Tíminn - 14.03.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Miðvikudagur 14. mars 1990 Miðvikudagur 14. mars 1990
Tíminn 9f
Viljayfiriýsing stjórnvalda og Atlantalhópsins um nýtt álver undirrituð í gær:
þúsund tonna álver í gang 1994
Eftir
Stefán
Ásgríms-
son
„Aðilamir hafa ákveðið að ljúka samnin-
gaumleitunum um álver með framleiðslu-
getu sem nemur 200.000 tonnum á ári.
Stefnt er að því að álbræðslan hefji fúllan
rekstur árið 1994. Álbræðslan verður byggð
á nýjustu tækni við framleiðslu á hrááli, með
nútíma steyputækni og nýjasta mengunar-
vamaútbúnaði.“
Þessi orð standa í viljayfirlýsingu þeirri
sem Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra, Poul
Drach forstjóri Alumax, Max Koker for-
stjóri Hooghovens og Per Olof Adolfsson
forstjóri Granges undirrituðu í gær. Sam-
kvæmt viljayfiriýsingunni verður nú gengið
til samninga um nýtt álver á Islandi af „kost-
gæfni og í góðri trú, í þeim ótvíræða ásetn-
ingi að leysa öll óútkljáð atriði og að ná sam-
komulagi allra aðila um álverið,“ eins og
segir í yfirlýsingunni.
8,6 milljarðartil þjóðarbús-
ins fyrir ál frá 1994?
Það er því komið að nokkrum tímamótum
i stóriðjumálum. Álver Isals í Straumsvík
framleiðir nú um 88 þúsund tonn af áli á ári.
Hið nýja álver mun, verði það að veruleika,
framleiða um 200 þúsund tonn árlega þann-
ig að aukningin er gríðarleg á einu bretti. Jón
Sigurðsson iðnaðarráðherra sagði í helgar-
viðtali hér í Tímanum s.l. haust, þegar álvið-
ræður stóðu yfir milli gamla Atlantalhópsins
og islensku viðræðu— og ráðgjafanefndar-
innar í Zúrich að eitt tonn af áli gæfi ámóta
mikið af sér í þjóðarbúið og eitt tonn af
þorski. Sé gert ráð fyrir því að hvert tonn
gefi af sér um 300 þúsund krónur sem er
vægt reiknað, þá mun 288 þúsund tonna ál-
framleiðsla gefa af sér 8.6 milljarða króna
árlega.
Samningsaðilar; þ.e. erlendu álfyrirtækin
þrjú og íslenska rikisstjómin skuldbinda sig
með viljayfirlýsingunni til að stefna að því
að taka ákvörðun um staðsetningu hins nýja
álvers fyrir lok maímánaðar n.k.
Þá skal samkvæmt yfirlýsingunni leitast
við að ljúka samningum um nýja álverið fyr-
ir 20. september n.k. I framhaldi af því mun
iðnaðarráðherra leggja fyrir Alþingi fmm-
varp til heimildarlaga um álverið með það að
markmiði að afla samþykkis Alþingis fyrir
lok desembermánaðar n.k. enda er nýtt álver
háð samþykki Alþingis.
Á sama hátt munu stjómendur álfyrir-
tækjanna þriggja afla samþykkis stjóma
móðurfélaga og/eða eftirlitsstjóma þeirra
íyrir lok desembermánaðar eða í síðasta lagi
á fyrsta reglulega stjómarfundi á næsta ári.
Atlantal h.f.
Þegar Alþingi og stjómir fyrirtækjanna
hafa gefið samþykki sitt verða þegar í stað
undirritaðir endanlegir samningar og nýtt
álfélag; Atlantal stofnað á íslandi. í viljayfir-
lýsingunni er til bráðabirgða gert ráð fýrir að
bandaríska álfyrirtækið Alumax geti skráð
sig fyrir 30—40% hlutabréfa í Atlantal,
sænska fyrirtækið Gránges fyrir 25—35%
og hollenska fyrirtækið Hooghovens fyrir
25— 35%.
