Tíminn - 03.04.1990, Qupperneq 6

6 Tíminn
Þriöjudagur 3. apríl 1990
Timinn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofun Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Sími: 686300.
Auglýsingasíml: 680001. Kvöldsíman Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttstjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387. Selnlng
og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Mánaðaráskrift ( kr. 1000,-, verö í lausasölu í 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Krabbamein,
tóbak og áfengi
Helgin sem leið var skipulögð til Qársöfnunar handa
Krabbameinsfélagi Islands undir kjörorðinu: Þjóðar-
átak gegn krabbameini. Söfnunarherferðin mun hafa
gengið vel, enda starf Krabbameinsfélagsins rækilega
kynnt í fjölmiðlum og þjóðinni gerð grein fyrir að þótt
krabbamein í sínum ýmsu myndum sé erfiður sjúk-
dómur og.auk þess algengur, sé íjölmargt hægt að gera
til vamar því að krabbamein komist á alvarlegt stig auk
þess sem sífellt er unnið að lækningum þessa sjúkdóms
með batnandi árangri.
Greinilegt virðist að mikilvægur þáttur í því að kynna
almenningi alvöru krabbameins fyrir lífslíkur manna,
er leiðbeining um hollustusamlegt líferni, matarvenjur
og áhrif skaðlegra efna á mannslíkamann. Eins og
jafnan áður þegar ráðist er í útbreiðsluherferð á vegum
krabbameinsvamanna í landinu er sérstök áhersla lögð
á skaðsemi tóbaksreykinga fyrir mannslíkamann. Efnt
var til „reyklauss dags“ í sambandi við nýafstaðið
þjóðarátak gegn krabbameini, sem áreiðanlega hefur
vakið margan reykingamann til umhugsunar um að
hægt sé að reykja sér til óbóta.
Ekki er vafí á því að skipulögð kynningarstarfsemi á
skaðsemi reykinga hefur haft gagnleg áhrif. Hagtölur
sýna að talsvert hefur dregið úr reykingum á undan-
fömum ámm. Með réttu má segja að orðið hafi eins
konar vakning meðal fólks um að forðast tóbaksreyk-
ingar og það svo að það telst ekki lengur sjálfsagður
hlutur í gestrisni að hafa reyktóbak á boðstólum í sam-
kvæmum, miklu fremur að það sé andstætt ríkjandi
tísku. Löggjafmn heíur gert sitt til þess að útrýma,
reykingum á opinberum stöðum, og mikið heíur áunn-
ist í því að úthýsa reykingum í almannafarartækjum, þ.
á m. í flugvélum. Með skipulagðri herferð, þar sem
heilbrigðisstéttir og yfirvöld hafa tekið höndum sam-
an, er smám saman verið að gera reykingatískuna að
ósið og það svo að stefnt er að því að Island verði
„reyklaust land“ um aldamót. Það markmið hefur ver-
ið sett fram í heilbrigðisáætlun sem lögð hefur verið
fynr Alþingi.
I heilbrigðisáætluninni er einnig stefnt að því að
draga úr heildaráfengisneyslu þjóðarinnar. Svo athygl-
isvert markmið sem það er, er ólíku saman að jafna um
almenn viðhorf við áfengisneyslu og tóbaksreyking-
um. Afengisnotkun er sívaxandi á íslandi. Tíðarandinn
er vínveitingum hliðhollur. Áfengisneysla tilheyrir í
vaxandi mæli íslenskum samkvæmissiðum og beinlín-
is að því unnið að gera áfengi að daglegri neysluvöru
með útbreiðslu áfengs öls á áfengismarkaði.
Áhugafólk um kynningarherferðir um skaðsemi
ávana- og vímuefna — þ. á m. þeir sem beijast ötul-
lega gegn tóbaksreykingum — ætti að leiða hugann að
áfengistískunni og hvort ekki sé ástæða til að fara að
beita áróðursmætti skipulagðra samtaka heilbrigðis-
stéttanna sem þætti í forvömum gegn heilsutjóni ein-
staklinga af áfengisneyslu og baráttu við félagslegar
afleiðingar ofneyslu áfengis. Þótt ekki komi annað til
en markmið heilbrigðisáætlunar um að draga úr áfeng-
isneyslu á næstu ámm, er ekki seinna vænna að heil-
brigðisstéttimar taki til hendinni í þessu efni, gangi til
liðs við þau samtök sem sérstaklega helga sig baráttu
gegn áfengisbölinu.
