Tíminn - 02.03.1990, Blaðsíða 7
Föstudagur 2. mars 1990
Tíminn 7
llllllllllllllllllllllllllll BÓKMENNTIR llllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Glímt til þroska
Sigurður Sigurmundarson
frá Hvítárholti
Sköpun Njálssögu
Brennu-Njálssaga hefur lengi átt
sér gælunafnið Njála og jafnan verið
nefnd því. Það er eitt með öðru sem
sannar vinsældir þessarar bókar og
ítök hennar í hugum þjóðarinnar.
Margt hefur verið ritað um Njálu
og á seinni áratugum ber þar mikið
á hugleiðingum um líklegan höfund
sögunnar. Hafa þar komið fram
ýmsar hugmyndir. f þeirri umræðu
ber hæst ritgerðir Barða Guðmunds-
sonar sem eru heillandi lestur, ritað-
ar af lærdómi og snilld.
Nú er komin snotur bók um
sköpun Njálssögu. Höfundurinn er
þjóðkunnur gáfumaður. Skoðun
hans er sú að þegar sagan er færð í
letur í núverandi mynd hafi hún
verið byggð á ýmsum munnmælum
sem lifðu um fyrri tíðar menn. Hann
hafnar þeirri skoðun að hinar merk-
ari fornsögur séu hreinn skáldskapur
þó að sumar séu það. Og vitanlega
eru þær allar mótaðar af lífsreynslu
og lífsskilningi höfundar síns, þess
sem færði þær í letur.
Það hefur gengið á ýmsu hvaða
skoðanir hafa verið vinsælastar um
þetta. Þegar til eru tvær gerðir af
sömu sögu, eins og Gísla sögu Súrs-
sonar, hafa fræðimenn reynt að
meta hvor væri eldri og þó ekki
orðið sammála um það. Hitt er
minna rætt að sagan hafi verið sögð
og lifað svo á vörum manna þar til
tveir sögumenn sem kunnu hana
færðu hana í letur án þess að vita
hvor um annan.
Sigurður Sigurmundarson er sam-
mála Barða um það að Þorvarður
Þórarinsson sé höfundur Njálu.
Hann minnir á að Skúli Guðmunds-
son á Keldum hafi fyrstur manna
eignað Þorvarði Njálu og hugsað sér
að frændlið þeirra Keldnahjóna,
Hálfdanar og Steinvarar, hafi falið
honum að færa söguna í letur.
Eðlilega rifjar Sigurður upp ýmsar
röksemdir Barða. Enda Jjótt mönn-
um þyki þær lítið sanna hver fyrir sig
er það næsta áhrifamikið hversu
margt Barði hefur dregið saman til
að styðja mál sitt.
Vitanlega er sumt í þessum mál-
flutningi heldur lítils virði. Barði
taldi það „vafalaus rittengsl" þar
sem segir í Sturlungu að hrafnar
tveir flugu með þeim Hrafni og
Eyjólfi er þeir fóru að Oddi Þórar-
inssyni og í öðru lagi í Njálu er
hrafnar fylgdu Skarphéðni og Högna
Gunnarssyni til hefnda eftir föður
Högna. „Varð það æfaforn trú, að
gifta fylgdi slíku fyrirbæri í hernaði".
Fyrst það var ævaforn trú gat
frásögnin verið studd við þá trú í
bæði skiptin. Ef sagt væri í nútíma-
sögum af svörtum ketti sem óheilla-
spá er ekki víst að um rittengsl væri
Sigurður Sigurmundarson.
að ræða. Jafnlíklegt að í bæði skiptin
væri kötturinn sóttur beint í þjóð-
trúna.
Sigurður leitar ákveðins atriðis úr
sögu og lífsreynslu Þorvarðar til að
móta frásögu hans af skilnaði þeirra
bræðra, Gunnars og Kolskeggs.
