Tíminn - 20.02.1990, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 20. febrúar 1990
Tíminn 5
Guðmundur J. Guðmundsson spurður í Rúmeníu árið 1971:
Hefurðu lesið Lenín?
„Ég ætla að gera hreint fyrir mínum dyrum og
ætla að vona að ég verði ekki dreginn fyrir einhvern
dómstól fyrir svik við föðurlandið og þjónustu við
Ceausescu. Upp á síðkastið hefur borið nokkuð á
því í fjölmiðlum að Alþýðubandalagsmenn hafí
heimsótt Ceausescu, verið í náðinni hjá honum og
þegið af honum kost og lósí. Ég hef verið nefndur
til þeirrar sögu og svo vill til að þetta er alveg satt.
Ég held ég verði því að gera játningu í austan-
tjaldsstfl á brotum mínum gagnvart Rúmeníu,“
sagði Guðmundur J. Guðmundsson formaður
Dagsbrúnar og fyrrum Alþýðubandalagsmaður í
gær.
Guðmundur heimsótti Rúmeníu
árið 1971 ásamt nokkrum forystu-
mönnum í Alþýðubandalaginu.
Hann fékk boð frá stjórnvöldum um
að koma í heimsókn sem miðstjórn-
armaður í Alþýðubandalaginu. „En
er ekki allt slíkt hætt,“ varð Guð-
mundi að orði þegar boðið barst.
- Jú, en Rúmenar hafa boðið
sendinefnd frá Alþýðubandalaginu
til viðræðu og kynningar. Rúmenar
tóku ekki þátt í innrásinni í Tékkósl-
óvakíu þannig að bann flokksins við
samskiptum við þátttökuríki í þeim
galdri nær ekki til þeirra, - sagði
forysta Alþýðubandalagsins.
Lagt í hann
Ég sagði nú sem svo að mér kæmu
boð og bönn flokka ekkert við. Ég
vildi þiggja boðið,“ sagði Guðmund-
ur J. Það varð því úr að sendinefnd
lagði af stað. Höfuðmarskálkurinn í
ferðinni var að sögn Guðmundar
Svavar Gestsson, þá ungur sveinn.
Aðrir sem fóru þessa ferð voru, auk
Guðmundar og Svavars, Ásdís
Skúladóttir, Ingi R. Helgason og
Hulda Sigurbjörnsdóttir.
Þegar til Búkarest kom ráku ís-
lendingarnir upp stór augu því að
önnur aðalfrétt sjónvarpsins í Búk-
arest var koma þeirra félaganna til
landsins. Sendinefndarmennirnir ís-
lensku voru nafngreindir í fréttinni
og í miðið gekk stór og sver maður
- Gúdmúndsen að sögn fréttam-
anna.
Allur viðurgerningur var afar góð-
ur að sögn Guðmundar. Hann sagð-
ist jafnan hafa haft þann hátt á í
ferðum um austantjaldslönd að
strjúka úr hópnum, þræða hliðargöt-
ur og torg, setjast inn á knæpur og
blanda geði við fólkið.
„Ég hélt þessum hætti í Rúmeníu
og týndist títt. Ekki gat ég talað við
marga þar sem fáir töluðu ensku,
heldur þýsku. Ég get þó fullyrt að
þótt ekki hafi verið auður eða vel-
sæld í landinu þá var þarna ekki
neyð, hungur eða nístandi fátækt,
fjarri því. Efnahagur virtist mér þó
ekki í neinu samræmi við gæði og
náttúrulega auðlegð landsins sem er
eitt besta landbúnaðarland Evrópu.
Þar er auk þess olía og þar vex í
ríkum mæli hin eftirsótta trjátegund
brenni.
Ég var óspar á að láta þýða fyrir
mig og talaði við trúnaðarmenn á
vinnustöðum en lærði reyndar fljótt
að forðast þá þar sem þeir virtust
margir vera kommissarar flokksins.
Með okkur voru tveir túlkar, qnnar
var ungur maður sem túlkaði á
ensku og var óspar á að túlka fyrir
mig. Hann átti eftir að gagnast mér
vel.
Hin lenínísku prinsípp
Eftir ferðalög um landið rann loks
upp sú stóra stund að við ættum að
eiga viðræður við sjálfan flokkinn,
hinn rúmenska kommúnistaflokk.