Nú þegar þessi viljayfirlýsing hefur ver-
ið undirrituð bendjr fátt til annars en að nýtt
stórt álver rísi á íslandi og hefji starfsemi
innan næstu fjögurra ára.
Forstjórar álfyrirtækjanna þriggja skoð-
uðu staðhætti fyrir nýja álverið norður í
Eyjafirði og á Reyðarfirði í fyrradag og í gær
vom staðhættir í Straumsvík skoðaðir og
rætt við ftamámenn í Hafnarfjarðarbæ.
Stjómendumir létu í gær ekkert uppi um
hvaða staður væri þeim helst að skapi fyrir
nýja álverið en Tíminn hefur fyrir því ömgg-
ar heimildir að Straumsvík verði líklegast
fyrir valinu. Álfúrstamir hafi þó talið Eyja-
Qörð koma sterklega til greina.
Alusuisse út, Alumax inn
Viðræður um nýtt álver á íslandi eða
aukna álframleiðslu hafa staðið um nokkum
tíma við svonefndan Atlantalhóp. Upphaf-
lega mynduðu hópinn Granges AB og Hoog-
hovens Aluminium BV og Alusuisse. Upp
úr miðju síðasta ári þótti Alusuisse vera far-
ið að draga lappimar í viðræðunum. Tals-
menn Alusuisse höfðu einkum í huga að
stækka álverið í Straumsvík um 120 þúsund
tonna afkastagetu en álverið getur framleitt
88 þús. tonn á ári.
Undirbúningur hefst
þegar í stað
Til þess að tímasetningar viljayfirlýsing-
arinnar standist er ljóst að mikið undirbún-
ingsstarf þarf að inna af höndum á þessu ári.
Bæði hlýtur að verða um að ræða ýmsan
undirbúning af tæknilegum toga af hálfu ál-
versbyggjenda og af hálfú orkusalans;
Landsvirkjunar hvað varðar nýjar virkjanir
og raflínur o.fl. Þá mun ríkisstjóm og Lands-
virkjun þurfa að tryggja að orkusala geti haf-
ist á ákveðnum tíma.
Jafnframt mun Landsvirkjun þurfa að fá
ákveðnar tryggingar fyrir orkusölu. I þeim
tilgangi er gert ráð fyrir því að álfyrirtækin
þijú leggi fram ákveðið hlutafé í Atlantal ál-
verinu í þessum tilgangi eða aðrar fúllgildar
ábyrgðir sem gera Landsvirkjun kleifl að
hefjast strax handa til að geta verið í stakk
búin að selja 200 þúsund tonna álveri næga
orku þegar framleiðsla hefst árið 1994.
Orkuþörf svo stórs álvers er gríðarmikil, en
nánar um það síðar.
Samkvæmt heimildum Tímans hefúr í
undirbúningsviðræðunum verið lögð áhersla
á að þrátt fyrir að Atlantal álverið verði al-
farið í eigu erlendra aðila þá lúti það lögsögu
íslenskra dómstóla. Um þetta atriði mun
vera ágreiningur og hafa álfyrirtækin lagt til
að deilumálum verði skotið til úrskurðar al-
þjóðlegs gerðardóms. íslendingar hafa hafn-
að alþjóðlegum gerðardómi enda em þeir
kosti og mannafla vegna virkjunarfram-
kvæmdanna og vegna byggingar og starf-
rækslu álversins. Meðal annars er talið að sá
mannafli sem þyrfti að flytja til Reyðarfjarð-
ar og nágrannabyggðanna bara vegna starf-
semi álversins, myndi a.m.k. þrefalda íbúa-
tölu staðarins í einu vetfangi. Þeir sem rætt
var við í gær um þessi mál töldu að vegna
þessa væri næsta ólíklegt að staðsetningin á
Reyðarfirði væri inni í myndinni af hálfu
hinna erlendu álfélaga.
Umhverfismálin
Nú stendur yfir athugun á hugsanlegri
loftmengun ffá álveri staðsettu á þeim tveim
stöðum sem til greina koma við Straumsvík.
