Tíminn - 21.02.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Miðvikudagur 21. febrúar 1990
Tíminn
MÁLSVARIFRJALSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
___Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Oddur Ólafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Umframtekjur
borgarsjóðs
Af ástæðum sem augljósar eru og ekki þarf að
útskýra sérstaklega er fjárhagslegur styrkur Reykja-
víkurborgar meiri en annarra sveitarfélaga. Tekju-
möguleikar borgarsjóðs eru langt umfram það sem
öðrum bæjar- og sveitarfélögum er léð, ekki aðeins
í beinum fjárhæðum, heldur hlutfallslega og hvað
fjáröflunaraðstöðu varðar. Sérstaða Reykjavíkur
meðal íslenskra sveitarfélaga leynir sér ekki. Stærð-
armunurinn er greinilegur og óumdeildur. Ef hag-
kvæmni stærðarinnar má sín einhvers í rekstri
sveitarfélaga, sem ekki þarf að draga í efa, þá nýtur
Reykjavík stærðar sinnar og fjölmennis auk þess sem
aðstöðumunur höfuðborgarinnar að öðru leyti kem-
ur hér við sögu.
Vegna þessarar góðu og tryggu tekjuöflunarað-
stöðu fyrir borgarsjóð Reykjavíkur er ástæða til að
gera aðrar kröfur um útgjaldastefnu borgarinnar en
e.t.v. verður gert í bæjum og sveitarfélögum sem búa
við önnur tekjuöflunarskilyrði og aðrar útgjaldaþarf-
ir. Aðstaða langflestra íslenskra bæjar- og sveitarfé-
laga er með þeim hætti að tekjuöflunargetan gerir
ekki betur en að standa undir lögbundnum skyldu-
verkefnum í þröngum skilningi, svo að ráðstöfunarfé
til annarra hluta er oft sáralítið eða ekkert.
Þessu er þveröfugt farið um Reykjavíkurborg.
Vegna hinnar sterku tekjuöflunaraðstöðu höfuð-
borgarinnar fer framkvæmdageta borgarsjóðs langt
fram úr beinum skylduútgjöldum. Borgarstjórn sem
slík hefur ekki búið þessa aðstöðu til, íhaldsmeiri-
hlutinn hefur ekki gert Reykjavík að höfuðborg
landsins og skapað þann styrkleika sveitarfélags-
rekstrar sem sú aðstaða veitir. Hins vegar sýnist það
vera eitt af mörgum loddarabrögðum íhaldsmeiri-
hlutans að telja Reykvíkingum trú um að Sjálfstæðis-
flokkurinn í Reykjavík hafi nánast búið Reykjavík
til, en þó umfram allt þá fjárhagslegu sérstöðu
borgarinnar sem leggur borgarsjóði sjálfkrafa í
hendur rýmri fjárráð en gerist í öðrum sveitarfélög-
um og veitir ráðamönnum borgarinnar frjálsari
hendur um ráðstöfun borgarsjóðstekna en öðrum
sveitarstjórnarmönnum er fyrirbúið um sitt ráðstöf-
unarfé.
Pað sem Reykvíkingar þurfa að átta sig á er, að
tekjuöflunaraðstaða Reykjavíkur er mjög sterk í
eðli sínu. Borgin hefur möguleika til þess að afla
miklu meiri tekna með léttari gjaldabyrði á einstakl-
ing en almenn gerist í landinu. Borgarbúar þurfa að
fylgjast með hvernig umframtekjum borgarsjóðs er
varið. Þeir þurfa að átta sig á því að núverandi
borgarstjórnarmeirihluti ver hinum miklu umfram-
tekjum borgarsjóðs í óarðbær og hégómleg verkefni,
kostnaðarsamar pjattbyggingar eins og ráðhúsið og
minnismerki ómenningar og smekkleysu á borð við
hálfkúluna á Öskjuhlíð. Þessum fjármunum er hægt
að verja betur. Þeir væru betur komnir í félagslegar
framkvæmdir, sem skortir í borginni, eins og fulltrú-
ar minnihlutaflokkanna bentu rækilega á við af-
greiðslu fjárhagsáætlunar borgarinnar fyrir skömmu.
