Tíminn - 17.02.1990, Blaðsíða 12

frú Söru
Hale
Tískublöð eiga sér langa sögu, en hér
verður sagt frá blaði sem naut mikillar
hylli í Bandaríkjunum á síðustu öld og
rítstjóra þess, sem var gagnmerk
kona, frú Sarah Joseph Hale
Tímaritið „Godey’s
Lady’s Magazine“
undir stjóm kven-
skörungsins Söm
Joseph Hale var
einrátt á sviði tísk-
unnar í Banda-
ríkjunum
Þetta blað var Godey’s Lady’s
Book og hefði varla orðið svo
áhrifarikt sem raun varð á ef ekki
hefði verið lítil samkeppni og mjög
tryggir áskrifendur. En blaðinu var
prýðilega tekið þegar frá byrjun,
1830, og það varð hrein véfrétt í
Bandarikjunum hvað málefni tisk-
unnar snerti allt fram til um 1870.
Þá tóku ýmsir keppinautar að koma
til sögunnar og þótt þeir hermdu
eftir Godey’s hvað eftiistök varð-
aði, þá juku þeir á fjölbreytnina og
tóku mikinn fjölda áskrifenda frá
eldra blaðinu.
Á fyrstu árunum eftir 1830 hafði
stofnandi blaðsins, Louis B. Godey,
einbeitt sér að birtingu smásagna,
ffamhaldssaga og ritgerða, sem
flestar voru stolnar úr enskum tíma-
ritum. En svona efni höfðaði til
kvenna á þessum tíma, þótt það
vœri (eða kannske af því að það
var) afar rómantískt og mundi hálf
broslegt í augum nútímamanna.
Það átti enn lítið skylt við neins
konar tísku, þótt Godey’s hefði birt
fyrstu tískuteikninguna í júlí 1830,
en henni fylgdu engar skýringar eða
athugasemdir. Slíkar myndir héldu
áfram að birtast á stangli nœstu árin
og voru eins og flest annað efni tek-
ið traustataki úr evrópskum blöð-
um.
Sarah Joseph Hale
verðurritstjóri
En í janúar 1837 varð Sarah Jos-
eph Hale (1788 — 1879) ritstjóri
blaðsins og senn tók það að bera
merki skoðana hennar. Hún hafði
það að leiðarljósi að gera blaðið
sannamerískt og þótt fjölbreytni
skyldi höfð að leiðarljósi þá yrði
áhersla lögð á þœtti sem yrðu til að
auka sjálfstœði og þroska kvenna.
Frú Hale var afar athyglisverð
kona og það eru hrein fádœmi
hveiju hún fékk afrekað. Þegar hún
varð ritstjóri var hún snauð ekkja
með fimm böm á ffamfœri sínu og
hafði enga sérstaka menntun að
baki. Samt tókst henni að skapa sér
glœstan feril á vettvangi blaða-
mennsku og skapa sér sess í sög-
unni og tímum þegar það var nœr
ógjömingur fyrir konur að sjá sér
farborða upp á eigin spýtur. Hún
var eindregin kvenréttindakona og
hvikaði hvergi í þeim málum, sem
hún bar fyrir bijósti. Hún stofnaði
hreyfingu sem barðist fyrir þvi að
,J>akkargjörðardagurinn“ svo-
nefhdi yrði almennur ffídagur og
átti mikinn þátt í stofhun Vassar —
menntaskólans, sem var fyrsti
menntaskólinn er œtlaður var kon-
um. Þá vann hún af alefli að því að
Bunker Hill minnismerkið yrði
reist og Mount Vemon yrði gert að
þjóðgarði. í leiðurum í blaði sínu
ritaði hún einarðlega um réttinda-
mál kvenna og barðist gegn marg-
víslegu, félagslegu óréttlœti. Þetta
tókst henni án þess að nokkur blett-
ur félli á hana sem virðulega hefð-
arfrú í skilningi Viktoríutímans.
