Tíminn - 24.02.1990, Blaðsíða 15

c\rsr\>
'rniniT

Laugardagur 24. febrúar 1990
Tíminn 27
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll MINNING Hllliii' ............................................................................. ......................................................I....II.......... ..........Illlllll........ ..................I................................................... .................................... ................................ ...........................Illll.........................Illillll........................II........
hefur félagsvist náð mestri út-
breiðslu, þótt rangnefni sé. Vigfúsi
þótti þetta hart og gerði óspart grín
að þeirri viðkvæmni að geta ekki
nefnt vistina réttu nafni. Er spila-
mennsku var lokið hófst dans og
söngur nokkra stund, einnig undir
stjórn Vigfúsar. Skúli Guðmundsson
alþingismaður, sem þar var tíður
gestur, orti brag sem allir sungu við
raust:
„Hér eru allir orðnir hýrir,
eins og líka er von.
Pessum vikivaka stýrir
Vigfús Guðmundsson. “
Þetta var svo endurtekið aftur og
aftur með ýmsum tilbrigðum við
mikil fagnaðarlæti allra, ekki síst
stjórnandans.
Pólitíkin var Vigfúsi háleit hug-
sjón sem verðskuldaði fjárframlög,
ómælda vinnu, en þó fyrst og fremst
staðfestu og þolgæði. Að missa
aldrei sjónar af framtíðarmarkmið-
inu þótt stundum gæfi á bátinn.
Réttlátt og heilbrigt þjóðfélag þar
sem jöfnuður býr var framtíðarsýn
hans. Hugsjón sinni var Vigfús trúr
til æviloka. Mér er minnisstætt að
síðasta sumarið sem hann lifði -
1965 - dvaldi hann hjá okkur Önnu
á Akranesi í nokkra daga. Það hafði
hann raunar gert áður af og til, enda
mikill aufúsugestur. Við ræddum
um nokkra sameiginlega kunningja
í Reykjavík sem ég hafði ekki séð
Iengi. Spurði égm.a. um einn þeirra,
hvað væri af honum að frétta. Vigfús
svaraði: „Ég hef ekki talað við hann
lengi og langar ekki til þess, því upp
á síðkastið hefur hann talað svo illa
um Framsóknarflokkinn." Vigfúsi
þótti tíma sínum illa varið með því
að hlusta á slíkt raus.
Áhugamál Vigfúsar voru marg-
þætt fyrir utan pólitíkina. Má þar
nefna bókmenntir, sögu þjóðarinnar
og ferðamál. Aldamótaskáldin sá
hann í miklum frægðarljóma og
kunni góð skil á verkum þeirra.
íslendingasögurnar lærði hann í
æsku. Hann staðfesti bókmennta-
áhuga sinn með útgáfu á tímaritinu
Dvöl í mörg ár. Dvöl var upphaflega
fylgirit Nýja dagblaðsins, en þegar
hún slitnaði úr tengslum við það hóf
Vigfús útgáfuna. Dvöl varð mjög
vinsæl undir stjórn Vigfúsar og keypt
víðs vegar um landið. Þótti þetta hið
ágætasta bókmenntatímarit. Hann
fékk til liðs við sig unga menntamenn
og margir rithöfundar skrifuðu í
Dvöl. Þannig gat Vigfús rétt mörg-
um ritfærum æskumönnum hjálpar-
hönd og kunni vel við sig í hópi
þeirra. Af þessu hafði hann mikla
ánægju. Einn af aðstoðarmönnum
Vigfúsar var Þórarinn Guðnason
læknir, þá nemandi í Háskóla
íslands. Hann minnist Vigfúsar við
andlát hans með þessum orðum
m.a.:
„Það var á Dvalarárum Vigfúsar
sem kynni okkar hófust. Við gripum
í það í tómstundum okkar nokkrir
námsmenn að létta undir með hon-
um við útgáfustarfið og hef ég ekki
trú á að nokkur okkar sjái eftir þeim
stundum eða þyki þeim hafa verið
illa varið. Vasaskildingar fyrir auka-
störf komu sér vel og bókmenntadútl
var sannarlega eftirsóknarverðara
en þrautleiðinleg tímakennsla. Og
samvinnan við ritstjórann var með
ágætum."
