Tíminn - 17.03.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
r\r\r\ ► -r • * '
Laugardagur 17. mars 1990
Timirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
EggertSkúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Efnahagsmál og stjórnmál
í Tímabréfi í dag er fjallað um það sérkenni
umræðunnar um Evrópumálefni í íslenskum fjöl-
miðlum og hagsmunasamtökum að líta á þau sem
efnahagsmál og ræða þau þess vegna út frá efna-
hagslegum rökum og sjónarmiðum nær eingöngu.
Það er þeim mun undarlegra, að meginumræðan
um Evrópumál skuli falla í þennan jarðveg, að hin
opinbera stefna í þessu tilfelli er mótuð af pólitískri
varfærnisstefnu, þjóðlegu íhaldi í sjálfstæðis- og
fullveldismálum, og aðeins við það miðað að ná við
hvers konar „Evrópubandalög“ skynsamlegum frí-
verslunarsamningum án þess að skuldbinda þjóðina
á neinn hátt pólitískt og reyndar alls ekki fram yfir
það sem slíkir samningar fela í sér, sem er ekki
annað en að frjáls viðskipti eigi sér stað með
útflutningsvörur beggja samningsaðila á gagn-
kvæmnisgrundvelli.
Stefna ríkisvaldsins byggist m.ö.o. á því að líta á
allt Evróputalið sem pólitískt mál í eðli sínu,
umfjöllun um stórpólitískar spurningar um þjóðríki
og ríkjabandalög í skilningi stjórnskipunarréttar,
þar sem tekin er afstaða til þess hvort íslendingar
ætli að halda sjálfstæði sínu og fullveldi ellegar
afsala sér því eða skerða það stórlega með aðild að
stórríki með yfirþjóðlegu alríkisvaldi.
Stefna ríkisstjórnarinnar gagnvart Evrópuþróun-
inni felur auðvitað í sér afstöðu til þeirra mála, sem
kalla má efnahagsleg. Hjá því getur ekki farið. En
afstaðan í því efni byggist þó á þeirri þjóðlegu
stjórnarskrárstefnu að afsala ekki sjálfstæðis- og
fullveldisrétti fyrir hugsanlegan efnahagslegan
ávinning. E»ar skilur á milli í umræðum um Evrópu-
málefni, því að vaxið hefur upp stór hópur íslenskra
áhrifamanna, fyrst og fremst meðal atvinnurekenda
með dyggri aðstoð þeirra menntamanna sem þeir
og nýkapitalistar yfirleitt sækja vit sitt til, en breiðist
auk þess út meðal annarra sérhagsmunaforkólfa,
jafnvel launþegaforystu og neytendasamtaka og er
farið að setja mark sitt á Alþýðuflokksmenn og
ýmsa ráðvillta sósíalista, sem eiga ekki annað eftir
af frösum sínum en að „sósíalisminn“ sé alþjóðlegur
og andstæður búralegri þjóðernishyggju í stjórn-
skipunarpólitík.
Því miður verður að segjast sem er, að ekki er
mikið að græða á málsvörum Félags íslenskra
iðnrekenda í Evrópuumræðunni, ef formaður þess
túlkar það sem inni fyrir býr. Svo vill til að
Víglundur Þorsteinsson varð fyrstur manna til þess
haustið 1987 að boða þá kenningu á fundi í
samtökum iðnrekenda að íslendingar ættu að ganga
í Evrópubandalagið.
Enn er hann að tala um það með áhyggjusvip, að
það þurfi að taka ákvarðanir um „stórpólitísk
deiluefni“ í sambandi við „þróun mála í Evrópu“,
sem hann segir að lýsi sér sem „stjórnmálabylting“
og er út af fyrir sig laukrétt. En hvaða stórpólitískar
ákvarðanir á að taka? Telja forystumenn iðnrek-
enda að íslendingar eigi að fara að ráðum danskra
ráðherra um að sækja um aðild að Evrópubandalag-
inu? Sem betur fer hafa íslensk stjórnvöld hafnað
þeirri ráðleggingu.
í lok fyrra árs, fyrir 3-4 mán-
uðum, var talið að könnunarvið-
ræður milli Fríverslunarsamtaka
Evrópu og Evrópubandalagsins
um sameiginlegt efnahagssvæði
18 Evrópuríkja væru formlega
hafnar og þess vænst að þær
gengju hratt og greiðlega, svo
að full skipan yrði komin á
hugmyndina áður en árið væri á
enda. Hvað sem síðar kann að
verða, hefur lítið gerst í þessum
samningaviðræðum hingað til
annað en að lýsa yfir því að þær
séu hafnar.
