Tíminn - 13.03.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 13. mars 1990
Þriðjudagur 13. mars 1990
Tíminn 9

' y%;,

Veðurfræðingar velta fýrir sér ástæðum fýrir mannskaðaveðrum sem skoliið hafa á Evrópu í vetur:
Stefnum við í aldamótafárið?
Undanfamir mánuðir hafa verið mjög
stormasamir á meginlandi Evrópu, með til-
heyrandi eyðileggingu og mannsköðum. Þá
hafa íslendingar ekki farið varhluta af veðu-
rofsa og er skemmst að minnast mjög djúprar
lægðar er leiddi til mikillar eyðileggingar á
Eyrarbakka og Stokkseyri i janúarbyijun.
Menn hafa verið að velta því fyrir sér hvort
stormasöm tímabil komi með ákveðnu milli-
bili, þá í lok hverrar aldar og þá talað um alda-
mótafár í veðrakerfinu.
Umfjöllun þessa efnis er velt upp í viku-
blaðinu Time, vegna þeirra miklu storma er
gengið hafa yfir meginlandið að undanfomu.
Þar er haft eftir breskum prófessor að storma-
söm veður komi ávallt með jöfnu millibili.
Hafi slíkir kaílar ávallt komið þegar líða fer að
aldamótum og bendir á i því sambandi að fyrir
síðustu þrjú aldamót hafi slíkir stormakaflar
komið og virðist nú sem sagan ætli að endur-
taka sig.
En hver er skýringin á þessum fjölmörgu
óveðmm sem gegnið hafa yfir meginland Evr-
ópu að undanfömu. Samkvæmt Time skella
veðurfræðingar skuldinni á breytingar á ferli
loftstraumanna í 5 til 7 mílna hæð yfir Atlants-
hafi, þar sem vindurinn nær allt að 150 mílna
hraða, eða 240 km. hraða. Loftstraumurinn,
sem myndast við árekstur heits lofts frá mið-
baug og kaldra vinda úr norðri, fylgir venju-
lega braut er liggur þvert yfir norðurhluta Bret-
lands og til Skandinavíu. En síðustu vikur
hefúr þetta ókyrra loft farið mun sunnar yfir
Bretlandseyjar. Peter Timofeeff hjá hollensku
veðurstofunni segir að stormar sem þessir séu
eðlileg fyrirbrigði yfir sjó, en það sem óeðlilegt
sé er að þeir gangi yfir land.
Hvers vegna loftstraumamir ganga úr lagi á
þessum vetri hefúr orðið að ágreiningsefni
meðal loftlagsfræðinga. Afdráttarlausasta
kenningin um aldamótafárið kemur frá Hubert
Lamb, fyrrum prófessor við East Anglia há-
skólann í Norwich. Hann segir að skipadag-
bækur og önnur skjöl sýni óvenjuleg óveður
við lok hverrar aldar síðustu fjögur aldamót.
1790 segir hann að hafi verið einn af mestu
stormavetrum, en þá segir hann að 170 mílna
vindhraði hafi skollið á ströndum Bretlands,
sem svarar til um 272 km vindhraða. Hubert
Lamb hefur trú á að þessi stormatíð sem komi
á hundrað ára fresti megi tengja umbrotum á
yfirborði sólar.
Aðrir sérfræðingar telja þessa kenningu Iítt
ábyggilega. Þá em menn síður en svo sammála
um að þetta vonda veður sé tengt svokölluðum
gróðurhúsaáhrifum. Matthew Woods hjá veð-
urstofunni í London segir að ekki sé víst að
gróðurhúsaáhrif hafi þessi áhrif á veðurlag.
„Þetta gæti haft þveröfug áhrif,“ segir Woods.
