Tíminn - 21.02.1990, Page 7
Miðvikudagur 21. febrúar 1990
Tíminn 7
VETTVANGUR
Páll Sigurjónsson:
Hvað er f ramundan?
Er ekki eðlilegt að sú spurning vakni og menn reyni að
geta sér til um framhaldið? Ekki síst í Ijósi þess að miklu
varðar ávinning almennings hverjar ráðstafanir fleiri sjá
dagsins ljós.
Nú þegar náðst hafa samningar
um kaup og kjör milli aðila vinnu-
markaðarins, þar með talið BSRB
og viðsemjenda þeirra. Með góð-
um stuðningi ríkisstjórnarinnar og
umtalsverðri eftirgjöf af hálfu
bænda. Með fyrirliggjandi loforð
bankanna um hraða lækkun nafn-
vaxta á þeim forsendum að verð-
bólgan muni fara hratt niður í
kjölfar samninganna.
Pá eru einkum tvö atriði sem í
raun setja tilgang og markmið
samninganna í hættu. Þess vegna
hlýtur þess að verða krafist af
öllum þeim sem eiga beina og
óbeina aðild að þessari stærstu og
alvarlegustu tilraun til vitlegrar
efnahagsstefnu (því samningagerð-
in er í raun fyrst og fremst það) að
þeir hópar sem enn standa utan við
komi líka til liðs og ábyrgðar. En
undanskot einstakra hópa frá þess-
ari tilraun er önnur meginhættan
sem að steðjar. Því verður vart
trúað að óreyndu að nokkrir hópar
eða starfsstéttir muni ganga í ber-
högg við afstöðu fjöldans og skilji
ekki þau gömlu sannindi „að kapp
er best með forsjá".
En ef nokkuð er að marka þann
almenna orðróm, það er að segja
að hugur fylgi máli, er allir úthrópa
verðbólguna sem undirrót alls ills,
hljóta þeir hinir sömu að taka þátt
í tilrauninni en ganga ekki blind-
andi gegn þjóðarhag.
Hitt atriðið, sem ég tek alveg
sérstaklega til, er stjóm peninga-
málanna. En þar verður að gæta
En ef nokkuð er að
marka þann almenna
orðróm, það er að
segja að hugur fylgi
máli er allir úthrópa
verðbólguna sem
undirrót alls ills, hljóta
þeir hinir sömu að taka
þátt í tilrauninni en
ganga ekki blindandi
gegn þjóðar hag.
fyllstu varúðar, bæði í framkvæmd-
um og eyðslu hvers konar. Því
þensla á vinnumarkaðinum er lík-
Íeg til að ýta undir örari verðbreyt-
ingar en rammi samninganna þolir.
Af umræðum um áhrif samning-
anna á peningamarkaðinn má ráða
að einum hópi landsmanna eigi að
sleppa við þátttöku í „þjóðarsátt-
inni“ en það eru sparifjáreigendur.
Raunar má skilja á sumum að með
þessa vaxtalækkun eigi að fara eins
og í ríkisstjórn Framsóknar og
Sjálfstæðisflokksins undir forystu
Steingríms Hermannssonar og
Geirs Hallgrímssonar, síðar Þor-
steins Pálssonar, á árunum 1983-
1987. En það er að nafnvextir
lækki ekki fyllilega í takt við verð-
bólguna, heldur hægar eða minna
en hún.
En með því móti haldast svo-
nefndir raunvextir fyllilega svo
ávinningur viðnámsins gegn verð-
bólgunni lendir hjá þeim sem ekki
leggja sitt af mörkum í þessari
annars stórmerku tilraun. En há-
raunvaxtastefnan er að því leyti
hættuleg efnahagsþróuninni að
hún ýtir undir kröfur til hækkunar
á launum, vörurn og þjónustu.
Vegna þess að allir, sem lán hafa
tekið, verða að skila fleiri krónum
í iðgjald peninganna en samning-
arnir gefa tilefni til. Svo dæmi sé
tekið er öllum Ijóst að í 24%
verðbólgu með 32% vexti er mis-
munurinn 8 stig eða fjórðungur
Páll Sigurjónsson
tölulega tekið. En í til dæmis 4%
verðbólgu 12% vexti er mismunur
enn 8 stig en í þessu tilfelli tvisvar
sinnum verðbólgan. Að öðrum
forsendum jöfnum sýnist mér aug-
Ijóst hvert stefnir. Vegna þess að
ef rekstrargrundvöllur var ekki fyr-
ir hendi í fyrra tilvikinu þá er hann
það þeim mun síður í því seinna,
þar sem allar fjármagnshreyfingar
verða hægari og bilið milli raun-
vaxta og verðbólgu lengra. En
megintilgangur samningsaðila var
samkvæmt mínum skilningi sá að
tryggja atvinnuöryggið, tilvist
heimilanna og fyrirtækjanna í land-
inu.
Um leið og þessi markmið nást
er tilvist gjaldmiðilsins líka varin.
