Tíminn - 11.04.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminrv
Miðvikudagur 11. apríl 1990
Miðvikudagur 11. apríl 1990
Tíminn 9

--

450 ár liðin
frá því Oddur
sat í fjósinu
yfir guðsorði
Á morgun, 12. apríl, em 450 ár liðin frá fyrstu
útgáfu Nýja testamentisins á íslensku í þýðingu
Odds Gottskálkssonar. Sr. Sigurður Pálsson segir
í eftirmála endurútgáfu Nýja testamentis Odds
1940, að um sé að ræða mesta viðburð í sögu
kristninnar, fyrir utan kristnitökuna sjálfa. Enn-
fremur segir, að eins og kristnitakan varð grund-
völlur kristnihalds í landinu, varð útgáfa Nýja
testamentisins homsteinn hinnar evangelísku trú-
ar. Til að minnast og þakka útkomu Nýja testa-
mentis Odds árið 1540, þá verður helgistund í
Hallgrimskirkju á vegum Hins íslenska Biblíufé-
lags klukkan níu árdegis á morgun, skírdag. Að
ósk biskups, herra Olafs Skúlasonar forseta Hins
íslenska Biblíufélags, annast helgistundina sr.
Jónas Gíslason, vigslubiskup og varaforscti HÍB,
ásamt prestum og organleikara Hallgrímskirkju.
Lesið verður upp úr þýðingu Odds Gottskálks-
sonar í Hallgrímskirkju.
Bók þessi er fyrir margra hluta sakir merkileg.
Talið er að Oddur hafi ekki verið nema liðlega tví-
tugur þegar hann vann að þýðingunni sem tók
þijú ár. Eftir það fór hann með hana utan til prent-
unar og kostaði hann hana að mestu sjálfur að því
er talið er. Engin íslensk bók var þá til á prenti svo
vitað sé, og hefur hann þvi orðið að láta smíða
stafi og ákveða maigt sem sérstakt var fyrir ís-
lenska tungu.
Herra Olafur Skúlason biskup íslands sagði í
samtali við Tímann, að í raun væri það kraftaverk
að Oddur skuli hafa afrekað þetta á sínum tíma.
.Auðvitað er það rómantíkin, að hann hafi þýtt
Nýja testamentið úti í íjósi í Skálholti, án þess að
biskupinn mætti vila af og slær það sérstökum
bjarma yfir þetta verk,“ sagði herra Olafur. Hann
sagði að afrekið væri alveg ómetanlcgt og ekki
aðcins fyrir þá kynslóð sem eftir siðaskiptin tók á
móti Nýja testamentinu, heldur fyrir íslendinga
upp fiá þeirri stundu. Þýðing Odds á Nýja testa-
mentinu er að mestu tckin inn í Guðbrandsbiblíu
frá 1584, eða 44 árum seinna, þannig að stofninn
er frá Oddi í þýðingu Guðbrands.
Sem kunnugt er gerði ríkisstjómin það að til-
lögu sinni að nú verði farið að þýða Gamla testa-
mentið og tengja það þúsund ára affnæli kristni-
tökunnar árið 2000. Alþingi samþykkti þessa
tillögu og verður til þessa starfs látið renna sem
nemur tvennum árslaunum prófessora á ári, þar til
verkinu er lokið. Ætlunin er að þýðingu Gamla
testamentisins verði lokið 1999. Herra Ólafur
sagði að gaman væri að skoða afrek Odds í sam-
anburði við þýðingu Gamla testamentisins, þó
svo að það væri mun stærra í sniðum. „I dag ætl-
um við okkur tíu ár til verksins með tvo fasta
starfsmenn, en Oddur Gottskálksson gerði þetta
raunverulega á hlaupum og án nokkurra þeirra
hjálpaigagna sem við höfum aðgang að nú í dag.
Með hliðsjón af því, sjáum við hversu ótrúlegt af-
rek hans hefur verið,“ sagði herra Ólafur.
Ljósprentun þessarar fyrstu útgáfú kom út á
vegum Munksgaard í Kaupmannahöfh 1933 með
formála eflir Sigurð Nordal. í tilefni þess að 100
ár eru liðin frá fæðingu Nunksgaards er sýning í
anddyri Landsbókasafnsins um þessar mundir á
ljósprentunum hans, m.a. á Nýja testamenti Odds
frá 1540. Árið 1940, þegar 400 ár vom liðin frá
útkomu Nýja testamentis Odds, kom út á vegum
Jóhannesar Sigurðssonar prentara, kver með
völdum köflum Nýja testamentisins í þýðingu
Odds. Hafsteinn Guðmundsson teiknaði titilblað
og síöuumgjörðir og sr. Sigurður Pálsson ritaði
eftirmála. Árið 1988 kom út afar vönduð útgáfa af
Nýja testamenti Odds með nútímastafsetningu.
Bókin kom út á vegum Lögbergs - Sverris Krist-
jánssonar- í samvinnu við Hið íslenska Biblíufé-
lag, Kirkjuráð og Orðabók Háskólans. Þar rita
inngang Sigurbjöm Einarsson, Guðrún Kvaran,
Gunnlaugur Ingólfsson og Jón Aðalsteinn Jóns-
son.
Nýja testamentið, „homsteinn hinnar evangel-
ísku trúar,“ eins og sr. Sigurður Pálsson komst að
orði 1940, hefur viðstöðulaust komið út á ís-
lensku í 450 ár og aldrei í stærri upplögum en nú.