„Ríkust verður honum í huga
þrautagangan, að sverja virðulegum
kirkjuhöfðingja utanferð sína og
gefa upp landsréttindi Noregskon-
ungi í hendur. - Með slíkan örlaga-
dóm í huga verður honum hugsað til
þess, er hann við skipshlið horfði til
lands og leit grænar hlíðar þess, sem
brátt myndu hverfa sjónum. Þá
kveður við rödd djúpt í brjósti hans
og augun tindra: Fögur er hlíðin -
En þá hverfðist hugur hans að svar-
daganum og Allra heilagra messu
1263 - Og önnur rödd dýpra í sál
hans kvað þá við: „Ger þú ei þann
óvina fögnuð -. Hvorki mun ég á
þessu níðast og engu öðru, því er
mér er tiltrúað."
Þessi bók Sigurðar Sigurmundar-
sonar er enn eitt dæmi um það hve
fornsögur okkar lifa enn í huga og
hjarta okkar og hver lífsfylling ýms-
um verður að glíma við þær og njóta
þeirra. Og verði það enn um sinn
óráðin gáta hver var höfundur eru
þar andlegar þrautir sem enn um
sinn geta stækkað afreksmenn sem
leita þar lausna.
H.Kr.
Illlllllllllllllllllllllll LEIKLIST Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll^
Dansað við innkaupavagn. Úr sjónleiknum Vagnadans, eftir Kára Halldór og leikhópinn Fantasíu.
Timamynd: Árni Bjarna.
„Fantasía", hópur áhugaleikara, sýnir
Vagnadans (í leit að hjómi), sjónleik
án orða eftir Kára Halldór og leikhóp-
inn.
Leikstjóri: Kári Halldór
Sýningarstaður: Leikhús Frú Emilíu,
Skeifunni 3
í leikhúsi Frú Emilíu, næstu húsa-
röð fyrir neðan Grensásveg, getur
að líta þessa dagana óvenjulegan
sjónleik. Varla hægt að tala um
leikrit, miklu heldur um dans eða
nútímaballett - og látbragðsleik því
ekki er mælt eitt einásta orð meðan
á sýningu stendur.
Leikurinn sýnir áhorfanda hvernig
nútímafólk upplifir markaðshyggj-
una - neysluna, dansinn við inn-
kaupavagnana.
í hálfrökkri í dálitlu salarrými
með upphækkuðum sætaröðum fyrir
enda birtast í upphafi leiks átta
kappklæddar manneskjur með vasa-
Ijós og finnur hver sinn markaðshlut
á strjálingi á gólfinu, terpentínu-
brúsa, öldós, skó. Þetta fólk, sem
bar vitni um óvissu og leit, hefur
fundið vöruna, markaðinn, og fyllist
þá kuldalegu sjálfsöryggi, það stork-
ar áhorfendum með hæðnishlátri og
blindandi ljóskeilunum. Auk hins
strjála varnings eru leikmunir inn-
kaupavagnar af stærri gerðinni,
skipulega stillt upp við vegginn á
aðra hönd, og fyrir enda hanga
rammar samsvarandi við hæð hvers
þessara neytenda um sig.
Með drembilátum hreyfingum og
sjálfsöruggum gera dansendur sig
heimakomna í aukinni birtu og við
tónlist sem sveiflast milli þróaðs
popps og nútímadjass, þeir hengja
af sér yfirhafnir á veggi og taktfast
og fasmikið tekur þetta fólk að
dansa hópdansa og einmennings-
dansa við innkaupavagnana svo
ágætlega að færa mætti upp í
Kringlu-Hagkaupum á hverju föstu-
dagssíðdegi hinum fjölmörgu helg-
arviðskiptavinum til geðbóta. Ekki
síður en hinir kunnuglegri viðskipt-
avinir stórmarkaðanna stíga dansar-
ar Vagnadans sín víxlspor, brjóstvit-
ið hvíslar um fjötra og vekur angist
og óútskýrða þörf fyrir að hlaupa
burt. En það er ekki fyrr en neytand-
inn vill rísa upp frá allsnægtaborðinu
að hann finnur að einhvers er vant.