GARRI
Skáldi snúið heim
Síðustu tvær helgar hefur
Birgir Thorlacius, fyrrum ráðu-
neytísstjóri, birt frásögn hér í
Helgarblaði Tímans um aðdrag-
anda þess að beín Jónasar Hall-
grímssonar voru flutt til íslands,
flutning þeirra hingað og frágang
á Þíngvöilum. Eins og við var að
búast var hér um merkustu sam-
antekt að ræða. Grein Birgis
skýrir þetta flutningsmál tö fulls
og þarf enginn að velkjast í vafa
um það lengur, að íslensk stjórn-
völd sfóðu að heimflutningnum,
en hann annaöist Matthías Þórð-
arson, þjóðminjavörður, grand-
var maður og mætur. Þótt ákaf-
inn í Sigurjóni á Álafossi bæri
hann ofurliði i flutningsmálinu,
þá bar hann ekki beint af leið. Að-
eins rnunaði þvi hvort Jónas ætti
að hvíla að Bakka i öxnadal, eða
liggja í heiðursgrafreit á Þingvöll-
um, þar sem þjóðin hefur kosið
bestu sonum sinum stað og mun
gera framvegis.
Mannhalur
mestanpart
En bein Jónasar sitja föst í
koki þeirra vinstri manna, sem
tóku sína barnatrú á Stalínstima
ásamt öUu því uppfóstraða mann-
hatri, sem heimsbaráttan fyrir
kommúnisma krafðist. Birgir
bendir réttilega á, að kommúnist-
ar í ríkisstjórn Ólafs Thors 1946
settu upp hundshaus, þegar
minnst var á heimflutninginn, af
því svo hafði viljað tU að öflugasti
audstæðingur þeirra, Jónas Jóns-
son frá Hriflu, hafði sem meðUm-
ur Þingvallanefndar látið sér
detta í hug að flytja bein Jónasar
hcim. Þetta var nóg. Á þeim degi
varð nafni hans frá Steinsstöðum
ómerkur maður, sem ekki var til
annars en hafa í ilimtingum, eink-
um þó heimflutninginn. Sjaldan
hefur mannhatur Stah'nstímans
tekið á síg ömurlegri mynd.
Mannhatur af þessu tagi var
algengt meðal kommúnista og
ræktun þess næstum íþrótt hjá
stjórnvöldum í Sovétríkjunum
fram að tíma Gorbatsjovs. Lítöl
ómerkingur á íslandi, Þjóðvilj-
inn, bergmálaði I áratugi þessa
vinnuaðferð gagnvart mönnum
sem blaðinu þótti vera fyrir. Og
þeir urðu margir áður en lauk.
Hina aUra siðustu mánuði hefur
dregið úr mannhatursskrifum
Þjóðviljans mest vegna þess að
hann veit ekki deginum lengur
hverjum hann er að þjóna. Dæmi
um þetta hatur kom fram í taU
sovésks ritböfundar, sem var hér
fyrir nokkrum árum, og talaði þá
um „andrúmsloft morðsins", sem
léki í kringum andófsmenn i Sov-
ét og utan þeirra, þ.e. þá menn
sem ráðamenn vUdu feiga.
