Tíminn - 31.03.1990, Side 1

LEGSTAÐUR JÓNASAR
HALLGRÍMSSONAR
Fyrir víku birtum við fýn ráðuneytisstjóra, af aðdr neskra leifa Jónasar Ha Þar sagði frá fýrstu uppá i hluta frásagnar Birgis Thorlacius, fýrrum aganda og framkvæmd heimflutnings jarð- llgrímssonar, skálds og náttúrufræðings. stungum um stofnun þjóðargrafreits bestu
sona og dætra landsins, um Jónasar Jónssonar, c fossi og fleiri að ranns áhuga ýmissa þingmanna á málinu, eink- >g frumkvæði Sigurjóns Péturssonar á Ála- ókn á legstað Jónasar Hallgrímssonar í
Kaupmannahöfn. Síðari hÁrAnrcAnar hiÁAmíniai hlutinn hefst að lokinni ferð Matthíasar
HUi Udl bUI lul j pjUUI IIII IJct' heimflutningi þeirra. rdfUui j LiB íiciTíidir, uppyreun UvinQnnd oy
„Kassinn með beinunum var svo
sendur heim með Brúarfossi, sem
kom til Reykjavíkur 4. október 1946,
og hafði sendiráðið greitt Direktora-
tet for Köbenhavns Begravelsesvæ-
sen 178 danskar krónur vegna kostn-
aðar við upptöku beinanna.
Hinn 31. maí 1945 samþykkti Þing-
vallanefhd eftirfarandi: „Þingvalla-
neíhd ályktar að skora á ríkisstjóm-
ina að gera nú þegar ráðstafanir til
þess að leifar Jónasar Hallgrímsson-
ar, seni fyrir réttum hundrað árum
var jarðsettur í erlendri mold, verði
svo fljótt sem unnt er fluttar til ís-
lands og jarðsettar í grafreitnum á
Þingvöllum.“
Og eins og getið er um hér að fram-
an hafði Þingvallanefnd ályktað um
sama efni 13. apríl 1943.
Forsætisráðherra barst bréf 24. sept.
1946 frá Þingvallanefnd, er þannig
hljóðar:
„Á fundi Þingvallanefndar í dag var
bókað eftirfarandi: Formaður skýrði
frá því, að forsætisráðherra hefði,
samkvæmt ósk nefndarinnar, saman-
ber fundargerð 31. maí 1945, gert
ráðstafanir til þess, að leifar Jónasar
Hallgrímssonar yrðu fluttar heim og
væri þeirra von eftir ca. mánaðar-
tíma. Kvað hann forsætisráðherra
hafa ákveðið í viðtali við sig að leifar
Jónasar Hallgrímssonar skyldu jarð-
settar á Þingvöllum, ef nefhdin gæti á
það fallist. Féllst nefndin á þetta og
fól formanni nauðsynlegar fram-
kvæmdir."
Þessu bréfi nefhdarinnar svaraði
forsætisráðuneytið með bréfi 1. októ-
ber 1946 og ákvað að jarðneskar leif-
ar skáldsins skyldu hvíla í þjóðar-
grafreitnum á Þingvöllum og fól
Þingvallanefhd að annast nauðsyn-
legar framkvæmdir í því sambandi.
Það er því ljóst að mál þetta var al-
gerlega falið Þingvallanefnd, enda
hafði hún hvað eftir annað lýst áhuga
sínum á málinu.
Ekki voru allir á þeirri skoðun að
jarðsetja skyldi á Þingvöllum. Gunn-
ar Gunnarsson skáld nefndi Hraun,
aðrir Bakka.
Þegar Matthías Þórðarson kom úr
utanförinni innti ég hann m.a. eftir
hvort ekki væri einhver kostnaður
ógreiddur vegna ferðarinnar og hefði
ég fyrirmæli forsætisráðherra um að
greiða honum það sem sendiráðið í
Kaupmannahöfh hefði ekki þegar
goldið, ef eitthvað væri. Kvaðst þjóð-
minjavörður enga peninga hafa þurft
að fá því að Sigurjón Pétursson hefði
lagt út fyrir kostnaðinum í bili. Bað
ég þjóðminjavörð að senda reikning-
inn til greiðslu þegar ffarn hefðu far-
ið reikningsskil milli hans og Sigur-
jóns.
Það reyndist örlagaríkt að Matthías
þjóðminjavörður þáði að Sigurjón
Pétursson greiddi til bráðabirgða
kostnað við för hans til Kaupmanna-
hafnar í stað þess að fá þegar í stað
greiðslu úr ríkissjóði. Á þeim grund-
velli m.a. hélt Siguijón því fram að
hann „ætti“ beinin.