Okkur var ekið í glæsivögnum að
mikilli hvítri höll og ég hef séð í
fréttum að var sama höllin sem mest
var barist í og nú er öll brunnin. Þar
var marmari á gólfum og menn með
vélbyssur stóðu vörð í anddyri og við
allar höfuðdyr. í hliðargöngum voru
svo menn með skammbyssur.
Við vorum leidd inn í aflangan
fundarsal þar sem sat fyrir sendi-
nefnd frá flokknum sem bauð okkur
velkomin og bauð okkur límonaði
að drekka. Samkvæmt dagskrá átt-
um við að eiga klukkutíma fund með
talsmönnum flokksins en sú áætlun
átti eftir að fara úr skorðum.
í öndvegi við grændúkað borð sat
maður sem greinilega var höfðingi
staðarins. Hann var dökkhærður,
vel klæddur og glæsilegur á góðum
aldri, ungur maður. Eftir að skipst
hafði verið á venjulegum kurteisis-
orðum þá hóf þessi maður mál sitt
og spurði: „Hvernig er það með
ykkar flokk, viðurkennir hann hin
lenínísku prinsípp?"
Þeir Ingi R. og Svavar sem kunnu
nokkurn veginn austrænar kurteisis-
reglur ætluðu að svara samkvæmt
þeim en áður en þeir náðu að taka
til máls í klassískum stíl tók ég orðið
og sagði: „Stundum við suma.“
Rúmenarnir störðu á mig. Foring-
inn fékk fyrst málið og bað um
nánari útlistun. Svavar Gestsson tók
þá til máls og mælti á þýsku sem
annar túlkurinn, ung stúlka, túlkaði
á rúmensku. Svavar lýsti því yfir að
Alþýðubandalagið væri engum háð
nema sínum félagsmönnum og lyti
engum erlendum flokki, vildi hafa
vinsamleg samskipti við aðra sósí-
alska flokka án þess að lúta neinum
þeirra. Hann gat þess einnig að
Alþýðubandalagið vildi gjarnan hafa
samband við sósíaldemókratíska
flokka í Evrópu. Svavari mæltist vel
og ég sá á leiðtoganum að honum
fannst Svavar ekki lenínískur
heldur.
Engin verkföll hér
Nú fór heldur að hitna í kolunum.
Svavar hafði lokið sinni skýru og
góðu ræðu fór ég að spyrja um
verkalýðsmál. Þá fór nú glansinn að
fara af þessu samkvæmi. Ég vildi
fyrst fá að vita hvernig menn gætu
gert verkfall:
Ja, trúnaðarmaður gat kært til
forstjórans, forstjórinn gat kveðið
upp úrskurð sem trúnaðarmaðurinn
gat áfrýjað. Eftir eitthvað átta app-
aröt gat síðan gerðardómur ríkisins
kveðið upp endanlegan úrskurð.
Ég taldi að menn þyrftu að verða
langlífir til að ganga gegn um þetta
apparat allt saman og taldi að þetta
væri varla í samræmi við hin lenín-
ísku prinsípp. Maðurinn gerðist nú
mjög þungur á brún og nú varð
hörkurimma um þetta mál. Ég taldi
að verkfallsréttur væri með öllu
sniðgenginn í landinu og ég gæfi lítið
fyrir nefndir og ráð og hefði af þeim
slæma reynslu og hvað þá þegar þau
væru nú orðin átta dómstigin. Mað-
urinn útskýrði fyrir mér málið nokk-
uð en fataðist nokkuð vörnin því að
framíköll mín og athugasemdir voru
bæði kaldranaleg og ólenínísk.
Eftir að harkaleg rimma hafði
staðið lengi um verkalýðsmál varð
mér litið á aðra fulltrúa flokksins.
Þeir voru gráfölir og störðu á mig
með angistar- og skelfingarsvip. Ég
vil heldur ekki sverja fyrir að félagar
mínir hafi talið mig full óstýrilátan.
Þeir létu þó kyrrt liggja enda ýmsu
vanir frá minni hendi.
Hefurðu lesið Lenín?