Að hann kemst ekki burt. Að hlut-
imir stjórna honum ekki síður en
hann þeim. í sal Frú Emilíu hlaupa
dansarar blint á veggi, eftir skamm-
vinnt fullnægjuskeið, umbrot sem
verða fálmkenndari uns þeir stillast
og boða örvæntingu með danstilþrif-
um, þeir hafa týnt sjálfum sér. Þeir
em hlutir, meðfærilegir, þeir eru
vara.
Fálmkennd leit að frelsi og í
framhaldi af henni örvænting er
endurtekið stef í sjónarspilinu
Vagnadansi. Nú blasa fullkomnir
fáráðlingar við áhorfendum um hríð,
situr hver í sínum innkaupavagni,
örvitar sem skoða eigin líkama án
nokkurs skilnings. Síðan hefur orðið
til vísir að nýrri sjálfsvitund innan
óyfirstíganlegs kerfis. Fólkið rís upp
og stígur fram á gólfið, það tekur að
skoða hvert annað, uppgötvar
náungann með nýjum hætti, og svo
hlutina, yfirhafnir sínar og inn-
kaupavagna. Það rigsar með vagna
sína um salinn, stríðlyndara og
óstyrkara en það áður var meðan
það ekki þekkti takmörk sín.
Vitandi um óbrjótanlegan ramm-
ann umhverfis eigin sjálfsmynd leita
neytendur frelsisþrá sinni útrásar
með því að skapa af einhvers konar
frjálsræði hver úr öðrum það sem
þarfirnar bjóða, þar með kúgar hinn
sterkari hinn veikbyggðari til að láta
að duttlungum hans. Slíkan mynda-
styttuleik hafa dansararnir í frammi
um stund af mikilli fimi og samstill-
ingu. En þegarofbeldi manna í milli
hefur þannig verið byggt inn í sam-
félagskerfið gerist enn ófyrirsjáanleg
framvinda, sjálf tæknin gerist í krafti
glundroðans voldugri nokkrum ein-
stökum manni. Tónlist umturnast í
yfirþyrmandi valdboð sem kallar til
hlýðni við sig sjálfa án tilvísunar á
nokkurt vit eða mannlegt samneyti.
Einstaklingarnir flýja inn í ímyndað
einkalíf og þrengja þar með að
sjálfum sér langt umfram það sem
veggirnir gerðu er hin fyrri hvörf
urðu í lífsdrama þeirra: hinar sál-
rænu varnir eru nú veggir: sýndar-
mennska, sólgleraugu, skræpótt
„unisex" föt, ferðatæki með síbylju
upp við eyrað og stöð á mann - eða
snælda- - til að hlusta á. Dansinn
breytist, án þess að nokkur fái rönd
við reist, í léttgeggjaðan Hrunadans
- dansararnir í gervimenn, gínur, og
að lokum í vélbrúður, sem kunna
það ráð eitt við ómótstæðilegu sálar-
flökti, að stinga sjálfum sér í inn-
kaupapoka, draga hann á höfuð sér
og kæfa sig. Að svo komnu hafa
hlutir og menn runnið saman í eitt.
Vagnadans er annað leikverkið
sem leikhópurinn Fantasía setur
upp. Hópurinn er einstaklega sam-
hentur og verk það sem lýst hefur
verið allt mjög fagmannlega unnið.
Hver hreyfing, hvert látbragð var
agað svo að hvergi bar út af, svo
mjög sem þetta sjónarspil reynir á
samhæfinguna. Auk þess sem verkið
býður upp á talsverða einstaklings-
tjáningu, t.d. í áðurnefndri lýsingu á
endurfæðingu.
