Tíminn - 04.04.1990, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miövikudagur 4. apríl 1990
llllllllllllllllllllllll aðutan IIHIIIIIIIIIIIIIII;MT!!:: :! i'l IU! I lilllllllllllllllllllllllllllllllll!IJ:l.l I;.: : ITI'IíI'I'IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHiIiIíIm.íi ; : l'!Tll!lllllHHHIHIHIHIHIIIIIIll:i I i; ^"1 !!;l!l'H'llH!IIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilil;l;l.i.:.:" l'lTI!|!|;illl|llll||lllllllllilli!iii:!,; |ll'|i||||||||||||||||||||||||||||||||i|;|l
Ný bók eftir bandarískan prófessor:
Bandaríkin ekki eins ilia á vegi
stödd og haldið hefur verið fram
Að undanförnu hafa verið uppi háværar gagnrýnisraddir
um að valda- og blómaskeið Bandaríkjanna sé senn á enda
runnið og önnur þjóð taki sér forystuna í alþjóðamálum
sem Bandaríkin hafa haft eftir síðari heimsstyrjöld.
Hámarki náði þessi gagnrýni í bók eftir Paul Kennedy,
breskan sagnfræðing við Yale, sem kom út 1987 undir
nafninu „The Rise and Fall of Great Powers“. En nú hefur
loks einhver tekið málstað Bandaríkjanna. Frægur prófess-
or við Harvard hefur sent frá sér á bók greinargóða ádeilu
á tískukenninguna um að Bandaríkin séu í óafturkallanlegri
afturför og er greint frá innihaldi bókarinnar í The Sundav
np» *
Times.
Nú í aprílmánuði kemur út bók,
„Bound to Lead: The Changing
Nature of American Power"
(Skuldbundin til forystu: Breyti-
legt eöli valds Bandaríkjanna),
eftir Joseph Nye, scrfræðing í al-
þjóðasamskiptum og fyrrverandi
ráðgjafa Jimmys Carter forseta.
I föfundurinn heldur |rví þar fram
að Bandaríkin sé cina risaveldið
sem eftir er og leggur í rúst mar-
gvíslegar ranghugmyndir um að
Bandaríkjunum cigi að vera að
fara aftur.
Nye bendir á að enn séu Banda-
ríkin fremst í llokki að efnahags-
styrk, í hernaðarmætti, tækni-
dirfsku og hvað varði menningar-
legt aödráttarafl á aðrar þjóðir.
Hann rekur tölur til að sýna að
afstæð efnahagsleg hnignun
Bandaríkjanna hafi verið ýkt, vísar
á bug samanburði við Bretland á
síöari hluta 19. aldar og hafnar
þeim hugmyndum að Japan og
Vestur-Pýskaland séu í þann veg-
inn að verða jafnokar Bandaríkj-
anna á heimsvísu.
„Bandaríkin eru áfram
mesta og auðugasta ríkið“
„Bandaríkin cru áfram mesta og
auðugasta ríkiö nteð mesta getuna
til aö hafa áltrif á framvinduna,"
segir hann. „Ekkert ríki er nú í
góðri aðstöðu til að skora Banda-
ríkin á hólm um heimsforystuhlut-
verkið."
Bók Nyes er mikilvæg afsönnun
á fjölda lærðra greina og bóka þar
sem Italdið er fram að völd Banda-
ríkjanna fari dvínandi, sérstaklega
bók breska sagnfræðingsins Pauls
Kennedy sem kom út 1987, „The
Rise and Fall of Great Powers".
Paö verður áreiðanlega oft grip-
ið til ívitnana í bók Nyes, Skuld-
bundin til forystu, í almcnnri um-
ræðu unt hlutverk Bandaríkjanna í
heimi þar sem kommúnisminn er
liðinn undir lok. Nýlegir atburðir í
Austur-Evrópu og efnahagsleg út-
þensla Japans hafa orðið til þess að
margir stefnumarkandi menn og
alvitrir í Bandaríkjunum hafa
áhyggjur af því að bandarísk áhrif,
virðing og vald sé allt á hröðu
undanhaldi.