Þegar ég sagði að mér fyndust
kjör landsmanna mun bágari en
landkostir gæfu tilefni til sagði höfð-
inginn að þeir sigldu hraðbyri í átt til
velsældar. Ég dró það mjög í efa og
sveigði talið að landbúnaðinum og
spurði um hvers vegna landinu hefði
ekki fremur verið skipt upp milli
bænda í stað þess að stofna sam-
yrkjubú. Þá sagði hann: „Þetta var
vilji bænda.“ Þú lýgur því, sagði ég,
þá eru rúmenskir bændur ólíkir.
öllum öðrum bændum í heiminum
sem vilja eiga sitt land. Þá sagði
maðurinn: „Hefurðu ekki lesið
Lenín? Manstu ekki eftir því að
Lenín segir um bændur að þeir séu
með annan fótinn í framtíðinni en
hinn í fortíðinni."
Ég sagðist þá kannast við þessa
setningu frá Lenín og neðanmáls-
grein í íslensku þýðingunni þar sem
segir að fóturinn sem sé í fortíðinni
sé sokkinn upp fyrir hné í mýri og
þeir megi sig þvf vart hræra til
framtíðar.
Þetta taldi okkar maður slæma
þýðingu og þar með hófust illvíg
átök okkar um bændur og ég bar
honum beinlínis á brýn að samyrkju-
bú væru vitleysa og ég þyrfti að hitta
bændur að máli áður en ég sannfærð-
ist um að þeir hefðu sjálfir krafist
samyrkjubúa og jafnvel boðist til
þess að láta land undir samyrkjubú,
enda skildist mér að ekki væri of
mikið framleitt af landbúnaðaraf-
urðum.
„Ég efast um að þú hafir lesið
Lenín" sagði höfðinginn.
Áætlunin úr skorðum
Þegar þarna var komið hafði fund-
urinn staðið miklu lengur en ráðgert
hafði verið en nú var fundi slitið og
annar, sem ekki var á upphaflegri
dagskrá, boðaður daginn eftir því að
hin lenínísku prinsipp varð að ræða
í botn. Þetta skilst mér að hafi ekki
verið algengt.
Næsti dagur rann síðan upp og um
tíuleytið var enn byrjað að ræða
málin og hófst nú hálfu harðari
rimma en daginn áður. Áður en
fundurinn hófst kom annar túlkurinn
til mín og sagði mér að stúlkan sem
túlkaði milli okkar flokksfulltrúans
daginn áður hefði heldur dregið úr
orðum mínum við hann þar sem
henni hefði fundist nóg um hve
orðhvatur og virðingarlítill ég var.
Nú vildi hann túlka fyrir mig. Hann
kvaðst endilega vilja að viðræður
yrðu hressilegar og að hvergi yrði af
dregið af minni hálfu. Hann sagðist
vera orðinn hundleiður á stöðluðu
kurteisishjali sem alltaf lauk með
því að menn skáluðu fyrir sameigin-
legri vináttu í límonaði. Mér er
heldur ekki grunlaust um að hann
hafi jafnvel heldur aukið við orð mín
enda var það svo að leiðtoginn
komst oft í talsverða geðshræringu
seinni daginn.
Umræðuefni voru þau sömu og
daginn áður. Ég fullyrti að verkföll
væru bönnuð, bændur hefðu verið
kúgaðir inní samyrkjubú og Rúmen-
ar væru hnípin þjóð í vanda og fólk
fátækara en efni stæðu til og stjórn-
völd á rangri braut. Ég lét þá ósk í
ljósi Rúmenum mætti auðnast að
byggja upp réttlátt þjóðfélag í hinu
ríka og góða landi sínu.
Þegar rimman hafði staðið lengi
morguns vildi ég fara að ljúka þessu
enda sýndist mér að félagar mínir
væru orðnir þreyttir á mér. Það var
hins vegar enginn bilbugur á rúm-
enska fyrirmanninum. Meðreiðar-
sveinar hans lögðu hins vegar aldrei
orð í belg. Auk þess var Ingi R.
Helgason farinn að ókyrrast. Hann
var á þeim tíma fulltrúi Alþýðu-
bandalagsins í bankaráði Seðlabank-
ans og hafði í höndum bevís frá
Jóhannesi Nordal um það. Þetta
plagg gaf honum aðgang að seðla-
banka þeirra Rúmena og þar sýndi
það sig að áhrif Jóhannesar Nordal
ná langt og víða.