Óvæntir atburðir
Þegar Brúarfoss kom til Reykjavíkur
tók Matthías Þórðarson á móti kass-
anum, sem beinin voru í, og hafði
með sér Siguijón Pétursson og Ás-
mund frá Skúfsstöðum. Flutti Matt-
hías beinin í húsið nr. 14 við Laufás-
veg, sem Sigurjón hafði umráð yfir,
og var þar búið um þau í líkkistu. En
þegar Matthías var horfinn af vett-
vangi urðu óvæntir atburðir. Sigurjón
Pétursson tók kistuna aðfaranótt 5.
október og ók með hana norður að
Möðruvöllum í Hörgárdal og kom
þar um klukkan tíu um kvöldið. Fór
hann ffarn á að sr. Sigurður Stefáns-
son jarðsetti beinin í kyrrþey að
Bakka í Öxnadal næsta dag kl. 13.00.
Sr. Sigurði mun hafa þótt erindið
annarlegt og féllst ekki á skyndijarð-
arför. Frá Möðruvöllum var kistunni
ekið næsta dag að göngubrú á Öxna-
dalsá, skammt frá Þverá en nær
Bakka varð þá ekki komist með bíl.
Voru fengnir menn til þess að bera
kistuna yfir göngubrú á ánni en hest-
vagn fenginn ffá Bakka til að flytja
hana heim á staðinn. Sigurjón mælti
fyrir um hvar í kirkjugarðinum skyldi
taka gröf. Lagði Siguijón ríkt á við
bændur að fara í öllu að fyrirmælum
sínum og afhenda kistuna ekki úr
kirkjunni undir neinum kringum-
stæðum. Kvaðst hann greiða allan
kostnað er af framkvæmdum leiddi.
Meðan Siguijón var á leiðinni norð-
ur hringdi síminn hjá sóknarprestin-
um á Möðruvöllum í Hörgárdal, sr.
Sigurði Stefánssyni. Rödd í símanum
sagði formálalaust: „Hann stal þeim.
Hann stal þeim.“ Var þar kominn
Jónas Jónsson og var svo mikið niðri
fyrir að hann kom beint að kjama
málsins, án þess að kynna sig. Var i
fyrstu dálítið erfitt fyrir sr. Sigurð að
átta sig á hver hefði stolið hveiju.
Það er af Sigurjóni að segja að hann
kvaddi Jónas Hallgrímsson í Bakka-
kirkju með svofelldri ræðu:
„Vinur, Jónas Hallgrímsson, skáld!
Þar sem við erum hér staddir — ég til
þess að kveðja þig, en þú til þess að
dvelja hér um ókomin ár — þá langar
mig til þess að þakka þér fýrir öll þín
unaðslegu ljóð, er þú orktir og gafst
öllum íslendingum, sem eftir þig lifa.
— Það er fyrir ást mína á þessum
þínum fögru ljóðum um ættjörðina,
að ég hefi flutt þig hingað heim og
fýrir það, að ég trúði þér, þegar þú
komst til mín og baðst mig að hjálpa
þér heim úr útlegðinni. — Ég fann
þrá þína til heimkynna þinna — til
þinna bemskuheimkynna — hingað
þar sem þú fæddist — hingað þar
sem þú sleist þínum bamsskóm —
hingað heim þar sem þínir bemsku-
draumar era — hingað, þar sem for-
eldrar þínir hvíla. Vertu velkominn,
vertu hjartanlega velkominn. Hér á
þessum stað vona ég að bein þín fái
að hvíla í friði og sameinast þeirri
mold sem þú þráðir — og hefúr þráð
í 101 — eitt hundrað og eitt ár. Ég
veit það, að það er hvergi nema hér,
sem þú getur unað þér til fúlls. Það er
aðeins hér á þessum stað, sem þú nýt-
ur þess unaðar, er hin langþráða mold
getur veitt þér um ókomin ár og aldir.
— Með þökk fýrir allt sem þú hefúr
gert fýrir mig — og það sem sem þú
hefúr gert fýrir íslensku þjóðina, fýr-
ir öll ljóðin þín — sem allir sannir ís-
lendingar elska. Þeir hafa flestir
drakkið þau í sig með móðurmjólk-
inni. — Ég flyt þér hér mitt dýrasta
þakklæti og bið guð að blessa þig um
ókomin ár og aldir. Friður guðs sé
með þér að eilífú. Amen.“
„Að lokinni þessari kveðjuræðu las
ég faðirvorið,“ segir Siguijón, „en sr.
