Tíminn - 08.03.1990, Blaðsíða 10
10 Tíminn
Fimmtudagur 8. mars 1990 Fimmtudagur 8. mars 1990
T íminn 11
Hugmyndir um breytingar a lögum og reglugerð um Stjornarraðið leiða af ser valdatogstreitu a milli stjornmalamanna og embættismanna:
Spornað við „já“-ráðherrum?
Nú liggja fyrir þingflokkum á Alþingi,
skýrsla þar sem fjallað er um væntanleg-
ar breytingar áiögum og reglugerð um
Stjórnarráð íslands. Plagg þetta er loka-
niðurstaða nefndar sem skipuð var af
forsætisráðherra í fyrra og starfaði undir
forsæti Jóns Sveinssonar lögfræðings.
Nefndin hafði það að markmiði að
fækka ráðuneytum og stuðla að sparnaði
og hagræðingu í stjórnkerfinu, m.a. með
verkefnatilfærslu milli ráðuneyta.
í drögum að lagafrumvarpi frá nefnd-
inni er lagt til að vald og ábyrgð ráðherra
og aðstoðarmanns hans verði aukin og
jafnframt ör dregið úr áhrifum og mikil-
vægi embættismanna innan stjórnkerfis-
ins. Þessu hafa ráðuneytisstjórar þegar
mótmælt harðlega og má búast við
hagsmuna árekstrum á milli embættis-
manna -,,já-ráðherranna“ og hins pólit-
íska valds í kjölfar þessa frumvarps-
draga.
Tilgangurinn, hagræðing
og fækkun ráðuneyta
Gefin eru nokkur höfuðmarkmið með
þeim breytingum, sem lagðar eru til í
lagafrumvarpinu. Þar ber fyrst að nefna
fækkun ráðuneyta, sem á að styrkja
stöðu hvers og eins innan stjórnkerfisins.
í öðru lagi er gerð tilraun til að endur-
skipuleggja innra stjórnkerfi ráðuneyta
með það að markmiði að stuðla að
hagræðingu og sparnaði í stjórnsýslu
ríkisins, m.a. með því að færa til og
sameina skyld verkefni. í þriðja lagi er
lagt til í frumvarpinu aukið vald og
ábyrgð hvers ráðherra á sín sviði. í því
sambandi verður reynt að styðjast við þá
megin reglu að máí beri ekki undir tvo
eða fleiri ráðherra, eða ríkisstjórnina í
heild. Jafnframt því sem lögð eru til
aukin völd ráðherra, er stefnt að því í
frumvarpinu að afmarka betur starfssvið
og hlutverk aðstoðarmanna þeirra.
Lagafrumvarp nefndarinnar var borið
undir fjölda aðila og þar á meðal ráðu-
neytisstjóra núverandi ráðuneyta. í
niðurlagi frumvarpsdraganna segir að
ráðuneytisstjórarnir allir, að undanskild-
um Birni Friðfinnssyni, leggist gegn
þeim megin breytingum sem nefndin
Íeggur til. Bjarni er einn þeirra manna er
skipuðu nefndina sem samdi frumvarpið,
en eitt af þeim atriðum sem hafa verið
gagnrýnd, er að nefndin skyldi eingöngu
skipuð fulltrúum stjórnarflokanna og
ráðuneytin sjálf ættu ekki þar fulltrúa.
Vegið að hagsmunum
Stjórnarráðsstarfsmanna
Með frumvarpinu er lagt til að dregið
verði úr völdum „embættismannaveldis-
ins“ og hin pólitísku völd efld. Þannig er
mælt fyrir um að forsetaskipun ráðuneyt-
isstjóra, skrifstofustjóra og deildarstjóra
verði úr gildi numin og æviráðning
starfsmanna stjórnarráðsins jafnframt
afnumin. Ráðuneytisstjórar verði ráðnir
Eftir
Árna
Gunnars-
til sex ára í senn, en aðrir startsmenn
ráðuneytis, þar með taldir skrifstofu-
stjórar og deildarstjórar, skulu ráðnir
með þriggja mánaða uppsagnarfresti.
