hér vora komnir fýrstu víking-
ar loftsins, menn, sem unnið höfðu
sigur á órafjarlœgðum jarðarinnar.
Knud Ziemsen, borgarstjóri, tók
á móti þeim á steinbryggjunni ffam-
an af Pósthússtrœti. Síðan var þeim
ekið i biffeiðum til Alfheima, húss
Fyrir 66 árum var fyrst flogið yfir hafið til íslands. Þar
voru stórhuga og djarfir menn á ferð, sem urðu fyrir
margvíslegum áföllum