GARRI
RÍKISBANKAR
í umræðum um kaup Lands-
bankans á Samvinnubankanum
hefur komið fram að það er skoðun
bankamálaráðherra að heppilegast
væri að gera ríkisbankana að hluta-
félögum. Þar sem bankamálaráð-
herrann er alþýðuflokksmaður og
þaulkunnugur völundarhúsum
peningamála, líta menn upp þegar
hann lýsir persónulegri skoðun
sinni um hlutafélagabanka. Aldrei
hefur fyrr komið rödd úr herbúð-
um AÍþýðuflokksins, sem telur
ríkisbanka óheppilegri en hlutafé-
lagabanka, og er þar miðað við
íslenskar aðstæður, fámenni þjóð-
arinnar og fábrotna atvinnuvegi.
Gjafafé til hluthafa
Útþenslu í bankakerfinu virðist
nú vera lokið eftir tímabil, sem
einkenndist af stofnunum banka,
svo sem Iðnaðarbanka, Samvinnu-
banka og Verslunarbanka. Þessir
bankar voru allir lausir við ríkis-
eignina og hefðu því getað blómstr-
að fyrir þær sakir. En stjórnmála-
menn höfðu varia fyrr komið þeim
á fót, en stjórnmálamcnn fóru að
tala um sameiningu banka. Það
kom nefnilega á daginn, að mönn-
um fannst að bankar væru orðnir
of litlir og of margir, og þess vegna
þyrfti að steypa þeim saman í
stærri heildir. Nú er alveg Ijóst, að
fyrst þetta varð staðreyndin hefði
verið hægt að spara sér allt banka-
vafstrið á sínum tíma. Ekki tókst
þó svo vel til. Vegna þess, sem
talin var bágborin staða eins ríkis-
bankans, Útvegsbankans, var
fundin upp sú staða að heppilegast
væri að fækka bönkum með því að
steypa saman Iðnaðarbanka,
Verslunarbanka og Útvegsbanka
og mynda íslandsbanka, sem er
hlutafélag. Ekki verður enn séð
hvernig þeim banka vegnar, en þar
sem hann er hlutafélagsbanki er
ástæðulaust að búast við að hann
taki þannig á málum sjávarútvegs,
að útvegurinn eigi þar eitthvert
sérstakt skjól, eins og hann hafði
hjá Útvegsbankanum. Til viðbótar
má svo geta þess, að ríkið greiðir
að sögn 1,8 milljarða með þessum
kaupum, en það mun ekki vera
, fullnaðargreiðsla, og er talið að allt
að einn milljarður sé ógreiddur.
Með þessum hætti var hægt að
selja Útvegsbankann ódýrt, en
skattborgarinn sér um raunverðið.
Hinn hái herra
Þessi fyrsta sala á ríkisbanka
gefur iitlar vonir um hagnað af sölu
ríkisbanka í hendur hluthafa. En
miðað við sölu á 52% í Samvinnu-
banka virðist ríkja vilji til að láta
Útvegsbankaverð ráða verðlagi á
bönkum almennt. Mundi þá koma
til kasta skattborgarans að standa
undir því sem nemur verðfalli á
ríkisbönkum. Væntanlegir hluthaf-
ar byggju við umtalsverða hagnað-
arvon, en þjóðin tapaði.
Við höfum um sinn búið við
mildar umbyltingar í peningamál-
um. Menn sjá nú gróða, þar sem
engin gróðavon var áður, og því
getur eftir atvikum veríð eðlilegt
að menn vilji komast yfír ríkis-
banka með kaupum á hlutabréfum.
En um leið og það gerðist væri
horfínn sá grundvöllur félagslegra
viðhorfa, sem þetta þjóðfélag
byggir á líf sitt, og lagður hefur
verið m.a. af kerfi ríkisbanka.