Fræðingar hafa mikið reynt að tengja sam-
an veðurfar og umbrot á sólinni, sólbletti og
annað þess háttar, en aldrei hefur tekist að afla
sannana sem skera úr um að svo sé. Þá hafa
þær mælingar sem gerðar hafa verið á útgeisl-
un sólar sýnt að sú breytinga sem mælst hefur
er hverfandi lítil. Þess ber hins vegar að geta að
mjög nákvæmar mælingar á útgeisluninni með
hjálp gervitungla hafa ekki staðið í nema um
10 ár, en þær mælingar sýna að breytingin er
hverfandi.
Hér á landi er til sú gamla kenning að kalt
sé í lok aldar. Sem dæmi má nefna að mjög kalt
var í lok 17. aldar, svo og einnig í lok þeirrar
18. að minnsta kosti í kring um móðuharðind-
in. Þá var og einnig kalt á síðasta fjórðungi 19.
aldar. Kenning þessi hefúr staðist í þrígang, en
á þessari öld, fram til þessa dags hefúr þetta
ekki staðist. Páll Bergþórsson veðurfræðingur
segist vera afskaplega tortrygginn á kenningu
Huberts Lamb. „Það er nú ekki svo létt að bera
saman vindhraða á mismunandi öldum. Nógu
erfitt er að mæla hitann. En ennþá eru menn að
bera saman vindhraðann og menn hafa ekki
einu sinni haft sameiginlegan mælikvarða á
hann fyrr en á 19. öld,“ sagði Páll. Þór Jakobs-
son veðurfræðingur tók í sama streng og sagð-
ist ekki hafa mikla trú á að kenningin um óveð-
Eflir
Agnar
Óskarsson
urskafla skömmu fyrir aldamót ætti við rök að
styðjast. Hins vegar sagði Þór að alltaf væri
gaman þegar slíkum málum væri velt upp.
Hann sagði að margar kenningar væru til um
sveiflur af þessu tagi, bæði í sambandi við veð-
ur svo og hafis. „Það er mjög erfitt að sýna
fram á að staðreyndin sé þessi. Kenningar um
slíkar reglubundnar sveiflur í veðurfarinu eru
alltaf að koma fram, en mjög erfitt hefur verð
að fá alla til að samþykkja þær, enda er loft-
hjúpurinn og úthöfin flókin kerfi,“ sagði Þór.
Hann sagði að nú væri spumingin hvort við
höfúm fylgst nógu lengi með veðrinu svo ræki-
Iega eins og við gemm í dag, þannig að hægt sé
að fúllyrða að eitthvað sé að gerast sem langa-
far og langömmur hafa ekki upplifað. „Það era
vissulega sveiflur fyrir hendi, frá einni öld til
annarrar, þó svo ekki sé hægt að finna reglu-
bundnar sveiflur,“ sagði Þór.
Margar kenningar sem fram hafi komið
hafa ekki þótt álitlegar í fyrstu, en hafa síðar
öðlast gildi, hvort þessi kenning Hubert Lamb
öðlist einhvemtíman viðurkenningu verður
ekki skorið úr um að sinni og jafnvel ekki fyrr
en að nolckmm öldum liðnum.
Páll sagði að líklega væri kenningin byggð
á því að tiltölulega margir stormar hafi komi og
sömuleiðis margir skipskaðar hafi orðið, sem
erfitt væri að meta veðurlag útfrá. „Það er
sannast að segja ekki nokkur eðlisffæðileg lík-
indi til þess að stormaskeið komi í lok hverrar
aldar, náttúran veit ekkert um okkar tímatal,
hún hefúr ekki hugmynd um það,“ sagði Páll.