Sigurður hélt stutta ræðu og þakkaði
mér afhendingu kistunnar, en við-
staddir bændur í Öxnadal vottuðu að
þeir hefðu veitt henni viðtöku. Þá var
klukkan ellefú. Drakkum við síðan
Birgir
Thorlacius
tók saman
Hinn landskunni íþróttagarpur, Sigur-
jón Pétursson, olii miklu uppnámi er
hann lét flytja kistu Jónasar norður í
land, án samráðs viö yflrvöld.
kaffi og virtust mér bændur glaðir.
Við sr. Sigurð sagði ég: Þú átt að
kasta rekunum á Jónas Hallgrímsson
— þú ert prestur á þessum stað. Að
svo búnu kvaddi ég og hélt til
Reykjavíkur."
Frá sjónarhóli Sigurjóns Pétursson-
ar horfði málið þannig við sam-
kvæmt því sem ffarn kom í blöðum:
„I Þingvallanefnd mun eitthvað hafa
verið rætt um heimflutning beinanna.
Formaður Þingvallanefndar bar í
fyrra fram á Alþingi tillögu um heim-
flutninginn, en hlaut lítinn byr. Til-
lögunni var stungið undir stól. Það
þótti mér hæpin meðferð, þegar einn
af okkar útlögum vildi komast heim
og fá að hvíla í íslenskri mold. í maí-
Síðari hluti
mánuði í vor flutti skrifstofustjóri í
Stjómarráðinu málið við mennta-
málaráðherra fýrir tilstilli Matthíasar
Þórðarsonar og spurðist fýrir um það,
hvort hann vildi aðstoða við heim-
flutning beinanna. Hann kvað nei við
því. Leit ég þá þannig á að þing og
stjóm væru búin að vísa málinu frá
sér. Ég hafði hins vegar haft samband
við Jónas Hallgrímsson," segir Sig-
urjón, „og fleiri dána menn í mörg ár.
Maður ræður ekki hver kemur til
manns og talar við mann. Og Jónas
spurði mig, hvort ég ætlaði að láta
það verða, að hann hvíli áfram í
danskri moldu.“
Þá segir Siguijón ennfremur í skýr-
ingum sínum: „1 byrjun ágústmánað-
ar hitti ég Matthías Þórðarson og
spurði hann: Ertu tilbúinn að fara til
Danmerkur með næsta skipi og sækja
bein Jónasar Hallgrímssonar, ef ég
legg þér til far og farareyri og undir-
bý málið að öðra leyti? Varð það úr
að Matthías tókst þetta á hcndur.
Hinn 15. ágúst afhenti ég Matthíasi
kr. 2.842,35, sem hann kvittaði fyrir.
Þegar þetta var komið í kring gekk ég
á fúnd forsætis- og utanríkismálaráð-
herra og bað hann að senda íslenska
sendiráðinu í Kaupmannahöfn fýrir-
mæli um að leita leyfis kirkjumála-
ráðuneytisins danska fýrir uppgreftr-
inum. Sagði ég honum þá strax að
mitt framlag og forganga væri bund-
ið við það, að beinin yrðu grafin að
Bakka í Öxnadal. Því lofaði hann svo
framarlega sem hann réði við Þing-
vallanefnd. Og skeytið til sendiráðs-
ins var sent.“
Og enn segir Siguijón: „Þegar Matt-
hías hafði fúndið beinin sendi hann
mér símskeyti um það en hvorki
Stjómarráðinu né Þingvallanefnd. —
Upphaflega haföi verið ætlast til að
beinin kæmu heim með Lagarfossi,
en þegar heimför hans dróst sendi ég
skeyti út og mælti svo fýrir að þau
skyldu koma með Brúarfossi. Þá var
ég búinn að undirbúa málið, tala við
Pál ísólfsson, útvega lúðrasveit,
panta kistu og fleira. Þingvallanefnd
kom ekki nærri neinu fýrr en hún
ffétti að beinin væra á Brúarfossi. Þá
rauk hún upp til handa og fóta. Ég var
ekki að stela eða ræna,“ segir Sigur-
jón, „ég haföi öll umráð yfir beinun-
um. Og ég gerði þetta til þess að
hindra það að Þingvallanefúd tæki
þau af mér og svipti mig þeim rétti,
sem ég tel mig eiga.“
Siguijón skildi kistu skáldsins eftir
við grátumar í Bakkakirkju og ók
suður heiðar til Reykjavíkur ásamt
bílstjóra sínum.
Ægileg martröð
Matthíasi Þórðarsyni, hinum grand-
vara heiðursmanni, brá í brún þegar
Sigurjón var horfinn út í nóttina með
bein skáldsins. Það sem Þingvalla-