Ég hygg að þessi orð sýni vel hug
þeirra ungu manna sem lengst og
best stóðu með Vigfúsi að útgáfu
Dvalar. Vigfús hafði lag á því að láta
allt bera sig sem hann kom nærri,
einnig tímarit. Sjálfur lagði hann
ómælda vinnu í útbreiðsluna og
bókhaldið hafði hann einfalt. Hann
gaf lítið fyrir það sem hann kallaði
„skriffinnsku".
Vigfús var mikill ferðamaður og
stofnaði fyrstur manna ferðaskrif-
stofu á íslandi, ásamt Einari Magn-
ússyni menntaskólakennara. Mörg
síðustu æviárin notaði hann nokkra
mánuði á vetri hverjum til ferðalaga
um ókunn lönd. Heimsótti hann
mörg lönd í öllum álfum heims og
skrifaði fróðlegar greinar um ferðir
sínar. Síðustu 10 ár ævi sinnar skrif-
aði Vigfús og gaf út fjórar bækur.
Þær voru þessar: Umhverfis jörðina
- ferðaþættir úr öllum álfum heims,
1955. Framtíðarlandið - ferða-
minningar frá Suður-Ameríku,
1958. Æskudagar-endurminningar,
1960, og Þroskaárin - endur-
minningar, 1962. Bækur Vigfúsar
eru hinar merkustu og geyma mikinn
fróðleik um framandi lönd og þjóðir.
Æviminningarnar gefa skýra lýsingu
á samtíð höfundar, félagsmálahreyf-
ingum þeirra tíma og fjöldamörgum
samtíðarmönnum. Frásögnin er ein-
læg og hispurslaus, eins og hans var
vandi.
Áhugi Vigfúsar á ljóðum var
mikill. Kom það m.a. fram í því að
árið 1964 gaf hann út fallega ljóða-
bók með úrvali af kvæðum frænda
síns - Þorbjörns Björnssonar - sem
ungur flutti úr Reykholtsdalnum til
Ameríku og tók upp skáldaheitið
Þorskabítur. Hann var eitt af kunn-
ustu skáldum íslendinga í Vestur-
heimi.
Þrátt fyrir umsvifamikinn rekstur
lengi ævinnar var Vigfús enginn
gróðamaður og hafði engan áhuga
fyrir því. Hann tók ekki þátt í
neinum fjáraflaplönum þótt hann
ætti á því kost. Hins vegar sýndi
hann alltaf í störfum sínum ráðdeild
og sparnað, en fyrirleit óhóf, prjál
og eyðslusemi. Með því móti komst
hann vel af fjárhagslega og bjó ætíð
við góð efni en lifði einföldu lífi.
Andleg verðmæti og almenna
menntun mat Vigfús mikils og taldi
að þar mætti aldrei vanrækja neitt.
Þetta væri eitt af grundvallaratriðum
sjálfstæðrar þjóðar. Ljóðaþekking
hans var mikil. Hann átti auðvelt
með að læra ýms kvæði góðskáld-
anna og hafði þau jafnan tiltæk við
ýms tækifæri. Mest dáði hann Steph-
an G., Þorstein Erlingsson og Einar
Ben. Þessi kvæði voru honum sér-
staklega hugleikin: Fjallið Einbúi
eftir Stephan G., Brautin eftir Þor-
stein Erlingsson og þetta erindi Ein-
ars Ben. var trúarjátning hans og
óður til lífsins:
Veri blessað vort víðsýna fámenna Frón.
Hvílík framtíð þess bömum með stórleita sjón,
yfír vélar og vinnandi hendur.
Peirra von standi hátt. Þeirra vegur er beinn.
Þeim er veröldin opin, sem staðist gat einn.
Það er einbúaviljinn, sem harður og hreinn
á að hefja til vegs þessar strendur.
Samherjar, vinir og vandamenn
blessa minningu Vigfúsar Guð-
mundssonar á 100 ára afmælinu.
Minnast með þakklæti þess sem
hann var samtíð sinni og þess for-
dæmis sem hann gaf með lífi sínu og
starfi.
