Tíminn - 23.02.1990, Side 8

J > •
Föstudagur 23. febrúar 1990
Föstudagur 23. fébruar 1990
8 Tíminn
Tíminn 9
Ásgríms-
son
xr*

Hér má sjá glæsilegt nýlegt fjölbýlishús í Grafarvogi í Reykjavík, byggt innan verkamannabústaðakerfisins.
tveggja ára barn sem vinnur við verslun-
arstörf og er launuð samkvæmt taxta,
hefur 54 þúsund á mánuði í laun en fær
auk þess meðlag með barninu sem er um
9 þúsund kr. en greiðir rúmar 8 þús. kr.
fyrir barnagæslu. Stúlkan býr í leiguíbúð
og greiðir fyrir hana 29 þúsund kr. á
mánuði. Hún hefur því um 25 þús. kr. til
að fæða og klæða sjálfa sig og barnið.
Stúlka þessi skildi við mann sinn á
síðasta ári. Eftir að bú þeirra hafði verið
gert upp kom tveggja milljóna króna
skuld í hlut stúlkunnar. Hún hefur sótt
um íbúð í verkamannabústöðum en
biðtíminn er langur. Á meðan verður
hún að búa í leiguhúsnæði.
Þar sem 29 þúsund króna húsaleiga er
henni fjárhagslega illviðráðanleg svaraði
hún auglýsingu í einkamáladálki DV um
íbúð til leigu fyrr í vikunni. í ljós kom
að íbúðin var sæmileg tveggja herbergja
íbúð í Breiðholti. Eigandinn, maður um
sextugt, vildi gjarnan leigja stúlkunni
íbúðina: „Ég get leigt íbúðina á sextíu
þúsund," sagði hann. „Þú getur fengið
hana á tíu til fimmtán þúsund á mánuði
eða jafnvel minna og ég hef lykil að
íbúðinni og kem í heimsókn til þín nótt
og nótt,“ sagði maðurinn.
En þetta er ekki einsdæmi: Stúlka sem
er háskólanemi frétti nýlega af íbúð
gegnum kunningja sem hún hugsanlega
gæti fengið leigða. Hún hitti síðan eig-
andann sem býr í kaupstað á Norðurl-
andi: „Mér líst vel á þig ljúfan og þú
getur fengið íbúðina," sagði maðurinn,
Þegar stúlkan spurði um leigukjörin
sagði íbúðareigandinn að það væri nú
ekki aðalmálið. Hann væri athafnamað-
ur og kæmi viku- til hálfsmánaðarlega til
Tínianiynd Pjetur.
Reykjavíkur og dveldi þar frá einum upp
í nokkra daga. „Ég kem þá og verð hjá
þér hér í íbúðinni og þú býrð í staðinn
frítt - greiðir enga leigu og ég læt þig vita
með a.m.k. dags fyrirvara áður en ég
kem ef þú átt kærasta og þarft að gera
einhverjar ráðstafanir áður,“ sagði þá
íbúðareigandinn. -sá
Leigubrask í verkamannabústöðum
Rökstuddur grunur leikur á að veru-
legur fjöldi íbúða í verkamannabústöð-
um, jafnvel allt að 10% slíkra íbúða í
Reykjavík séu leigðar út á almennum
leigumarkaði án samþykkis Fram-
kvæmdanefndar um byggingu verka-
mannabústaða. Talið er að milli þrjú— og
fjögur hundruð íbúðir séu þannig leigðar
út og sumar hverjar hafa þannig verið
leigðar út um árabil, sumar á okurleigu.
Þar sem ólöglegt er að leigja íbúðirnar
án samþykkis framkvæmdanefndar þá
eru íbúðirnar yfirleitt leigðar með því
skilyrði að leiguverð sé ekki talið fram á
skattaskýrslu leigutaka. Þar með er
ótrúlegt að leigusalar telj i fram leigutekj-
ur á sínum skattaframtölum. Þannig
virðast verkamannabústaðir vera orðinn
umtalsverður hluti hins svarta leigu-
markaðar á höfuðborgarsvæðinu. Heyrst
hefur að þriggja herbergja íbúð í verka-
mannabústað í Breiðholti sé leigð út á
60.000,00 krónur á mánuði - sextíu
þúsund krónur.
Félagslega kerfið misnotað
íbúðum í verkamannabústöðum er
úthlutað fátæku fólki, eða sú er að
minnsta kosti hugsunin. Meginhluti and-
virðis íbúðanna, eða jafnvel allt andvirði
þeirra er lánað á niðurgreiddum vöxtum
til langs tíma og er því svartur hagnaður
leigusalanna miklum mun meiri en lög-
legur og skattlagður arður þeirra sem
leigja íbúðir á opnum markaði og fyrir
opnum tjöldum.
Tíminn hefur rætt við fólk sem leigir
íbúðir í verkamannabústöðum og eitt
var sameiginlegt með fólkinu öllu: Ekk-
ert þeirra vildi koma fram undir nafni
þar sem það óttaðist að missa húsnæðið
og hafa síðan í engin hús að venda.
Nokkuð var misjafnt hvernig aðdrag-
andi að leigumálinu hafði verið. Sumir
höfðu fengið íbúðina á leigu eftir að hafa
séð auglýsingu í dagblaði, skoðað íbúð-
ina og í framhaldi af því gert tilboð.