Ég reyndi því að slíta talinu með
gamansemi við þennan mann sem
bæði var víðlesinn skjótur til svara
og snjall í tilsvörum. Ég sagði eitt-
hvað á þá leið að Rúmenar virtust
vera undir talsverðum vestrænum
áhrifum; ungir karlmenn væru síð-
hærðir og stúlkur í mjög stuttum
pilsum eins og þá var tíska.
Þetta henti hann á lofti og sagði að
gestir tækju gleggst eftir því sem þeir
hefðu mestan áhuga á. Flokkurinn
skipti sér ekkert af hárvexti pilta.
Meira skipti hvað gerðist inni í
höfðum þeirra en utaná. Þá væri
óskandi að stutt pils stúlkna væru
mér yndisauki. Gæti það verið að
okkar flokkur væri uppteknari af
hinu ytra en því innra? Mér varð
nokkuð fátt um svör við þessu og þá
bar svo við að hinir rúmensku mið-
stjórnarmenn tóku nú aftur gleði
sína þegar þeim fannst ég fara hall-
oka í orðræðunni.
Þarna lauk rimmunni, við skipt-
umst á hlýlegum orðum, skáluðum í
ávaxtasafa og síðan kvöddumst við
og Ingi R. Helgason fékk nú að fara
í rúmenska seðlabankann sem var
honum mikið hjartans mál.
Seðlabankaráðsmenn eru nefni-
lega mjög upphafnir og á fundum
þeirra fara fram miklir leyndardóm-
ar sem jafnvel enn þéttari hula hvílir
yfir en því sem fram fer hjá frímúrur-
um. Þar gerist eitthvað það sem fær
jafnvel óhátíðlegustu menn eins og
Þröst Ólafsson til að klæðast dökk-
um jakkafötum og bursta skó sína
áður en hann fer á fundi bankaráðs-
ins. Ég hef reyndar heyrt að á
bankaráðsfundum fari stundum
fram einhverskonar kjötkveðjuhátíð
og þá standi sjálfur Jóhannes Nordal
skrýddur svuntu og skeri steikur
ofaní ráðsmenn. Þetta hef ég þó
aldrei fengið staðfest.
Hvort eitthvað slíkt hefur farið
fram hjá Rúmenum veit ég ekki en
hinn ljúfi vinur minn Ingi R. Helga-
son kom hugfanginn úr seðlabank-
anum með reikninga bankans sem
ekki voru síður skrautlegir en reikn-
ingar íslenska seðlabankans.
Dúmm dúmm og
lífshamingjan
Þegar hinni opinberu heimsókn
var lokið varð ég eftir og fór til
Brassov og lagðist þar á sjúkrahús til
rannsóknar á ákveðinni meinsemd.
Þar kynntist ég gömlum manni,
fyrrverandi ofursta og við töluðum
saman með aðstoð hjúkrunar-
kvenna.
Þetta var alúðlegur og góður mað-
ur sem sagði að íslendingar og
raunar allar þjóðir yrðu að skilja það
að mannleg hamingja fælist ekki í
dúmm dúmm. Ég komst að því fljótt
að þetta dúmm dúmm var styrjöld.
Ég kvaddi þennan ljúfa gamla mann
þegar ég fór og hann bað mig að
skila því til íslensku þjóðarinnar að
hamingja heimsins fælist ekki í
dúmm dúmm.
Síðan kom ég heim og ári eftir
þessa heimsókn okkar kom í seinni
tíð frægur þjóðhöfðingi til íslands,
Ceausescu á leið á þing Sameinuðu
þjóðanna. Sýnt var í sjónvarpinu
þegar Ceausescu heimsótti forseta
f slands og var þá með í för einkafull-
trúi hans. Var ekki nema kominn
þar leiðtoginn úr Búkarest sem
spurði hvort ég hefði lesið Lenín. Þá
brá mér og sá hvers konar stórmenni
ég hafði att kappi við.
Ég gleymdi strax eftir fund okkar
í Búkarest um árið nafni þessa
manns en veit nú að þetta var Dmitri
Poscuesku, hægri hönd hins fallna
einræðisherra og helsti ráðgjafi í
utanríkismálum og fulltrúi hjá Sam-
einuðu þjóðunum. Ég hef talsvert
reynt að komast að því hvorum
megin hryggjar þessi snjalli viðmæl-
andi minn frá forðum liggur nú og
hef komist að því að hann sé nú í
fangelsi. -sá