Merde í París
Skrif íslenskra kommúnista
um bein Jónasar Hallgrímssonar
snerust um að koma upp í kring-
um þau andrúmi vandræða og
virðingarleysis. Það tókst um
tíma, eða á meðan kommúnistar
voru hér allsráðandi í menningar-
málum. Þeir skrifuðu mikið um
bein Jónasar og komu af stað
hvislingum, sem voru þeirra sér-
grein, um að beinin i þjóðargraf-
reitnum væru af dönskum bakara
eða konu hans, ef þau voru ekki af
þeim báðum. Það var jafnvel gerð
kvikmynd, þar sem flutningur á
bcinum Jónasar fram og tíl baka
kom við sögu. Jafnvel Heimsfrið-
arráðið lagði kvikmynd þessari
lið af þvi ráðið taidi að hún hefði
eitthvað að gera með atóm-
.sprengjuna. Leikarar voru svo
upprifnir að þeir héldu að þeim
væri geflð að éta í Cannes, þegar
þeir þurftu ekki að boga morgun-
verðinn. Slíkur var hátíðleUdnn.
Síðan kom kvikmyndarýnir í Le
Monde, sem talið er vinstra blað
og er að auki gefið út í París.
Hann fann enga atómsprengju í
myndinni, aðeins meiningarlaus-
an beinaflutning og sagði Merde.
Þar með var draumurinn búinn.
En ekki alveg.
Tuggan endurtekin
Sjónvarpið kostaði þvi tíl að fá
Björn Th. Björnsson til að ráfa
um Kaupmannahöfn, og leita
uppi dýrðarstaði öldrykkjunnar,
sem hann tengdi íslendingum sér-
staklega, enda þyrstur maður
svona frakkaklæddur i hitanum.
Og þar sem hann er yfirkirkju-
garðsvörður íslands, eftlr að hafa
skrifað um garðinn við Suðurgötu
og endurreist Þorleif Repp, sem á
sínum tima var jarðaður með við-
höfn, sneri hann sér að leiði i
kirkjugarði í Kaupmannahofn og
sagði sem svo: Hér liggur Jónas
HaUgrímsson grafinn og hefur
aldrei yerið hreyfóur. Járntjaldið
hcfur verið dregið frá og Austur-
Evrópulöndin hafa kvatt stcfnu-
mið heímsyfirráða. Hins vegar er
Björn Th. trúr gamalli köllun.
Einhver annar en Jónas hvílir í
þjóðargrafreit íslendinga. Garri
VÍTT OG BREITT
UPPHEFÐ AÐ UTAN
Fjöldmiðlungar eru lagnir að
finna þjóð sinni ástmegi og er þeim
lyft á stall og hafðir þar þangað til
nýjabrumið skolast af þeim og ann-
að upptekur hugi gjápressunar, sí-
blaðrandi dagskrárgerðarfólks og
sjónvarpsfríka sem kann að tala
brosandi og flissandi. Það fólk not-
ar ástmegina til að lyfta sjálfu sér á
stallinn.
Ástsæld þjóðarinnar er hægt að
vinna sér með ýmsu móti, en aldrei
án þess að ganga gegnum hina
þykkt sminkuðu gerviveröld sem
íjölmiðlungar og auglýsisngakon-
tórar færa uppáhöldin sín í til að
meðtaka aðdáun múgsins.
Tileínin eru tiltölulega fjöl-
breytt en mynstrið samt furðulíkt,
eins og það, að frægðin kemur að
utan. Ástmögur er ungur, fínn í tau-
inu og hlýtur velgengni í útlöndum.
Ljóshærðar og leggjalangar stúlkur
gera feiknlega lukku í Austur-Asíu
og hljóta fyrir það sérstaka aðdáun
á Fróni. Spjótkastarar eru stundum í
mikilli tísku og handaboltastrákar
þegar þeir eiga aðeins eftir að leika
örfáa leiki til að verða heimsmeist-
arar, en skákmenn passa einhvern
veginn ekki í leðurmublumar, en
þær em sem sniðnar undir tekjuháa
fótboltamenn í útlöndum.
Spilamenn og söngvarar em
samkvæmt hefð sí og æ á þörskuldi
heims fr ægðarinnar.