Lítið þjóðfélag sem alfaríð væri
Iagt á höggstokk frjálshyggju í
peningamálum, þar sem híuthafa-
bankar væru látnir ráða ferðinni.
ætti litlum skilningi að mæta í þeim
málaflokkum, sem hér eru taldir til
nauðsynja. Það þjóðfélag sem við
búum við í dag var risið á legg fyrir
daga einkabankanna. Það hefur
vaxið stöðugt í skjóli ríkisbank-
anna og frjálslyndis í ríkisfjármál-
um, þar sem mörg félagsleg nauð-
syn hefur verið látin sitja í fyrir-
rúmi. Hlutafélagabankar geta
hugsanlega gefíð til líknarmála og
Lions, en skyldur þeirra eru fyrst
og fremst við arðinn. Hann er sá
hái herra. Hitt draslið getur legið í
fjöru eins og hvert annað vogrek
án þess að halda vöku fyrir hluta-
félögum.
Alttffrá 1934...
Það eru því pólitískar ástæður
sem valda því að mönnum er ekki
sama hvort banki er hlutfélag eða
ríkiseign. Varla eru stærðargráður
íslensks einkaíjárinagns slíkar, að
erlend peningaviðskipti okkar
verði ódýrari með tilkomu hlutafé-
lagabanka. Tryggingin sem fylgir
ríkisbönkum leiðir til þess að erlent
fé sem fæst í gegnum þá er ódýrara
en fé í gegnum einkaaðila. Það eitt
og sér sýnir hvernig ríkisbankar
eru metnir. Þetta eru staðreyndir
sem vert er að hafa í huga. Einnig
sú staðreynd að óþarfí var að selja
Útvegsbankann, ef ekki hefði
komið til áfergjan við að fækka
bönkum með enn óvísum kostnaði
fyrír skattborgarann en gróða fyrír
nýja eigendur. Því hefur verið
trúað, allt frá því að Alþýðufíokk-
urinn settist fyrst í stjórn 1934, að
hann myndi síðastur flokka vera
fylgjandi því að býtta á rétti al-
mannaeignar fyrir rétt þeirra, sem
lifa fyrir arðinn. Garri
IHIIIIHIIIiHII vlT-r og BREITT ......................................................................................................................
Við ysta haf
Mjög er farið að dofna yfir
alþjóðahyggju verkamanna, sem á
íslandi birtist í þeirri undarlegu
mynd að sósíalistar voru öðrum
fremur þjóðernissinnaðair þegar
þeir voru og hétu. En í þeim
sósíalísku löndum sem nú eru að
umbreytast hröðum skrefum í
eitthvað allt annað er þjóðernis-
hyggja drifkrafturinn í þjóðfrelsis-
baráttu. Trúarbrögð greina þjóðir
svo enn betur frá hvor annarri. Á
Vesturlöndum er umræða um
þjóðerni og menningararfleifð
bönnuð þar sem sú opinbera trúar-
vissa ríkir að allt sé þetta sami
grautur í sömu skál og svo ekkert
kjaftæði unt það meir.
Þar sem heimssýn sósíalsimans
er nú öll orðin í skötulíki eins og
annað sem þeirri hugmyndafræði
tilheyrir, hafa aðrir hugmynda-
fræðingar hlaupið til og er nú
alþjóðahræringur frjálshyggjunnar
það góðmeti sem hvað ákafast er
haldið að almúgafólki og því talin
trú um að sú leið ein til bættra
lífskjara sér fær, sem liggur bein og
breið að kjötkötlum fjármagns- og
iðnvelda samanlagðrar Stór-Evr-
ópu.
Að öðrum kosti býður framtíðin
ekki upp á annað en sult og seyru
og eilífa útskúfun úr Ríkramanna-
landi.
Útúrboruháttur
Versiunarráð íslands er ein
þeirra stofnana sem tekið hefur að
sér að vera ríki í ríkinu og móta
atvinnuvegi og framtíð þjóðarinn-
ar eftir sínu höfði og miklu
peningaviti.