Sérstakur starfshópur hefur verið skipaður
til að vinna að mengunarspá og nýtur hann
aðstoðar Hollustuvemdar ríkisins. Við gerð
mengunarspárinnar er gengið út frá tvennum
forsendur; annars vegar er miðað við að nýja
álverið sé með svokölluðum vothreinsibún-
aði, hins vegar að það sé án slíks búnaðar.
Niðurstaðna er vænst í lok þessa mánaðar.
Á árunum 1983 til 1985 var veðurfar sér-
Þama skildi í milli með fyrmefndu fyrir-
tækjunum tveim og Alusuisse því að tals-
menn þeirra fyrmefndu höfðu hug á nýju ál-
veri með allt að 200 þús. tonna
framleiðslugetu. Endirinn varð sá að Alusu-
isse dró sig endanlega út úr Atlantal sam-
starfinu í byrjun desembermánaðar á síðasta
ári.
Islenska álviðræðunefndin hafði í fram-
haldi af því fmmkvæði að því að útvega nýj-
an samstarfsaðila í Atlantalviðræðumar í
stað Alusuisse og varð að ráði að ræða við
bandaríska álfyrirtækið Alumax sem áður
hafði sýnt áhuga á álvinnslu á Islandi.
Fulltrúar Alumax komu til Islands í byij-
un þessa árs og ræddu við álviðræðunefnd
og iðnaðarráðherra og kynntu sér aðstæður á
Islandi. Á fundi sem haldinn var í Amster-
dam í síðasta mánuði varð Alumax síðan
formlega aðili að Atlantal samstarfinu um
álver á Islandi. Með komu Alumax í sam-
starfið segja menn að andrúmsloft hafi
breyst í viðræðunum og að fullt traust ríki nú
milli viðræðuaðila allra sem ekki hafi verið
til staðar áður.
Frá undirritun viljayfirlýsingar íslenskra stjómvalda og þriggja erlendra álfýrirtækja um byggingu álvers á islandi í Rúgbrauðsgerðinni í gær.
aðilar að svonefndum Luganosáttmála en
aðilar að honum viðurkenna niðurstöður
evrópskra dómstóla í sérhveiju aðildarlanda
sáttmálans.
íslensk skattalög eða
sérákvæði?
Gert er ráð fyrir því að skattamálum Atl-
antal verði háttað í höfúðatriðum samkvæmt
gildandi skattalögum. Þó þykir líklegt að
samið verði sérstaklega um nokkur atriði
með tilliti til sérstöðu Atlantal álversins og í
ljósi þess að fjárfesting vegna fyrirtækisins
er gríðarlega mikil.
Gert er ráð fyrir því að Atlantal greiði
sömu launatengd gjöld og íslensk fyrirtæki
greiða. Þá skal fyrirtækið semja sérstaklega
um og greiða með einni greiðslu gjald sem
skal leggja á aðstöðugjaldstofn. Um þetta
hefur þó verið ágreiningur.
Varðandi aðstöðugjaldið gera íslendingar
ráð fyrir að svipuð lög verði sett um Atlantal
álverið og gilda um Jámblendifélagið. Þar
geta aðstöðugjöldin að viðbættum gjöldum
til Iðnlánasjóðs o.fl hæst numið 1,65% af að-
stöðugjaldstofni en lægst 0,85%. Af hálfú
Islendinga er gert ráð fyrir að þessi gjöld geti
numið um 1% af aðstöðugjaldstofni Atlantal
versins en hinir erlendu álviðræðumenn em
mótfallnir aðstöðugjaldi sem þeir telja vera
eins konar tekjuskatt og vilja að litið sé á það
sem hluta af tekjuskatti og haft undir sama
hatti.
Þeir hafa því lagt til hafa aðstöðugjald
inni í tekjuskattsútreikningum og semja sér-
staklega um hámarks tekjuskattlagningu
sem miðaðist við útreiknaðan hagnað. Þá
vilja þeir að samið verði sérstaklega um fast-
eignagjöld, byggingarleyfisgjöld o.fl. Samið
verður sérstaklega um fasteignamatstofn og
er talað um að hann verði um 20% af heild-
arfjárfestingu í nýja álverinu. Af fasteigna-
matsstofni verði síðan greitt 0,75% árlegt
fasteignagjald.