Daníel Ágústínusson
Helga Thorberg:
Ho... H0...H0... Litlir
karlar sem hlæja hátt
Nokkrar athugasemdir vegna pistils O.Ó. „Kvennapen-
ingar“ sem birtist í Tímanum 30. janúar ’90. Enda þótt bréf
mitt birtist í seinna lagi kemur það væntanlega ekki að sök.
O.Ó. er sennilega enn í hláturskasti, ef ekki yfir hugmynd-
inni um kvennabankastarfsemi þá að einhverju öðru
heimskulegu sem veltur upp úr „svona“ kerlingum.
O.Ó. getur ekki orða bundist
eftir viðtal við undirritaða um
kvennabankastarfsemi í Morgun-
blaðinu 28. janúar sl. Hann lætur
sem hann skilji ekki um hvað málið
snýst og snýr út úr og afbakar
hugmyndina svo eftir stendur
skrípaleikur. Hann fer háðugum
orðum um að konur munu reka
banka svo miklu gáfulegar og
manneskjulegar, hæðist að skilvísi
kvenna og siðferðilegur styrkur í
fjármálum gerður að brandara.
Heimskulegast finnst honum þó að
nú þegar aðrir bankar eru að
sameinast - koma þessar vitlausu
kerlingar og vilja fleiri banka!
Hohohohohohoh ... og áfram er
haldið með kallahláturinn.
O.Ó. kemur fyrst og fremst upp
um sjálfan sig með skrifum sínum.
Fyrir það fyrsta skín í gegn hvað
hugmyndir kvenna fara í taugarnar
á honum. Geðvonskan vellur
undir. Hann afhjúpar að hann
tilheyrir hópi karla sem kallast
„litlir kallar". Þar sem þetta sam-
heiti er nýyrði verður útskýring á
hugtakinu að fylgja með.
Einkenni lítilla kalla eru nokkur
og geta orðið mjög sýnileg. Hér
skulu rakin þau helstu. Litlir kallar
hlusta ekki, allra síst á konur. Þeir
neita að skilja það sem konur eru
að segja og reyna að snúa út úr
orðum þeirra og gera þær hlægileg-
ar. Þeir tala niðrandi um konur og
hugmyndir þeirra. Þessir litlu kall-
ar vilja ekki bæta stöðu kvenna.
Þeir líta á leiðir sem konur reyna
að fara til að bæta stöðu sína sem
beina ógnun við þá sjálfa persónu-
lega - og fyllast hræðslu og óörygg-
iskennd. Spurningar eins og;
„Hvað verður þá um litla mig?“
verða mjög áleitnar.
Við skulum nú líta á pistil O.Ó.
þar sem ofannefnd dæmi verða
ljóslifandi. Hann telur starfsemi
kvennabanka enn eina hlið á ten-
ingnum í „stríðinu" fyrir aðskilnaði
kynjanna.
O.Ó. er strax kominn með
stríðsöxina á loft til að verjast og
berjast. Leiðir til að jafna hlut
kvenna til móts við hlut karla eru
túlkaðar sem „aðskilnaður“. Hon-
um stendur greinilega ógn af því að
sjá konu sem jafnoka sér-við hlið.
Állavega má ekki fara þessa leið -
og ekki bendir hann sjálfur á neina
aðra. Á að ætla O.Ó. að vilja ekki
jafnrétti í reynd? Háðuglega skrif-
ar O.Ó. um skilvísi kvenna og
segir að tryggingin fyrir endur-
greiðslum sé hinn gífurlegi sið-
ferðilegi styrkur í fjármálum sem
konur búi yfir.
O.Ó. er í sjálfu sér vorkunn.
Hann er orðinn svo samdauna því
virðingarleysi sem tíðkast í fjár-
málum þjóðarinnar að skilvísi er
eitthvað sem fólk hlær að. Fólk
gleymir líka svo fljótt. Hver man
lengur að það var almenningur
sem varð að greiða hátt í milljarð
þegar Hafskipsmenn kollsigldu í
strand og ríkisbankinn fékk að
eiga tapið? Hver borgar brúsann
þegar hundruð fyrirtækja hafa nú
farið á hausinn? Hvar lendir tapið?