Hugsað stórt
Upp er risin ný tegund ástmaga
sem fara vel í litprentun og raf-
eindaskermi. Það em athafnamenn
sem sækja frægð sína og frama mitt
inn í hringiðu samkeppninnar í
stóm löndunum. Einr.. bíófélag og
veltir milljörðum á miíijarða ofan
af því hann er svo flínkur að meika
myndbönd með poppi. Annar kaup-
ir og selur flugvélar af slíkri list að
margar sýnast á lofti í senn. (Munur
en hjá veslings, jarðbundna Amar-
fluginu okkar) Enn einn lærði svo
snilldarlega á kauphallir í útlöndum
að þegar hann flutti heim varð hann
ýmist eigandi eða seljandi sjón-
varpa og annarra stórfyrirtækja og
er hvergi hugsað stórt á íslensku at-
hafnasviði án þess að nafn hans
komi ekki þar við sögu. Nú bíður
flugtækjalaust flugfélag eftir
ákvörðun ríkisstjómar um ríkis-
ábyrgð á hlutabréfakaupum þessa
ástmagar til að takast megi að hífa
starfsemina á loft og em allar vonir
bundnar við manninn sem kunni á
kauphallir í útlöndum.
Talað frá upphæðum
Þessa dagana er samt undrið
mesta á ástmagamarkaði ungur efti-
ismaður sem er á mála hjá þeim for-
ríku Japönum og skákar Ameríkön-
um á þeirra eigin heimavelli.
Það indæla veraldamndur okkar
stendur báðum fótum í íslenskri
menningu Qg leggur henni jafnvel
eitthvað til og kaupir og selur heilu
kvikmyndafélögin í Hollywood og
annað smáræði á milli mála.
Sem geta má nærri er þama feitt
á stykkinu fyrir alla þá sem lyfta sér
í hæðir með útbásúnuðum viðtölum
við aðra. Enn eitt litmyndaviðtalið
við ástmöginn á 43 hæð fyrir ofan
Central Park gat að líta um helgina
síðustu og var hvergi til sparað að
dreifa sem mest úr. Þó ekki væri.
Þama er haft eftir frægðar-
manni: „Peningar skipta mig engu.“
I sömu málsgrein er upplýst að
menn í hans stöðu, sem kaupa upp
heilu amerísku kvikmyndafélögin
og gömul og fræg útgáfufyrirtæki
hljómplatna fyrir Japani fái svo sem
sex milljónir króna í mánaðarlaun.
„Hvaða máli skiptir þótt maður
hafi góð laun á þrítugsaldri,“ er haft
eftir ástmegi íslenskra fjölmiðla og
telur hann annað eftirsóknarverðara
í lífinu.
Auðvitað skipta peningar engu
máli fyrir mann sem fær sex millj-
ónir á mánuði inn á bankabókina
sína og eignast væntanlga sjálfkrafa
hlutabréf, eins og oftast tíðast í Am-
eríku hjá stjómendum stórfyrir-
tækja.
Hvort sem rétt er haft eftir eða
ekki kemur þama í ljós gamalt og
nýtt gildismat peninga. Þeir ríku og
ofsaríku gera lítið úr mikilvægi aur-
anna og skilja aldrei þá eymdarlegu
grámyglu sem umlykur líf þeirra
sem skortir fé.
A Islandi em meðallaun um 1%
af kaupi ástmögursins í Ameríku.
Peningar skipta miklu máli fyrir
það fólk sem gerir sér það litla pund
að góðu. Á Islandi em líka margir
sem hafa 2 eða 5 eða 10% af kaupi
sem japanskir borga sínum manni í
New York. Þeir segja líka:Peningar
skipta mig engu,“ af því þeir skynja
ekki mikilvægi þess að vera efna-
lega sjálfstæður, ffernur en maður
sem stendur úti í á veit hvað þorsti
er. Á Islandi segja fyrirmenn að 1%
af kaupi ástmögursins skipti öllu
máli. Núllið eitt getur bjargað efna-
hagnum, þ.e.a.s. kaup þeirra sem
hafa eina prósentið verður að vera á
núllinu í bráð og lengd.
Hálaunamennimir em yfir alla
lífsbaráttu hafnir og geta tekið und-
ir með súperuppanum: Peningar
skipta mig engu. OÓ