Það var vel af sér vikið.
Nýtt tískublað
Stuttu eftir að frú Hale gerðist
ritstjóri Godey’s Lady’s Book tók
hún að ráða innlenda teiknara til
þess að endurgera erlendar tísku-
teikningar. Árangurinn varð sá að
Þannig áttu böm og fullorðnir
að klœðast um jólin áríð 1862.
J/ffH
< 11 ! ’ !' I 1 ■ ,
Cf' SJ
Krínólínan í að-
löguðu formi kom
á ný til sögunnar
með endurvakn-
ingu franska
hirólrfsins
hver mynd var var samsett úr fleiri
en einni teikningu og stundum að
hluta notaðar fyrirmyndir, sem vom
nokkurra ára gamlar. Myndimar
vom handmálaðar í lit og skyldu
þœr kynna lesendunum hvað hœst
bœri á sviði tískunnar. Sum vom
þessi klœði svo íburðarmikil að
hœpið er að margir lesenda hafi
getað efnt saman í þau, sérstaklega
ýmis samkvœmisfbt. Þá vom leið-
beiningar óljósar um hvaða efni
hentuðu til saumanna og þeir litir
sem mœlt var með í leiðbeiningum
samsvömðu ekki nœrri alltaf litn-
um á teikningunum. En þrátt fyrir
þessa ágalla fúllnœgðu myndimar
draumum margra amerískra
kvenna.
Sé lesið á milli línanna verður
vart við að tískumál vora ekki
uppáhaldsefni ffú Hale. Hún segir
lesendum sínum að fyrirspumum
um þau efni beri að senda „ritstjóra
tískuefhis“, en ekki til sín. En hún
hafði verslunarvitið í lagi og vissi
hve miklu tískan skipti konur. Þeg-
ar ffá leið fór þetta efni líka að
svara kröfum tímans betur. Blaðið
birti nú einfaldaðar og ólitaðar
myndir af því er nýjast var í Evr-
ópu. Nú bar mest á ýmsum klœðn-
aði til daglegra nota og greinagóðar
skýringar fylgdu.
Victoriustíll
Síðustu ár fjórða tugar fyrri ald-
ar mörkuðu endalok hins síðklass-
iska rómantíska stíls. Victoria kom
til ríkis í Englandi. Krýning þessar-
ar viðkvœmnislegu unglingsstúlku
setti ímyndunaraflið á hreyfmgu.
Konur dýrkuðu hana og reyndu að
herma eftir klœðaburði hennar og
fylgdust með hveiju hennar skrefi.
Sarah Joseph Hale réði fféttaritara
handa Godey’s í London, ffú Lydiu
H. Signourey, sem sendi skilmerki-
legar og reglubundnar ffegnir af há-
tigninni í London. En Victoria hafði
verið alin upp í ströngum mótmœl-
endaanda af þýskœttaðri móður
sinni og því sniðgekk hún íburðar-
mikinn og litskrúðugan klœðnað.
Fór það því svo að senn hvarf allt
skraut úr tískunni. Öll áhersla var
lögð á einfaldleika og hófsemi, sem
endurspeglaði kvenlegar dyggðir.
Um 1840 féll pilsfaldurinn alveg
niður að gólfi og huldi ökla og fœt-
ur að fullu. Ermamar urðu svo
þröngar að að þœr hömluðu vem-
lega hreyfmgum handleggjanna.
Strengd magabelti og þröngar treyj-
ur fóra að tíðkast, svo útlínur
kvenna minntu nú á gotneska boga.
Hattamir vom þannig í laginu að
horfa varð beint fram og því komið
í veg fyrir ósiðlátlegar augnagotur.
Vakning í París
Þessi klœðaburður var við lýði
allt til þess er þau Napóleon III og
Eugenia keisaradrottning endur-
reistu hið glœsilega, ffanska hirðlíf.