íslensk
varfærnisstefna
Þótt engu skuli spáð um það
hvenær þessar viðræður fara að
fá á sig þann hraða, sem eitt sinn
var talinn svo mikilvægur, og
þótt ekkert verði fullyrt hér um
lok þeirra eða niðurstöðu, er
ástæða til að ætla að slíkar
samningaviðræður gætu dregist
meira á langinn en úpphaflega
stóð til. íslendingar ráða litlu
um það. Ástandið í Evrópu
hefur gerbreyst á stuttum tíma
og það svo, að nú ræða áhuga-
menn um Evrópumál í fullri
alvöru um nauðsyn þess að
endurskoða allar hugmyndir um
sambönd og samvinnu evrópskra
ríkja og þjóða, enda hafi stjórn-
málaþróun í álfunni að undan-
förnu úrelt slíkar hugmyndir,
svo og áætlanir um að hrinda
þeim í framkvæmd. Þeir sem
virkastir hafa verið í að ræða
nýskipan í Evrópu og gert sér
fastmótaðar hugmyndir um það
mál, standa e.t.v. frammi fyrir
því að þurfa að endurmeta verk
sín og áform, og þeir sem ákaf-
astir hafa verið í að taka undir
hvaðeina sem háværast hefur
verið í „Evróputalinu'* verða að
sætta sig við að hafa gleypt við
ýmsu sem skynsamlegra hefði
verið að taka með fullum fyrir-
vara. Þetta á ekki síst við um
ýmsa íslenska ráðamenn sem
hafa hvatt til nánari stjórnmála-
og viðskiptatengsla milli íslands
og Evrópulanda en ríkisvaldið
hefur sjálft ákveðið. Á það er
nauðsynlegt að minna að stefna
ríkisstjórnarinnar í Evrópumál-
um byggist á varfærni um efna-
hagslegu tengslin og algerri
höfnun stjórnskipulegra tengsla
við nokkurt ríki eða ríkjabanda-
lag. Ríkisstjórnin útilokar aðild
að Evrópubandalaginu. Stefna
ríkisstjórnarinnar er að ná við-
unandi fríverslunarsamningi við
Evrópulönd og lítið fram yfir
það.
Þótt ríkisstjórnin fylgi fyllstu
varfærnisstefnu í Evrópumál-
um, bregður eigi að síður svo
undarlega við, að meginumræða
um Evrópumál hér á landi snýst
ekki um það að kynna rökin
fyrir hinni opinberu stefnu,
heldúr miklu fremur að reka
áróður fyrir allt öðrum viðhorf-
um en ríkisstjórnin hefur gagn-
vart pólitískum sameiningar-
áformum Evrópubandalagsins
og efnahagssamvinnu Evrópu-
landa. í stuttu máli sagt; Rekinn
er skipulagður áróður fyrir því
að íslendingum sé „nauðsyn-
Iegt“ (eins og sagt er) að búa sig
undir að ganga í eitthvert ríkja-
bandalagið (hvert sem það nú
verður) og afsala sér fullveldis-
rétti eftir því sem alríkishags-
munir slíkra ríkjabandalaga
krefjast. Rökin fyrir þessu eru
að heita má eingöngu efnahags-
leg, þ.e. að íslendingar „ein-
angrist" efnahagslega og verði
fátæktinni ofurseldir nema þeir
„fylgist með þróuninni“ sem
„óumflýjanlega“ fer í þá átt að
núverandi „þjóðríki“ renni sam-
an við ríkisheildir, að öflug
ríkjabandalög (bandaríki) verði
mynduð úr óskapnaði smáríkja-
mergðarinnar i Evrópu. Þessi
áróður, sem reyndar er alþjóð-
legur, sækir sífellt meira á í tali
manna á hvaða umræðuvett-
vangi sem er. Fréttatímar og
fréttaskýringaþættir Ríkisút-
varpsins eru m.a. uppfullir af
þessu. Skemmst er að minnast
þings Norðurlandaráðs þar sem
danski forsætisráðherrann dró
sem mest hann gat úr mikilvægi
Norðurlandasamvinnu nema á
því eina sviði að allar Norður-
landaþjóðir færu í fótspor Dana,
sæktu um aðild að Evrópu-
bandalaginu og stæðu þar saman
sem norrænn þrýstihópur og
fyndu þannig til áhrifamáttar
síns í samtökum þjóðanna. Svo
kemur danski utanríkisráðherr-
ann nokkrum dögum seinna og
ráðleggur stöðubræðrum sínum,
utanríkisráðherrum íslands,
Finnlands, Noregs og Svíþjóðar,
þetta sama: Að sækja þegar í
stað um aðild að Evrópubanda-
laginu, innan þess sé hagsmun-
um þjóðanna borgið, þar verði
smáríkin sterk af því að vera í
öflugum félagsskap ríkisheildar
á víðáttumiklu markaðssvæði án
allra landamæra og kaupsýslu-
hindrana.
Hverjir ráða
umræðunni?
Það sem vekur athygli í um-
ræðum um þróun Evrópumála
og þá feiknlegu áherslu sem
lögð er á að tala um ríkjabanda-
lög, sambandsríki eða bandaríki
í því viðfangi, er sú staðreynd að
það eru kaupsýslumenn og þjón-
ar þeirra, rekstrarhagfræðingar,
verkfræðingar og aðrir tækni-
kratar, sem aðallega bera sér í
munn þessu lögfræðilegu hugtök
án þess að ræða merkingu
þeirra, hvað í því felst að vera
aðili að sambands- eða banda-
ríkjum annað en það sem varðar
kaupsýslu- og markaðsmál.