Loftskeytamiðlar voru þrungnir
fréttum frá aðalfundi VÍ í fyrra-
kvöld, enda bar þar margt til
tíðinda. M.a. var fenginn peninga-
fróður maður frá Luxemburg til að
útlista fyrir eybyggjum hvílík gæfa
og blessun fylgdi því fyrir smáríki
að opna landamæri sín fyrir fjár-
magni og viðskiptabralli hinna
meiriháttar peningaþjóða.
Talsmenn Verslunarráðs tóku
heils hugar undir ábendingar Mið-
Evrópumannsins og töldu það mik-
inn útúrboruhátt íslenskra stjórn-
valda að vera ekki búin að gefa öllu
alþjóðlegu fjármálabraski lausan
tauminn og koma íslandi inn í
hringiðu allra þeirra alþjóðlegu
viðskipta, sem stórþjóðir kæra sig
yfirleitt ekkert um að hafa opin-
skátt um heima hjá sér.
Samanburður á íslandi og Lux-
emburg var á þann veg, að löndin
séu nánast alveg eins og því ætti
ísland að eiga svipaða möguleika á
alþjóðlega viðskiptasviðinu og
Lux.
Luxemborgarar segja sjálfir að
þeir séu í hjarta Evrópu. Land-
amæri þeirra liggja að Þýskalandi,
Frakklandi og Belgíu. Þýska og
franska eru málin sem þar eru
töluð og sumir hafa gaman af að
spjalla saman á þýskri mállýsku,
sem þeir kenna við land sitt.
Menning Luxemborgara mótast
af nágrannaþjóðunum og þeim
tungumálum sem þar eru töluð.
Þeir telia sig ekki þurfa að burðast
með margar stofnanir sem íþyngja
öðrum sjálfstæðum ríkjum. T.d. er
enginn háskóli í Luxemburg,
landsmenn hafa aðgang að nægum
slíkum stofnunum í stuttri fjarlægð
frá landamærunum.
Útíhött
Ekkert af því sem hér er talið er
sagt Luxemborgurum til hnjóðs,
enda hafa mikil og góð samskipti
íslendinga við þá lengi verið báð-
um þjóðunum til hagsbóta.
En þarf að taka fram hve gjöró-
lík hnattstaða íslands og Luxem-
borgar er eða hve sérstæð menning
íslendinga er og hve gífurlegur
munur er á náttúrufari, auðlindum
og atvinnuvegum landanna.
Samanburður á högum þessara
tveggja fámennu ríkja er út í hött.
Þar sem íslandi sleppir tekur fiski-
slóðin við og er engin landamæri
að opna fyrir einum né neinum.
Nágrannar eru víðs fjarri í austri
og vestri og ísland er ekki í neinni
alfaraleið heimsverslunar né fjár-
magnsstreymis. Enda eru íslend-
ingar dæmdir til að verða undir í
þeirri Júróvisjónkeppni.
Verslunarráðið er ákveðið í að
strax á næstu misserum verði ís-
lendingar að mæta opnara efna-
hagslífi erlendra þjóða, eins og
það heitir.
Hér kveður við sama tón eins og
hjá mörgum öðrum sem strekkja
vilja í Evrópubandalag, að það er
eins og að engan tíma megi missa.
Það verður að grípa guð í fótinn
eins og skot og hrapa inn í alþjóða-
hyggju auðmagnsins ef allt á ekki
að fara fjandans til í efnahagslíf-
inu.
Austur-Evrópa er nú öll á tjá og
tundri og heimur Múhameðs spá-
manns tekur skjótum stakkaskipt-
um. Að ári vitum við lítið um
hvernig mál skipast í Evrópu og
ættu Isiendingar að geta haldið
efnahagslegu sjálfstæði sínu enn
um sinn án þess að rjúka til og fara
að samsamast einhverju sem við
vitum ekkert hvað verður. OÓ