Ég hef spurt að því áður á
þessum vettvangi hvers virði pen-
ingarnir séu. Eða kannski réttara
sagt reiknaður ávöxtur þeirra ef
atvinnulífinu er látið blæða út í
blindri oftrú á eðalgildi auranna.
f útvarpsþætti þann 29.1. sl.
kom fram að í Rómönsku Ameríku
hafi kaupmáttur rýrnað að meðal-
tali um 30% en um 50% í Mexíkó.
Aðrir þættir, svo sem verðbólga
o.fl. væri jafnan um 20% á móti
30% Mexíkó í óhag. Með öðrum
orðum, lífskjörin í Mexíkó væru
lakari sem þessu næmi eða að
minnsta kosti hefði verið það um-
fram önnur ríki þar um slóðir.
Jafnframt var þess getið að þar
hefðu menn elt kennisetningar al-
þjóðaauðvaldsins mun tryggar og
auðsveipar en aðrar þjóðir álfunn-
ar (ath. orðalag er mitt). Ég minni
á þetta hér vegna þess að óbreytt
stefna í vaxta- og peningamálum
leiðir til þess ófarnaðar sem alþýða
Mexíkó á við að búa. Og ekki er
unnt að ætla nokkrum þá firru að
vilja slíkan mismun þegnanna sem
er í því landi. En okurvaxtastefnan
felur í sér þá eignatilfærslu sem er
undirstaða viðlíka hyldýpis milli
eymdar og auðlegðar. Til viðbótar
er hún sá þátturinn sem mest áhrif
hefur á framleiðslukostnaðinn
innanlands. Og er þar með orðin
andstæða sjálfrar sín á þann hátt
að hún hvetur til innflutnings en
letur innlenda framleiðslu. Um
leið stefnir háraunvaxtatakan pen-
ingagildinu og þar með atvinnu og
lífshamingju alls almennings í
voða. Er það ekki fullmikið gjald
fyrir kennisetningar hagfræðinnar?
Áskell Einarsson, framkvæmdastjóri Fjóröungssambands Norölendinga:
Áhrif dulinna strauma
í þjóðarbúskapnum
Við hernám íslands komst landið á einni nóttu í þjóðbraut
og varð einn af mikilvægustu skurðarpunktum um yfirráð á
norðanverðu Atlantshafi.
Síðan hefur mikilvægi landsins aukist með vaxandi flutning-
um í lofti á milli heimshluta. Þessir flutningar vaxa hröðum
skrefum m.a. vegna aukinna viðskipta milli heimshluta. Eins
og stendur háir það íslandi að ekki er alþjóðlegur varaflug-
völlur í landinu, utan veðursvæðis Keflavíkur. Þetta kann að
skipta sköpum um að flutningaflugfélög muni leita Ieiða til
að sneiða hjá landinu, m.a. af hagkvæmnisástæðum.
Svo væri ekki ef annars staðar á
landinu væri varaflugvöllur á borð
við Keflavíkurflugvöll.
Laða mætti að þessum flugvelli
flugumferð, sem nú yfirflýgur
landið, og auka um leið gildi lands-
ins sem umhleðslumiðstöðvar í
heimshlutaflugi á milli Asíu og
Evrópu. Þetta gæti einnig skapað
skulyrði fyrir alþjóðlega viðskipta-
starfsemi hér á landi, þar sem
landið er skurðpunktur á milli
hinnar fjarlægu Asíu og viðskipt-
abandalaga Evrópu.
Þetta eykur á möguleika til að
laða að landinu starfsaðila á sviði
alþjóðlegrar starfsemi. Með auk-
inni umferð um landið eykst ferða-
mannastraumurinn. Staða landsins
í þeim efnum er dulin auðlind.
Lega landsins í heimsmyndinni
er sú dulda auðlind sem á eftir að
breyta miklu í hagbúskap íslend-
inga. Við verðum sem þjóð að
kunna að hagnýta þetta til að bæta
búsetuskilyrðin í landinu.
Við megum ekki láta mistökin
endurtaka sig sem fylgt hafa í
kjölfarið á hinu erlenda fjárm-
agnsstreymi og hefur valdið koll-
steypu um búsetu í landinu. Byggt
upp eitt svæði á kostnað allra hinna
í landinu.
Dulin atvinnugrein hefur búið
með þjóðinni síðan á stríðsárun-
um. Þar má nefna mikið fjár-
streymi og atvinnuaukningu í gegn-
um varnarliðsframkvæmdir á mis-
munandi stigum allt til þessa dags.
Þessi nýi atvinnuvegur hefur skap-
að í senn búseturöskun og vaxandi
tilfærslu margfeldisáhrifa til lítils
hluta landsins, m.a. með stórfelldri
uppbyggingu fyrir erlent lánsfé,
s.s. stórvirkjunum og stóriðnaði.
Við þetta bætist spenna í ríkis-
búskapnum vegna viðvarandi
greiðsluhalla sem mætt hefur verið
með erlendum lántökum sem eflt
hefur höfuðborgarsvæðið með vax-
andi þenslu ríkiskerfisins.