Gert er ráð fyrir að fellt verði niður
gildandi lagaákvæði þess efnis að ekki
þurfi að auglýsa stöður skrifstofustjóra
og déildarstjóra, ef starfsmaður ráðu-
neytisins er ráðinn í þau störf. Verði
frumvárpið lagt fram og samþykkt, þarf
þess vegna eftir þessa breytingu að
auglýsa allar stöður skrifstofu- og deild-
arstjóra.
Hverjir eiga að stjórna?
Þessar breytingar hafa mætt harðri gagnrýni
innan sjálfs Stjórnarráðsins. Ráðuneytisstjór-
ar, að frátöldum Birni Friðfinnssyni, skiluðu
sameiginlegri álitsgerð um lagafrumvarpið og
einnig hver um sig athugasemdum vegna
hugmynda um verkefnatilflutning milli ráðu-
neyta. í sameiginlegri álitsgerð ráðuneytis-
stjóranna segir að það sé ámælisvert að stefna
að grundvallarbreytingu með auknum pólit-
ískum áhrifum á stjórnsýsluna, en takmarka
að sama skapi valdsvið embættismanna. Þar
er sömuleiðis lagst gegn afnámi æfiráðningar
Stjórnarráðstarfsmanna og það sagt engan
vegin samrýmast þeim grundvallar markmið-
um um stöðugleika, samræmi og aðhald
embættismanna gagnvart pólitíkusum innan
Stjórnarráðsins. Með afnámi æviráðningar-
innar sé boðið upp á hættu á hentistefnu og
auknum pólitískum áhrifum.
Þessi viðbrögð hafa að vonum vakið nokkra
furðu og menn spurt sig að því hvorir eigi að
stjórna, þeir sem réttkjörnir umbjóðendur
fólksins í landinu velja til þess, eða embættis-
menn og starfsmenn ráðuneyta, sem eiga að
þjóna pólitískt kjörnum fulltrúum.
Aukin völd aðstoðarmanna
Samkvæmt lagafrumvarpinu verður
ráðherra heimilt að ráða til sín einn
aðstoðarmann fyrir hvert ráðuneyti, sem
hann fer með. Um leið er valdsvið
aðstoðarmanns aukið og heimilað að
fela honum yfirstjórn tiltekinna faglegra
verkefna innan ráðuneytisins og rita
undir stjórnvaldserindi. Þetta fellur
ráðuneytisstjórum lítt í geð og er varað
við breytingunum með þeim orðum að
mikilvægt sé að ekki skapist ruglingur á
milli starfssviða pólitískra aðstoðar-
manna og fastra starfsmanna ráðuneyta.
Aðstoðarmenn eigi með öðrum orðum
að vera pólitískir starfsmenn og ráðnir í
því skyni að styrkja starf ráðherrans við
pólitíska stefnumörkun og framkvæmd
pólitískra aðgerða. Þeir eigi þess vegna
alls ekki að fást við embættisverk.
Byggða- og samgönguráðuneyti,
valdamikil eining
Með lagafrumvarpinu er stefnt að því
að ráðuneytin verði ellefu í stað þrettán,
þrátt fyrir að stofnað hafi verið sérstakt
ráðuneyti umhverfismála og boðaðar
eru allnokkrar breytingar á verkefnum
ráðuneyta.
Hagstofan verður flutt undir forsætis-
ráðuneytið og verður þar sem sjálfstæð
stofnun, í stað þess að vera ráðuneyti
eins og nú er. Embætti blaðafulltrúa
verður lagt niður og ríkislögmaður kem-
ur undir ráðuneytið frá fjármálaráðu-
neytinu. Til fjármálaráðuneytisins frá
forsætisráðuneytinu fara hins vegar
Embætti húsameistara ríkisins og Fram-
kvæmdasjóður. Þá hverfur Byggðastofn-
un til nýs ráðuneytis, byggða- og sam-
gönguráðuney tis.