Er ekki öllum sama? Siðferðilegur
styrkur í fjármálum er eitthvað
sem bara er hlegið að. Nú gildir að
kaupa og eyða. Hafa þetta sem
þægilegast. Borga með korti og
kortið er borgað með yfirdrætti í
bankanum. Isss ... ekkert mál.
Nýjasta vopnið í samkeppni bank-
anna - er að bjóða fólki hærri
yfirdrátt. Flott. Þá getur fólk eytt
meiru án þess að eiga fyrir því.
í viðtalinu við undirritaða komu
aðeins fram tölulegar staðreyndir
og ummæli mín um skilvísi kvenna
hafði ég eftir forseta Kvennabank-
ans. Þar kemur fram að konurnar
standa í skilum með lánin sín.
Hlægilegt eða hvað? Enda veitir
bankinn ekki lán í allar áttir með
veði í íbúðum hinna og þessara.
Bankinn tekur áhættu með lántak-
anda. Þess vegna er hvert lán
skoðað mjög gaumgæfilega. Bank-
inn þarf fyrst og fremst að sannfær-
ast um að lánið komi þeim að
notum sem það er ætlað, sé arðbær
fjárfesting og stefna bankans er
ekki að lána sem flestum. Þetta
getur hljómað ankannalega fyrir
marga í dag!
O.Ó. finnst heimskulegt að
fjölga bönkum, nú þegar bankar
eru að sameinast. En ég spyr:
Hvers vegna eru bankarnir nú að
sameinast? Var það kannski upp-
haflegt markmið þeirra? Nei,
varla. Ástæðan fyrir sameining-
unni er að þá bar af leið. Þeir
hugðu ekki að sér heldur þöndust
út um allt - án þess að þörf væri
fyrir þá. Menn eru loks að bregðast
við því í dag, enda þótt allir hafi
vitað að bankar hér væru löngu
orðnir of margir. En þegar leggja
á slíkar valdastofnanir niður eins
og banka þá tekur það nú tíma að
gera viðhlítandi ráðstafanir. Það
er ekki hlaupið að því að minnka
báknið. Upplýst var að bankastarf-
semi hér á landi er sú dýrasta sem
þekkist í heiminum! Vonandi skil-
ar þessi fækkun og „hagræðing“ í
bankakerfinu okkur ódýrari
bankarekstri.
Kvennabankastarfsemi kemur
ekki fjölgun eða fækkun banka
við. Þar er um að ræða bankastarf-
semi, starfsemi sem getur vel átt
heima innan þeirra banka sem fyrir
eru - eins og reyndar kom fram í
viðtalinu. O.Ó. vill ekki hlusta.
Hann kýs að lesa tóma vitleysu út
úr þessu viðtali. í viðtalinu er
einmitt sagt frá því að konur hafi
fengið banka til liðs við sig til að
vinna eftir sínum hugmyndum.
Nefna má að „virtir" bankar eins
og t.d. Barclays Bank og Credit
Lyonnais eru þeirra á meðal. Eins
og gefur að skilja eru aðstæður
mismunandi í hverju landi og
starfsemin tekur mið af því. O.Ó.
getur ekki látið vera að senda
ágætri konu frá Hong Kong tóninn,
sessunaut mínum á ráðstefnunni. í
augum hennar sá hann ekkert ann-
að en dollaramerki. Reyndar var
myndatextinn brenglaður (eins og
gerist gjarnan í dagblöðum) því
þessi mynd var ekki af ráðstefnu
Kvennabankans heldur ráðstefnu
B.P.W. kvenna (Business and
Professional Women) sem 1200
konur frá 76 þjóðlöndum sóttu.
Þessa ráðstefnu heimsótti forseti
Kvennabankans og hélt kynningu
á bankastarfsemi á þeirra vegum
víðs vegar í heiminum. Konan frá
Hong Kong er forseti B.P.W.
klúbbsins í sínu landi þar sem
konur eru að leggja sitt af mörkum
til að bæta sinn hag og annarra. f
ár eru þær að vinna gegn ólæsi,
fjármagna heilsugæslustöð í Mex-
íkó til að hlúa að heilsu fólksins
þar, svo fátt eitt sé nefnt. Hún er
því ekki fulltrúi þess fjárplógsveld-
is og gróðabrasks sem fram fer í
hennar landi, eins og O.Ó. kaus að
gera hana. Þessi kona á heiður
skilinn fyrir mikið og gott starf í
þágu kvenna, karla og barna í sínu
heimalandi og víðar.