Aðrir höfðu fengið íbúðina til leigu hjá
kunningjum eða gegnum kunningja sem
þekktu íbúðareigendur. í öllum tilfellum
var um fyrirframgreiðslu að ræða en
misjafnt fyrir hve marga mánuði hún
var. Leigan var yfirleitt svipuð og gerist
og gengur á leigumarkaðnum með
nokkrum undantekningum þar sem um
var að ræða hreint okur. Dæmi um slíkt
er að tveggja herbergja íbúð er leigð á
yfir fjörutíu þúsund og þriggja herbergja
íbúð á sextíu þúsund eins og fram kemur
hér að framan. Sameiginlegt var með
öllum þessum leigumálum að við upphaf
þess var það skilyrði sett að leiguupp-
hæðin yrði ekki gefin upp til skatts.
Sem dæmi um ósköp venjulega svarta
útleigu á íbúð í verkamannabústað höf-
um við þar sem ung hjón leigja tveggja
herbergja íbúð í Hólahverfi í Breiðholti.
Maðurinn hefur leigt íbúðina í þrjú ár og
borgar nú 38 þúsund á mánuði en
leigusalinn hefur tilkynnt að frá 1. mars
hækki leigan í 45 þúsund eða að fjöl-
skyldan geti tekið pokann sinn.
Allt neðanjarðar og kolsvart
Það á semsagt að hækka leiguna upp
fyrir það sem almennt fæst fyrir svipaðar
íbúðir sem leigðar eru fullkomlega lög-
lega. Ólafur Gránz hjá Leigumiðlun
húseigenda sagði að algengt leiguverð
fyrir þriggja herbergja íbúðir væri um
33-37 þúsund kr. á mánuði.
Ólafur sagði að hjá Leigumiðlun hús-
eigenda væri það regla að hafa ekki
milligöngu um leigu á íbúðum í verka-
mannabústöðum nema að fyrir lægju
tilskilin leyfi frá stjórn verkamannabú-
staða og öllum lögum og reglum um
leigu á þeim væri fullnægt. Algeng leiga
fyrir tveggja herbergja íbúðir væri 8-10
þúsund kr. og fyrir þriggja herbergja
íbúðirnar þetta 14-15 þúsund.
Ólafur sagði að full þörf væri á að
stjórn verkamannabústaða tæki af skarið
og kæmi því rækilega á framfæri hvaða
lög og reglur giltu um leigu á verka-
mannabústöðum. Þannig yrði komið í
veg fyrir að fólk tæki slíkar íbúðir á leigu
í góðri trú og lenti síðan í vandræðum ef
eitthvað kæmi upp á.
í gildandi lögum um byggingasjóð
verkamanna og um verkamannabústaði
segir að tilgangur sjóðsins sé að annast
lánveitingar til bygginga félagslegra
íbúða með það að markmiði að bæta úr
húsnæðisþörf láglaunafólks.
Takmarkaður eignarréttur
Réttur til að kaupa íbúðir í verka-
mannabústöðum er bundinn ákveðnum
skilyrðum sem eru m.a. að tekjur séu
ekki ofan ákveðinna marka, að umsækj-
endur eigi ekki íbúð fyrir eða samsvar-
andi eign.
Um sölu á íbúðunum eru ákvæði um
að stjórnir verkamannabústaða á hverj-
um stað annist ráðstöfun þeirra, hvort
sem íbúðirnar eru nýjar eða notaðar.
Eignar- og ráðstöfunarréttur íbúðareig-
enda er því takmarkaður í lögunum og
eins í reglugerðum.
Sama er að segja um leigu á íbúðum í
verkamannabústöðum. Um hana segir í
65. grein laga um þessi mál frá 1988:
„Ekki er heimilt að leigja íbúð í verka-
mannabústað án samþykkis stjórnar
verkamannabústaða og er leigusamning-
ur ella ógildur. Stjórnin getur bundið
samþykki sitt til útleigu skilyrðum um
fjárhæð leigunnar og leigutíma. Ef ekki
er farið eftir settum reglum er heimilt að
gjaldfella lán þau sem greinir í 66. grein
laga þessara.“
Andi laganna um verkamannabústaði
er því sá að íbúðir í verkamannabústöð-
um séu sérstaklega ætlaðar fyrir þá
efnaminni í þjóðfélaginu og að einmitt
þessar íbúðir skuli því ekki vera vett-
vangur fyrir brask einstaklinga. Þær eru
hluti af samhjálparkerfinu og því ekki
ætlast til að fólk í þokkalegum álnum
geti komist yfir þær, hvað þá heldur að
fólk noti þær til að hagnast með þeim á
kostnað fátæks fólks eftir að eigendur
sjálfir hafa komist sæmilega í álnir.
Árið 1982 kom upp kvittur um ólög-
lega leigu á verkmannabústöðum og þá
Iét þáverandi stjórn verkamannabústaða
hefja könnun á málinu. Þeirri könnun
var, eftir því sem næst verður komist,
aldrei lokið og niðurstöður fengust
engar.
Biðtími eftir íbúð í verkamannabú-
stöðum er all langur og meðan beðið er
á fátækt og lágt launað fólk ekki annars
úrkosti en að leita á leigumarkaðinn og
þar tíðkast ýmsir siðlausir viðskiptahætt-
ir þó að sem betur fer sé það langt í frá
einhlítt. Nefnum hér dæmi þótt það
tengist ekki beinlínis ólöglegri leigu á
verkamannabústöðum:
Vandi láglaunakonu og
sérkennileg húsaleiguinnheimta
Ung stúlka; einstæð móðir með