Hann sagði að hins vegar gæti verið að
stormatíð kæmi í sveifium og þá jafnvel með
hundrað ára millibili, en aldrei hafi tekist að
sýna fram á það. Að söng Páls hafa menn verið
að velta því mikið fyrir sér hvort veðrið sé allt-
af að endurtaka sig. Til dæmis töldu menn hér
á landi á 19. öld að nóg væri að hafa 20 ára
dagbók og þá vissu þeir alltaf hvemig veðrið
mundi verða, þar sem það endurtaki sig á tutt-
ugu ára ffesti. Um miðja 19. öld gengu menn
meira að segja svo langt að búa til almanök um
árið, sem sagði til um hvemig það mundi
verða. Nokkrir þeirra sem gerðu slíkt, gerðust
svo djarfir að gefa almanökin út og átti þá fólk
að lesið úr þeim hvemig veðrið kæmi til með
að verða. Að sögn Páls stóðust almanök þessi
að sjálfsögðu ekki, en hann á eitt frá Eyjafirði.
I þessu sem öðra vora menn ekki á eitt sátt-
ir yfir hve mörg ár hvert veðurtímabil stæði áð-
ur en fyrsta ári veðurtímabilsins væri náð á ný,
hvort það næði til 20 ára, 19-ára eða einhvers
annars árafjölda.
Menn byggðu þessi almanök m.a. á tungl-
öldinni sem er 19 ár og því átti veðrið að end-
urtaka sig á 19 ára fresti, en engin marktæk
sönnun hefúr fengist fyrir að svo sé.
A það ekki við rök að styðjast að veðurofs-
ar sem gengið hafa yfir Evrópu að undanfbmu
komi á hundrað ára fresti? „Nei. Það væri að
vísu hugsanlegt að þetta fylgdi að einhveijum
hluta hitanum, þ.e. stormasamt og kalt, en það
virðist alls ekki gerast, því það er ekki kalt. Ní-
undi áratugurinn er hlýjasti áratugur sem kom-
ið hefúr síðan mælingar hófúst, þannig að ég

J
' ;
fslendingar hafa ekki farið varhluta af stórviðrum í vetur.
held að þetta sé ósköp haldlítil kenning og
kannski frekar sett ffarn til gamans, en að um
leiðbeiningar sé að ræða,“ sagði Páll.
Trúverðugasta skýringin á óveðri því sem
gengið hefúr yfir Evrópu að undanfomu telja
menn liggja í þeim hlýindum sem verið hafa og
leitt til þess að fjölmörg skíðasVæði hafa hald-
ist græn í stað þess að í brekkunum sé nægur
snjór. Samkvæmt Time hafa veðurftæðingar
enga haldbæra skýringu á því hlýindaskeiði
sem verið hefúr. Þeir era hins vegar sammála
um að hlýindin hafi traflandi áhrif á andrúms-
loftið, sem leiði til þess að loftstraumar færist
sunnar og vindhraði aukist. Þess má geta að
siðast liðin 200 ár hefúr hitastig í febrúarmán-
uði í London aldrei verið hærra en einmitt í
þeim febrúarmánuði sem nýlega er liðinn og
sömu sögu er að segja af Hollandi. Þar hefúr
meðalhitinn ekki verið eins hár síðan 1706.
Þó svo að veðurhæð hafi verið mikil á meg-
inlandinu, allt upp í 160 km. á klukkustund, þá
hefúr mesta eyðileggingin orðið vegna sjó-
gangs. í Towyn á norðurströnd Wales flæddi
sjórinn hindranarlaust í gegn um 214 metra gat
á sjóvamargarði, með þeim afleiðingum að
húsin í þorpinu vora umflotin fimm feta háu
vatni og þurftu íbúamir 2000 að tölu að hafa
sig á brott. I Hollandi urðu vamargarðar með-
fJam strönd Norðursjávar fyrir miklum
skemmdum og hefúr það vakið ráðamenn það í
landi til umhugsunar um það sjóvamarkerfi
sem þeir hafa komið sér upp. Þá urðu einnig
skemmdir á vamargörðum í Frakklandi og
Danmörku. Það tjón sem orðið hefúr í Evrópu
síðustu mánuði er talið nema að minnsta kosti
11,5 milljörðum dollara.

■ ; ;