Skoðanakannanir sýna að
bandarískur almenningur hefur
áhyggjur af mörgum þessara atriða
líka. Aðeins einn af hverjum fimm
Bandaríkjamönnum hefur trú á
því að efnahagsveldi þeirra lands
sé það mesta í heinti. Yfir helming-
ur heldur að þar sé Japan í fyrsta
sæti. Hin víðfræga bjartsýni nýja
heimsins sé að láta undan síga.
Nýleg skoðanakönnun sýndi af
fleiri Bandaríkjamcnn halda að
ástandið fari versnandi næstu tíu
árin en þeir sem halda að það fari
batnandi.
Frávikið eftir síðari
heimsstyrjöld ruglar fólk
í ríminu
Að sögn Nyes er stórum hluta
þessarar svartsýni beint að röngum
atriðum. Nye cr prófcssor í
Harvard, á vegum Ford-sjóðsins, í
alþjóðlegu öryggi og scgist sjálfur
vera „miðjudemókrati". Hann
vann í utanríkisráðuneytinu á for-
setaárum Carters og var ráðgjafi
Michaels Dukakis i hinni lítt
heppnuöu forsetakosningabaráttu
1988.
Hann heldur því fram að margt
af því sent viröist fara hnignandi í
stöðu Bandaríkjanna sé í raun
afturhvarf til þess sem eðlilegt er
eftir frávikiðeftir síðari heimsstyrj-
öld, þegar völd Bandaríkjamanna
voru ýkt vcgna þess að önnur
þróuð ríki voru þá í rúst.
Jósepht Nye prófessor segir lórystii
Itandaríkjanna ekki í hættu.
Hrakspármennirnir benda á aö
hlutur Bandaríkjanna í efnahag
heimsins liafi fallið úr 33% 1950 í
24% nú. Nye minnir þá á að
bandarískur efnahagur sé enn risa-
vaxinn, meira en tvisvar sinnunt
meiri en Japans og fimm sinnum
meiri en Vestur-Pýskaland.
Harvardmaðurinn Itafnar líka
þeirri fullyrðingu að hlutur Amer-
íku í heimsframleiðslu fari minnk-
andi og bendir á að talan nú, 24%,
sé svipuð og hún var 1939, 25%.
Nyc vitnar líka til rannsókna
CIA sent sýni að sú afturför sem
megi segja aö hafi átt sér stað hafi
orðið nrilli 1945 og 1973, á sama
tíma og Evrópumenn og Japanir
cndurreistu stríðshrjáðan efnahag.
Eftir 1973 hefur hlutur Bandaríkj-
anna í hcimsframleiðslunni verið
stöðugur eða jafnvel aukist
nokkuð, skv. CIA.
Engin
„heimsveldisofþensla“
Nye hafnar hinni mjög svo
áhrifamiklu kenningu Kennedys
um „heimsvcldisofþenslu", þar
sem haidið er fram að, eins og
önnur fordæmd heimsveldi áður,
eyði Bandaríkin of miklu fé í
varnarmál og grafi þar með undan
efnahagsmálum heima fyrir nteð
geigvænlegum afleiðingum.
„Staðreyndirnar falla ekki að
kenningunni," skrifar Nye. Það fé
sem Bandaríkjamenn verja til
varnarmála samsvarar 6% af þjóð-
arframleiðslu. Á sjöunda áratugn-
unt, á árum Víetnamstríðsins, var
hlutfallið 10%. Hermálayfirvöld í
Pentagon hafa 27% bandarískra
skattpeninga til umráða. Önnur
hnignandi heimsveldi sem
Kennedy nefnir, þ.á m. Frakkland
Lúðvíks 14., Rússaveldi Péturs
mikla og Spánn Filippusar annars,
eyddu öll meira en 75% af því fé
sem þeir höfðu til skattlagningar til
hermála.
Til að hrinda annarri tískukenn-
ingu úr stóli sýnir Nye af hvaða
ástæðu samanburður á Bandaríkj-
unum nú og Bretlandi fyrir einni
öld sé út í hött. Burtséð frá þeim
augljósa sannleika að Bandaríkin
eru meginland, en Bretland aftur á
móti lítil eyja, bendir Nye á að
Bandaríkin þurfi ekki að halda
uppi dýru heimsveldi og eigi enga
trúverðuga keppinauta um foryst-
una í heimsmálum.
Um aldamótin voru Þýskaland.