Álfyrirtækin þrjú hafa einnig óskað eftir
því að skattareglur þær sem farið yrði eftir ef
lagt myndi vera á álverið nú væri það orðið
að vemleika, verði skráðar inn í aðalsamn-
ing þeirra og stjómvalda um Atlantal álverið
og síðan um samið að aðrir skattar en þeir
verði síðan ekki lagðir á í framtíðinni.
Islensk stjómvöld hafa á hinn bóginn
ekki viljað ljá máls á slíku heldur aðeins
semja um skýrt tilteknar undanþágur frá
gildandi skattalögum en að öðra leyti verði
nýja álverið háð gildandi skattalögum og
reglum á hveijum tíma.
Rafmagnið
Orkuþörf Atlantal álversins er áætluð
tæpar þijú þúsund gígawattstundir og af
hálfú íslendinga er þess krafist að verð fyrir
orkuna verði tengt áætluðu heimsmarkaðs-
verði á áli en grunnverðið verði eftir því sem
næst verður komist 17—19 mills fyrir kíló-
wattstundina. Fyrstu starfsár álversins yrði
þó veittur afsláttur ffá fullu verði.
Orkuverðsþátturinn er því óviss að
nokkm og mun verð fara að hluta til eftir
langtímasveiflum á markaðsverði áls. Að
undanfomu hefúr markaðsverðið farið held-
ur upp á við og er gert ráð fyrir því að þegar
álverið tekur til starfa árið 1994 þá gæti
verðið verið um 1700 BNAdalir á tonnið.
Miðað við það verð, fengi Landsvirkjun um
19 mills fyrir kílówattstundina.
Straumsvík, Dysnes eða
Reyðarfjörður?
Sem fyrr segir benda flestar líkur til þess
að nýja álverinu verði valinn staður í
Straumsvik eða í nágrenni hennar og koma
tveir staðir þar til greina: Annars vegar gæti
álverið staðið í Kapelluhrauni á svipuðum
slóðum og kappakstursbraut Kvartmílu-
klúbbsins er nú. Hins vegar kemur til greina
að setja verið niður sömu megin við Reykja-
nesbrautina og álver ísals stendur, suð vest-
an við bæinn Straum.
Aðrir staðir em, eins og komið hefúr
fram, Dysnes í Eyjafirði og á Reyðarfirði. Á
Reyðarfirði hefúr athugun leitt í ljós að mjög
hagkvæmt yrði að koma upp lóðar— og
hafnaraðstöðu fyrir 200 þúsund tonna álver.
Hins vegar þyrfti að ráðast snarlega í að
virkja Jökulsá á Fljótsdal og jafnframt að
grípa til stórkostlegra tilflutninga á tækja-
Tímamynd Ámi bjama
staklega athugað með tilliti til hugsanlegrar
byggingar álvers í Eyjafirði og á Reyðar-
firði. I framhaldi af þessum athugunum var
reynt að leiða líkur að því hversu víða flúor
og brennisteinsdíoxíð gæti borist frá 130
þúsund tonna álveri og sambærilegar rann- I
sóknir em nú í gangi fyrir Straumsvíkur-
svæðið.
Menn em ekki á eitt sáttir um skaðsemi
ofangreindra efna á umhverfið. Jafnframt
em forsendur mismunandi fyrir nauðsyn
vothreinsibúnaðar sem hreinsar einkum
brennisteinsdíoxíðið úr útblæstri álverk-
smiðja. Þannig telja margir að vothreinsi-
búnaður sé nauðsynlegur í þröngum fjörðum
og aflokuðum eins og t.d. víða á vestur-
strönd Noregs þar sem oftast er logn. Hins
vegar telja margir að ekki sé jafn mikil þörf
á slíku t.d. í Straumsvík þar sem verksmiðj-
an mun standa á bersvæði þar sem mjög er
vindasamt. íslensk mengunarreglugerð er
hins vegar afar ströng og því talið líklegt að
nýja verksmiðjan muni verða að vera búin
vothreinsibúnaði til að uppfylla reglugerð-
ina. —sá
_