I áratugi hafa Gídeonfélagar gefið Nýja testa-
mcntið öllum 10 ára skólabömum í landinu, sem
nam samtals 4500 bókum á sl. hausti, auk þess
sem Nýja testamentið er við rúm á öllum sjúkra-
húsum, svo og í fangaklefúm, á hótelum og víðar.
Oddur Gottskálksson var stórættaður, sonur
Gottskálks Nikulássonar Hólabiskups og Guð-
rúnar Eiríksdóttur Loftsdóttur ríka. Óvíst er um
fæðingarár Odds, sumir fræðimenn segja hann
fæddan árið 1500, en aðrir ekki fyrr en 1515.
Hann er talinn hafa alist upp í Noregi að mestu,
jafhvel frá sex ára aldri, þar sem hann var þá hjá
foðurbræðrum sínum. í Noregi hóf hann nám, er
hann hélt síðan áfram í Danmörku og Þýskalandi.
Af Oddi fór það orð að hann væri mjög vel lærð-
ur á latínu, þýsku og dönsku, auk þess sem hann
mun hafa verið söngmaður mikill.
Ekki er með fullu vitað hvenær Oddur Gott-
skálksson kom til íslands að nýju, en það mun
hafa verið fyrir 1536, og gekk hann þá í þjónustu
Ögmundar biskups Pálssonar í Skálholti. Ög-
mundur biskup, var mjög andvígur hinni nýju
Lúthersvillu, sem svo var kölluð af kaþólskum
mönnum og var Oddur þvi að fara í felur með
þýðingu sína. Hjá Ögmundi biskup hóf Oddur
þýðingu Nýja testamentisins veturinn 1536 til
1537 og vann hann að þýðingunni á palli í íjósinu.
Sr. Sigurður Pálsson segir í eftirmála 1940 að þar
hafi Oddur setið við þýðingar vegna hlýinda og
líklega einnig til að verða síður á vegi biskups.
„Saga þessi er cftirtektarverð, þvi það er ósjaldan,
sem útbreiðendur Guðs ríkis hafa átt við þessu lík
kjör að búa. Til þess hefur Oddur og fundið, því
eftir honum er haft, „að Jesús lausnarinn hefði
verið lagður í einn asnastall, ai nú tæki hann til að
útleggja og í móðurmáh að snúa hans orði í einu
fjósi.“,“ segir í eftirmálanum.
Oddur Gottskálksson lauk þýðingu Matteus-
aiguðspjalls á pallinum í fjósinu. Hins vegar er
ekki vitað hvar hann hefur unnið það sem eftir var
af þýðingunni, en haustið 1559 var hann kominn
til Kaupmannahafnar með þýðinguna fullgerða.
Þar lagði hann hana fyrir konung og fékk bréf
hans með heimild til að prenta bókina og selja.
Líklegt er að þá þegar hafi verið tekið til við að
prenta bókina, og var prentuninni lokið 12. apríl
vorið eflir. Vorið eftir kom Oddur til íslands að
nýju með Nýja testamentið í farteskinu.
Hvað þýðinguna varðar telja fræðimenn að
mál hennar standi fyllilega jafnfætis öðru því sem
þá var ritað á íslandi.
Oddur varð síðan einn af helstu frumheijum
siðaskiptanna á Islandi, þó hann hafi ekki viljað
vígjast til prests. Eftir að Gissur Einarsson varð
biskup studdi hann Odd á allan hátt. Var biskupi
það mikilsvert að Oddur gæti unnið að bókaút-
gáfu, þar sem hann hafði nægan annan starfa.
Eins og áður sagði þáði Oddur aldrei vígslu, þrátt
fyrir beiðni biskups, heldur hélt hann presta til að
þjóna embættum sínum. Árið 1543 kvæntist
Oddur Þuriði og eignuðust þau einn son, Pétur.
Oddur var kosinn lögmaður norðan og vestan
á Islandi árið 1552 og fékk hann Hegranesþing og
Reynistaðarklaustur ári síðar og fluttist hann þá
þangað. Hann sat hins vegar ekki lengi í embætti,
þar sem hann féll af hesti sínum í Laxá í Kjós, á
leið til alþingis 1556 og lést síðar sama dag. Hann
var fluttur til Skálholts þar sem hann var jarðaður
nærri Gissuri biskupi.
Hið íslenska Biblíufélag sem annast alla út-
gáfu Biblíunnar í heild svo og Nýja testamentisins
verður 175 ára þann 10. júlí nk. Að sögn herra Ól-
afs Skúlasonar er meiningin að halda upp á þau
tímamót í Skálholti. „Þá ekki síður með tilliti til
þess að í Skálholti vann Oddur að þýðingu sinni.
Við tengjum á Skálholtshátíð tímamótin að útgáfú
Odds að Nýja testamentinu og 175 ára afmæli
Biblíufélagsins, sem er elsta starfandi félag á ís-
landi,“ sagði herra Ólafur.
Eftir
Agnar
Óskarsson
Hugmynd Bjama Jónssonar listmálara af Oddi Gottskálkssyni þar sem hann sítur viö þýðingu á Nýja testamentinu í fjósinu f Skálholti. Myndin var máluð fyrir Biblíufélagið 1986.