Bandaríkin og Rússland að þjarmg
að Bretlandi. En að sögn Nyes éf
a.m.k. einn meiri háttar ókostur i
hverju því ríki sem gæti ógnað
bandarískri forystu nú á döguni.
Ekkert ríki ógnar
forystu Bandaríkjanna
Japan er hcrnaðarlega veik-
burða, án náttúruauðæfa og óvin-
sælt meðal granna sinna. Sovétrík-
in eru að leysast upp fyriraugunum
á okkur og Kína er aftur komið
undir einræðisstjórn. Bæði komm-
únistaríkin skortir nauðsynlcgan
sveigjanleika til að blómstra á
upplýsingaöldinni, segir hann.
Nye viðurkennir að möguleiki sé
á að Evrópa geri tilkall til foryst-
uhlutverksins, en gallinn sé að þar
skorti leiðtoga og sífelldir pólitískir
flokkadrættir komi í veg fyrir ein-
ingu. „Ef ekki tckst að koma á
evrópskri einingu eru vangaveltur
um Evrópu sem forystuveldi á 21.
öld líka ýkjur," segir hann.
Nye heldur því ekki frarn að allt
sé rósrautt í Bandaríkjunum.
Hann fellst á að landar hans verði
að takast á við alvarleg ntál heima
fyrir eins og t.d. minnkandi frani-
leiðsluaukningu, lélega menntun,
stórvaxandi skuldir og klofna pólit-
íska forystu. En hann bendir á að
bandarískur iðnaður sé enn sá
afkastamesti í heimi ogduglegastur
að taka upp nýjungar, og hann
fullyrðir að landið hafi tekist á við
„jafnstór eða stærri vandamál
áður".
Ekki nóg að vera
fremst í flokki
Nyc heldur því fram aö þó að
Bandaríkjamenn haldi áfram að
fara með aðalhlutverk á heimssvið-
inu verði þeir að hafa meira sam-
starf við aðrar þjóðir í því skyni að
leysa vandamál sem snertir fleiri
þjóðir, s.s. hryðjuverkastarfsemi,
hitnun jarðar, eiturlyf og skuldir.
„Það er eitt að vera fremst í flokki,
en það er allt annað að segja að
það sé nægjanlegt að vera fremst í
flokki. Það nægir ekki," hefur
hann sagt í blaðaviðtali.
Til að halda áfram að vera
risaveldi segir Nye að Bandaríkja-
ntenn ættu að „fylgja þeirri stríðs-
tækni að cndurbyggja heimaundir-
stöður bandarísks styrkleika á
sama tíma og þeir koma ár sinni
„Bandaríkin eru enn fremst í
flokki,“ segir Nye.
fyrir borð í úrræðum til að halda
áfram áhrifum sínum á alþjóða-
vettvangi".
Honum er sérstaklega umhugað
um að vísa frá sífellt háværari
kröfum um að Bandaríkin taki upp
varnarstefnu og einangrunar-
stefnu, sent mörg koma frá félög-
um hans, demókrötum. Hann er
ákveðinn stuðningsmaður frjálsra
viðskipta og þess að viðhalda
bandarískum herstyrk um allan
heim, þar sem hann heldur því
fram að aðalhættan sem horfi við
Ameríku felist í því ef skorið yrði
á alþjóðlegar skuldbindingar vegna
þeirrar röngu trúar að veldi Banda-
ríkjanna fari hnignandi.
„Hugmyndin um að búa um sig
í skotgröfunum er ótímabær og,
það sem kaldhæðnislegra er, gæti
hún einmitt orðið til þess að draga
máttinn úr veldi Bandaríkjanna,
þveröfugt við það sem ætlunin er,“
segir hann í aðvörunartóni.
Bók Kennedys vakti upp ofsa-
fengnar umræður á sínum tíma og
það á bók Nyes áreiðanlega líka
eftir að gera. íhaldssami dálka-
höfundurinn David Gergen, sam-
skiptayfirmaður í Hvíta húsinu
undir stjórn Reagans, hefur þegar
lýst hrifningu sinni og segir bókina
„lækningu á minnimáttarkennd
Bandaríkjanna". Búast má við að
ekki verði allir aðrir jafnhrifnir,
þ.á m. Kennedy sem vinnur nú að
ritdómi um bókina.
I