Keisaraynjan var smekkvís og
skartgjöm og hafnaði victoríönsku
tískunni. Fredrick nokkur Worth,
Englendingur, sem varð höfúndur
ffönsku tískulínunnar árið 1858. út-
vegaði Eugeníu og vinum hennar
dýrðleg slá og kjóla úr úrvalssilki,
sem allra handa bryddingar gerðu
enn fegurri og við bœttust fjaðrir,
blúndur og skrautblóm. Nú var hœtt
að klœðast einu pilsinu yfir annað
og farið að nota nýja gerð af krín-
ólínum þess í stað.
Fram á sjöunda áratug aldarinn-
ar gátu fáar ameriskar konur leyfl
sér að eignast fot effir ffönsku tíks-
unni. Þótt Godey’s birti nokkrar
myndir af því tagi, þá var þar um að
rœða einfaldaðar gerðir, dregnar í
New York eða Fíladelflu. Um 1865
fóm pilsin að verða þrengri. Nokk-
um tíma leyfðist að draga pilsið
ögn upp fyrir undirpilsið í því skyni
að auðvelda gang og var þvi haldið
uppi með sérstöku bandi.
Við valdatöku Victoríu í Eng-
landi féllu pilsin niður að gólfi
og hattamir komu í veg fyrir
ósiðlátlegar augnagotur.
Nœrfatabylting
Á bilinu 1837 — 1869 áttu
margar breytingar sér stað á félags-
legu, stjómmálalegu og menningar-
legu sviði og margartœkninýjungar
komu ffam. Þar á meðal var saum-
vélin og sniðabœkumar. Þessar
uppfmningar ýttu brátt undir fjölda-
ffamleiðslu. Þótt póstpöntunarlistar
kœmu til sögunnar seint á öldinni
bauð Godey’s upp á póstpöntunar-
fyrirgreiðslu einnig. Fyrir lága
þóknun gátu lesendur tilgreint hvað
þeir vildu fá og Godey’s reyndi að
koma til móts vð óskir þeirra.
Á þessum ámm tók nœrklœðn-
aður að skipta miklu meira máli en
fyrmrn. Fram til 1830 höfðu konur
ekki verið í öðm en þunnum serk
nœst sér, sem einnig gegndi hlut-
verki náttkjóls. En smátt og smátt
komu allra handa nœrfot ffam á
sjónarsviðið, einföld í fyrstu en
urðu smám saman margbrotnari.
Eftir borgarastríðið tók amerískt
þjóðfélag skjótum breytingum. Ný
skipan var á öllum sviðum, tœkni
og iðnvœðing þandist út og ffam
kom ný stétt ríkisfólks og ný borg-
armenning. Þar með fóm konur úr
efnaðri manna stétt að gera meiri
kröfur til tískublaðanna og kröfðust
sömu gœða og sjá mátti í Evrópsk-
um blöðum. Ný blöð komu fram,
svo sem Peterson’s og Graham’s og
þar með fór Godey’s að þykja
sveitalegt og gamaldags. Því miður
áttaði ffú Haie sig ekki á þessu, hún
sem þó hafði barist fyrir menntun
og réttindum kvenna. Hún skildi
ekki að eftir borgarastríðið höfðu
konur tekið að hugsa um útlit sitt og
vellíðan i auknum mœli og áhuga-
svið þeirra lágu nú víðar en áður.
Godey hélt þó áffam að gefa
blaðið út fyrir síminnkandi lesenda-
hóp fram til 1877, en þá var blaðið
selt. í desember það ár ritaði ffú
Hale sinn siðasta leiðara, en hún
stóð þá á nírœðu. Nýju eigendumir
fluttu ritstjómina til New York. Þeir
gáfú blaðið út ffam til aldamóta, en
tókst aldrei að ávinna því þann ein-
staka sess, sem það hafði notið með
amerískum konum á tímabilinu
1830— 1860.