Þetta nýja ráðuneyti kemur til með að
verða einn af stærstu bitunum í Stjórnar-
ráðinu, verði af samþykkt þessara laga
eins og þau eru nú lögð fram. Ráðuneyt-
ið tekur við flestum verkefnum núver-
andi samgönguráðuneytis og til þess
flytjast einnig mjög margir af málaflokk-
um félagsmálaráðuneytis, sem gert er
ráð fyrir að lagt verði niður. Þar má telja
stjórn sveitarfélaga og tekjustofnar
þeirra, framfærslumál, húsnæðismál,
Húsnæðisstofnun ríkisins, Byggingar-
sjóður ríkisins, Byggingarsjóður
verkamanna, Brunamálastofnum,
Jöfnunarsjóður sveitarfélaga, Bjarg-
ráðasjóður og Lánasjóður sveitarfélaga.
Beinagrind af verkefnalista
umhverfisráðuneytis
Frá samgönguráðuneyti til umhverfis-
ráðuneytis er síðan stefnt að því að flytja
málefni er varða varnir gegn mengun
sjávar, Landmælingar íslands og Veður-
stofuna. Fram kemur nokkurs konar
beinagrind af verkefnalista umhverfis-
ráðuneytisins, sem stofnað var á dögun-
um. Þannig fær ráðherra umhverfismála
frá menntamálaráðherra; náttúruvernd-
armál, friðun og verndun villtra dýra og
fugla, dýravernd og húsfriðun, Náttúru-
verndarráð, Náttúrufræðistofnun og
Húsfriðunarnefnd. Embætti veiðistjóra
kemur frá landbúnaðarráðuneyti og
skipulags- og byggingarmál, Skipulags-
stjóri ríkisins og skipulagsstjórn frá fé-
lagsmálaráðuneyti. Þá eiga að koma til
umhverfisráðuneytisins frá heilbrigðis og
tryggingamálaráðuneyti mál er varða
meðferð eiturefna og varnir gegn skað-
legri geislun, heilbrigðiseftirlit, Holl-
ustuvernd ríkisins, Eiturefnanefnd og
Geislavarnir ríkisins.
Félags- og heilbrigðis,
iðnaðar- og viðskiptaráðuneyti
Félagsmálaráðuneytið mun hverfa
samkvæmt frumvarpinu, en stofnað
verður sérstakt heilbrigðis- og félags-
málaráðuneyti. Uppistaðan í verkefnum
þessa ráðuneytis eru mörg af fyrri verk-
efnum heilbrigðis- og tryggingarmála-
ráðneytisins og ýmis verkefni er áður
heyrðu undir félagsmálaráðuneytið. Til
ráðuneytisins koma frá menntamála-
ráðuneyti, unglinga- og barnaverndarráð
og frá fjármálaráðuneyti flyst Lyfjaversl-
un ríkisins.
Þá er gert ráð fyrir að núverandi
iðnaðarráðuneyti og viðskiptaráðuneyti
hverfi undir sama hatt og heiti eftir
breytinguna iðnaðar- og viðskiptaráðu-
neyti. Til þess flytjast frá heilbrigðis- og
tryggingaráðuneyti, mál er varða vá-
tryggingastarfsemi, tryggingaeftirlit og
Viðlagatrygging íslands. Eftirlit og upp-
setning mælitækja og vogaráhalda flytj-
ast frá dóms og kirkjumálaráðuneytinu,
en frá viððskiptaráðuneyti hverfa mál er
varða útflutningsbætur og hverfa þau
undir fjármálaráðuneytið. Uppistaðan í
verkefnum ráðuneytisins verða eftir sem
áður þau viðfangsefni sem nú heyra
undir iðnaðarráðuneytið og viðskipta-
ráðuneytið.