Formbundin og markviss tjáning
þessarar sýningar ber með sér og
vekur með nýstárlegum hætti að-
kenningu með áhorfandanum um
sams konar frelsi og sýningarbrúð-
urnar í salnum vantaði svo sárlega í
lokin - meðan öndin blakti þeim í
brjósti. Það er dýrmæt reynsla og
góð áminning.
María Anna Þorsteinsdóttir
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII LESENDUR SKRIFA ..................................................................................................................... ............................................................. .......................... ................................. ..........................................................................Illil...................1111...................II............................1111
„Lítil eru geð guma“
Fyrir fyrri heimsstyrjöld fluttu
Bretar inn frá nýlendunum megnið
af matvælum sem neytt var í landinu.
Þetta hafði næstum komið þeim á
kaldan klaka þegar kafbátahernaður
Þjóðverja náði hámarki. Síðan hafa
þeir varið gífurlegum fjármunum til
að efla landbúnaðinn. Við getum
gert okkur í hugarlund hvort fólkið
sem framleiddi matvælin hafi verið á
háu kaupi, og svo.mun enn vera
nema ríkin ausi fjármunum í fram-
leiðsluna og greiði hana niður til
neytenda. Mér flaug í hug á dögun-
um þegar ég keypti hrísgrjónapakka
að ekki muni fólkið sem plantar
hrísgrjónunum vera á háu kaupi.
Hvað gerist ef þriðji heimurinn rís
upp úr eymdinni? Verður þá hægt að
fá matvæli fyrir brot af eðlilegum
framleiðslukostnaði?
Nú heyrast þær raddir frá hag-
fræðingunum í Háskóla íslands að
hægt sé að spara 10 eða 15 milljarða
króna og jafnvel töluvert af vega-
gerðinni með því að flytja inn land-
búnaðarvörur. Þá eiga þeir við vörur
sem búið er að framleiða með gífur-
legum styrkjum og síðan greiddar
niður þar á ofan þegar svo stendur á
að framleiðslan verður um of. Hvaða
framtíð er í að setja traust sitt á
slíkan innflutning?
Ég heyrði nýlega einhvem ske-
leggan mann spyrja hvað væri kennt
í Háskóla íslands. Tæplega er það
saga, því að þá þekktu þeir hvernig
Bretum gafst matvælainnflutningur-
inn í fyrri heimsstyrjöldinni. Það
alvarlegasta við þennan áróður há-
skólamannanna er að ef við förum
að setja allt okkar traust á innflutn-
ing á hálfgerðri gjafavöru, leggst
landbúnaðurinn niður. Þá verða
fleiri atvinnulausir en bændurnir.
Hér verður enginn landbúnaður
stundaður nema hann fái svipaða
fyrirgreiðslu og landbúnaður ná-
grannalandanna. Á mínum yngri
árum heyrðust ekki svona bamaleg-
ar úrtöluraddir frá ungum háskóla-
mönnum. Sennilega er lsland of
stórt fyrir menn sem em „lítilla
sanda, lítilla sæva“.
D.V. er nú búið að reka sinn
áróður gegn ísienskum landbúnaði í
nokkra áratugi. Þess verður greini-
lega vart að hann er farinn að bera
árangur. Fáa mun í fyrstu hafa
gmnað að hálærðir hagfræðingar
féllu fyrir þessu órökstudda stagli.
Svo má lengi ljúga að lýðir fari að
trúa.
„Lífið er það sem ekki ætti að
vera“. Þetta er haft eftir þýska
heimspekingnum Schopenhauer,
eftir að hann hafði árangurslaust
reynt að ráða lífsgátuna.
Mér hefur dottið í hug að þessir
ungu bölsýnismenn í Háskólanum
gætu afgreitt málin með svipuðum
hætti og sagt: „íslenskur landbún-
aðuar er það sem ekki ætti að vera“.
Steinar Pálsson.