Ég verð að hæla O.Ó. fyrir
reikningskúnstir. Hann gat fundið
út að ef konur ættu 1% skráðra
eigna í heiminum ættu karlar 99%.
Vel af sér vikið. Hann segir reynd-
ar að það hafi verið margendurtek-
ið í viðtalinu en það eru hans
ofsjónir.
O.Ó. slítur síðan þessar stað-
reyndir úr samhengi og spyr sak-
leysislega hver eigi þau 60%
hlutabréfa sem karlmenn eiga ekki
í henni stóru Ameríku. Ja, mér
dettur nú í hug, án þess að vita það
(enda bara vitlaus kerling) hvort
þau gætu verið í eigu fyrirtækja -
nú eða erlendra auðhringa. Nei, ég
segi nú bara svona.
O.Ó. tæpir á erfðaréttarlögum
úti í hinum stóra heimi. Að sjálf-
sögðu er ekki búið að leggja niður
erfðaréttinn í USA eða á Vestur-
löndum. Það má hins vegar upplýsa
að ef kona á fyrirtæki þá er algeng-
asta ástæðan fyrir því sú, að hún
hefur erft það. Ef kona stjórnar
einnig fyrirtækinu þá er venjuleg-
asta skýringin sú að enginn var
bróðirinn til að taka við af föðurn-
um.
O.Ó. klykkir síðan út með hug-
myndinni að í framtíðinni verði
farið að slá kvennamynt sem muni
verða gjaldgengari en karlamynt.
Þetta var nú það eina sem var
nýtilegt í skrifum hans. Ég er strax
farin að leita að heppilegri Ijós-
mynd sem gæti prýtt milljónkróna-
seðilinn!
En alvara málsins er að málefni
kvenna brenna á konum og þau
eiga skilið vitrænni umfjöllun en
O.Ó. bauð hér upp á. Því verða
ritstjórar Tímans að gera sér grein
fyrir. Annars mun Dagblaðið Tím-
inn daga uppi sem athvarf fyrir
„Iitla kalla“. Dagblað sem kennir
sig við frjálslyndi og framfarir í sjö
tugi ára verður að sinna málefnum
kvenna og hlusta á konur. í fram-
tíðinni verða hugmyndir ekki síað-
ar eftir þeirri aðskilnaðarstefnu
hvort konur eða karlar bera þær
fram. En það er eins gott að gera
sér grein fyrir því sem fyrst að í
framtíðinni verður engin þörf fyrir
litla kalla. Þeir munu engu hlut-
verki gegna - verða óþarfir og
ósýnilegir. Ómur framtíðarinnar
eru raddir kvenna og karla, boð-
berar nýrra hugmynda, leiða og
framfara, sem munu leiða til far-
sælla lífs allra kvenna, karla og
barna.
Það geta allir séð, sem treysta
sér til að horfast í augu við sann-
leikann, að staða kvenna og léleg
kjör eru smánarblettur á stjórnar-
fari karla. Það má deila um leiðir
til að lagfæra misrétti í samfélag-
inu. Mér finnst það eðlileg krafa að
konur sem vilja leita leiða til að
vinna að bættum hag kvenna (og
þar með allra), þær eiga betra
skilið en útúrsnúninga, rangtúlkan-
ir, háð og spott. Sá tími er liðinn
að konur sitji stilltar og prúðar
undir slíkum háðsglósum og kalla-
hlátrum. Þær vita nefnilega betur.
Athugasemd ritstjóra
Ef þetta tilskrif Helgu Thorberg,
þar sem hún gerir manni upp
skoðanir og innræti eftir sínu eigin
geðslagi, flokkast undir „vitræna
umfjöllun" er undirritaður afskap-
lega sáttur við að tilvitnuð skrif séu
ekki bendluð við það hugtak.