Samþjöppun margfeldisáhrifa á
höfuðborgarsvæðinu, vegna til-
færslu fjármagns frá landsbyggð-
inni og áhrifa frá innstreymi er-
lendra fjármagnsstrauma, hefur
skapað nýtt afl í atvinnulífi höfuð-
borgarsvæðisins, sem er áhrifa-
valdur um búseturöskun í landinu.
Þetta afl hefur fært þjóðinni
menningar- og búsetuumgjörð sem
er við hæfi sjálfstæðra þjóða en án
tillits til þess að þjóðin er innan við
kvartmilljón. Aukning opinberrar
starfsemi hefur verið slík að nú
nemur fjölgun opinberra starfs-
manna hærri hundraðshluta en öll
vinnuaflsaukningin er í landinu.
Við þetta bætist hálfopinberi geir-
inn sem tekur stór stökk um vinnu-
aflsaukningu. Báðir þessir geirar
valdatilfærslu íþjóðfélaginu. Allur
þessi vöxtur er á höfuðborgarsvæð-
inu.
Samdráttareinkennin, sem nú
einkenna viðskipta- og þjónustu-
starfsemina, virðast eingöngu vera
í fyrirtækjageiranum. Það má færa
rök að því að uppgangur ríkisgeir-
ans sé sterkasta þróunaraflið á
höfuðborgarsvæðinu. Þensla ríkis-
kerfisins er slík að hún verður ekki
stöðvuð nema með róttækum þjóð-
félagsaðgerðum sem snerta allt
þjóðfélagskerfið.
í hnotskurn lítur efnahagsstaðan
þannig út að skapast hefur varan-
legt þjóðfélagslegt misvægi í land-
inu. Það er reynt í senn að láta
Áskell Einarsson
viðskipta- og þjónustugreinar,
ásamt samfélagsrekstrinum, búa
við öryggi þrátt fyrir að undirstöðu-
atvinnugreinarnar skili ekki næg-
um afrakstri í þjóðarbúið miðað
við æskileg lífskjör þjóðarinnar í
heiid.
Sé litið á efnahagsþróunina til
næstu aldamóta er ljóst að nýting
orkulinda er meginatriðið í at-
vinnuuppbyggingu þjóðarbúsins.
Á þessum vettvangi eru mestu
möguleikar um framfarir og aukinn
hagvöxt. Því miður standa íslend-
ingar frammi fyrir þeirri staðreynd
að komi ekki upp veruleg aukning
atvinnuveganna í kjölfar vaxandi
nýtingar orkulindanna stendur
þjóðarbúið ekki undir sér.
Sú dulda auðlind, sem felst í
legu landsins hnattfræðilega séð,
getur einnig boðið miklum hættum
heim ef framleiðslubyggðarlögin í
landinu njóta ekki eigin afrakstrar.
Erlendar fjármagnsinnspýtingar,
sem í reynd skapa þenslu án varan-
legs framleiðsluauka, geta stefnt
sjálfstæði þjóðarinnar í hættu.
Þetta á einkum við um lántökuleið-
ina sem er að verða varasönt.
Það er svo komið að þjóðinni er
nauðugur einn kostur að fá inn í
landið fjármögnun í formi áhættu-
fjármagns, sem þarf ekki að endur-
greiða, með sama hætti og erlend
lán.
íslenskt þjóðfélag stendur
frammi fyrir slíkum vanda að efna-
hagslegt sjálfstæði þjóðarinnar get-
ur lent í tvísýnu. Staðreyndin er sú
að þjóðarbúið verður að sætta sig
við efnahagslegt umhverfi sem hæf-
ir tilveru sjálfstæðrar þjóðar sem
byggir lífskjör sín á því sem landið
gefur.
Þau átök, sem nú eiga sér stað í
þjóðfélaginu undir formerkjum
landsbyggðarstefnu og þéttbýlis-
stefnu höfuðborgarsvæðisins, eru í
eðli sínu átök á milli yfirbyggðs
samfélagskerfis og stöðu grund-
vallaratvinnuveganna sem þrátt
fyrir stóraukna framleiðni síðustu
áratuga standa ekki undir þeim
kröfum sem gerðar eru til þeirra.
Hér verður að nást jafnvægi, ella
stendur þjóðarhagur á brauðfót-
um.
Tveir meginatvinnukostir munu
öðrum fremur standa undir þjóð-
félagskerfinu, þ.e. sjávarútvegs-
greinar og úrvinnslugreinar orku-
lindanna. Á þessu verður framtíðin
að byggjast. Landbúnaður, ásamt
ýmiss konar almennum iðnaði, eru
eins konar öryggisgreinar fyrir
sjálfstæðri þjóðartilveru í landinu.
Við þetta bætast hinir duldu
landkostir sem mótast af hnatt-
stöðu landsins með samgöngulegu
og hernaðarlegu mikilvægi. Landið
sjálft er undirstaða mikilla fram-
fara.
Það eru vafalaust fleiri spil í
stokknum. Forsendur þessa alls
eru heilbrigður þjóðarmetnaður og
vökult auga ráðamanna þjóðarinn-
ar á sviðum atvinnu og þjóðlífs.