Lögfræðingar hafa lítið lagt til
þessara mála. Benda má á rit og
greinar eftir Gunnar G. Schram
prófessor sem framlag til slíkrar
umræðu. Eru skrif hans fróðleg
svo langt sem þau ná. Þótt hann
geri góða greina fyrir stjórnskip-
un Evrópubandalagsins og
hvernig það hefur starfað til
þessa, er hvort tveggja, að skrif
hans svara ekki þeim áleitnu
spurningum um áhrif yfirþjóð-
legs valds á pólitískt sjálfstæði
smáríkja, sem íslendingar
spyrja, né heldur hver stjórn-
skipuleg þróun Efnahagsbanda-
lagsins verður, hvort hér sé um
að ræða upphaf að Bandaríkjum
Evrópu og hvaða afleiðingar
það hafi fyrir réttarstöðu og
áhrifa- og valdastöðu einstakra
ríkja í slíku bandalagi.
Þótt íslenskir stjórnmála-
menn og lögfræðingar taki lítinn
þátt í að ræða framtíð Evrópu
sem stjórnskipulegrar heildar -
sem fyrst og fremst er áhugamál
viðskiptaforkólfa og tæknikrata
- fer því fjarri að allir líti þessi
mál sömu augum, þegar menn
fara að skoða þau frá ólíkum
sjónarmiðum. f Evrópubanda-
lagslöndunum sjálfum er ágrein-
ingur um hversu langt eigi að
ganga í framkvæmd ríkjabanda-
lagshugmyndarinnar. Ýmsir
stjórnmálamenn segja beinlínis
að bandaríkjatalið sé farið að
ganga allt of langt. Margrét
Thatcher er í þeirra hópi og oft
til hennar vitnað í því sambandi,
en hún er ekki ein um slíkt, hún
á ekki aðeins fylgismenn í Bret-
landi, heldur miklu víðar.
Fróðlegt er fyrir íslendinga að
fylgjast með umræðum í bresk-
um blöðum um Evrópubanda-
lagið sem upphaf Bandaríkja
Evrópu. Hér á eftir verður vitn-
að til greina eftir tvo þekkta
Breta, annars vegar David Mar-
quand hagfræðiprófessor og
stjórnmálamann, hins vegar
Brian Walden, fréttaskýranda
hjá Sunday Times. David Mar-
quand ritaði grein í New Stat-
esman í janúar sl. þar sem hann
hvetur til þess að stofnuð verði
fullfrágengin Bandaríki Evrópu
sem allra fyrst. Þar segir hann að
í slíkum bandaríkjum muni eng-
in þjóð verða annarri æðri held-
ur allar jafnar. M.a. tekur hann
svo til orða að áhrifamáttur
Þjóðverja (voldugustu þjóðar í
Evrópu) verði ekki meiri á nág-
rannaþjóðir sínar en það sem
Kalifornía í Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku hefur á nágrannar-
íkin Oregon og Nevada, sem
hann gerir ekki mikið úr. Að
hans áliti skiptir stærð og auður
einstakra þjóða engu máli í
nógu stórum ríkjasamsteypum
eða bandaríkjum.
Nevada og Oregon
Brian Walden hjá Sunday
Times gerir alvarlegar athuga-
semdir við grein prófessorsins.
Hann hefur svargrein sína á því
að segja að David Marquand sé
enginn venjulegur Jón í
Hvammi, heldur áhrifamaður í
stjórnmálum og efnahagsmál-
um, sem ekki liggur á skoðunum
sínum. Hann segir að þótt hug-
myndir prófessorsins séu af-
dráttarlausar og ódulbúnar, séu
þær nægilega „hrollvekjandi“ til
þess að þeim megi ekki láta
ósvarað. Walden lætur þá skoð-
un í ljós að Marquand sé vissu-
lega að túlka skoðanir margra í
Bretlandi, þótt hann hafi meiri
einurð en þeir til að segja það
sem honum býr í brjósti. Brian
Walden snýr sér beint að því að
ræða málflutning prófessorsins
um ágæti bandaríkjahugmynd-
arinnar og segir:
„Prófessorinn má eiga það að
hann vill ekki láta bendla sig við
þá heimskulegu tvöfeldni sumra
manna, að bandaríkjahugtakið
sé innihaldslaust orð og svo
meinlaust að breskir kjósendur
myndu einskis verða varir þótt
Bretland yrði hluti af bandaríkj-
um Evrópu. Hann segir afdrátt-
arlaust að bandaríkjaskipulagið
feli í sér stjórnarskrárbundið
ríkjasamband. En þá kæmi næst
að því að breskum almenningi
verður sagt að slíkt ríkjasam-
band sé einnig orðið tómt, sem
enginn þurfi að hafa áhyggjur
af. Það muni engu breyta og
lífið muni ganga sinn vanagang
eftir sem áður. Og framtíðinni
lýsir Marquand prófessor með
þeim orðum að í bandaríkjum
Evrópu verði ekkert þjóðríki
öðru meira vegna þess einfald-
lega að þar verði engin þjóðríki.