Tíminn - 12.04.1990, Síða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur 12. apríl 1990

FRA GRYTU A H0LAST0L

m tf •»>’•*’
*Jjf» tiUqa mTttn
l rnat (Jnfcj
•ífrxíá* '»>1' st'. tfýv |
gP9Nt »®t1*
ír‘ Am:4 #/(«’»<*
-taf5** f íf
rti V3ýn>rt J itiíní fr<«(X Í*i4«i»* í*
fiits ^«#1^ 2. 1(t<<?fr4.S 5 !jtt('s-w
_«-(* ;<erfc|krj(1*rtf* a|->
|j*tn fjÍ»«<í'| -Í^d <í 1>
•1 tytám m H*j
W'
t /««v' «8, (.afa* r- - ;
L*m*»*'' * ***tZ |oo ZJ&Zv ■ l
***** ^wm -w AV^ v . * * ^<#«v ^
'ár*"»«4<v ,2,'^r.^ ‘r-'A
/}«urapC Xrw,l m . - „ _ ^ c-
Jy n, V*.**,, ííSSr^'
‘Zzrrjr? «**i C2 sr •"* ^
•W'^r ru»*«í,*ö:tB ^ Oimv; U *•
fetlcw ^ <
** “ aRÍ- "■
f»-+l£Í £»j ‘. (
Bréf frá Jóni Arasyni varöandi Draflastaöakirkju með innsigli Hólastóls. Bréfið er meö hendi séra Sigurðar, sonar biskups.
ar hafi brugðist skjótt og skörulega
við utanaðsteðjandi vanda.
Ögmundi hitnar í
hamsi
Þeir atburðir er nú var frá sagt gerð-
ust í þann mund sem hinn nývígði
Skálholtsbiskup, Ögmundur Pálsson,
kom út. Hann hafði orðið síðbúinn úr
Noregi og haft viðkomu á Hjaltlandi,
til þess að huga að kirkjuhaldi þar.
Hann lenti síðan í hinum mestu
hrakningum og volki yfir Atlantsála.
En Ögmundi Pálssyni var ekki fisjað
saman. Hann ftafði reynslu í sæför-
um, því að hann hafði forðum verið
skipherra á Þorlákssúð, skipi því er
Skálholtsstaður hafði í förum milli
Ísiands og Noregs. Þegar er Ög-
mundur haföi náð landi, mun hann
hafa tekið að bera sig eftir björginni
nyrðra og krafíst yfirráða yfír Hóla-
biskupsdæmi. Prestar fylktu þá enn
liði að Hólum og höfhuðu með öllu
forræði Ögmundar í sínu biskups-
dæmi. Athyglisvert er að nú er séra
Finnbogi Einarsson snúinn á sveif
með Jóni og er í tölu presta, enda var
hann ftændi Jóns og hefur talið væn-
Iegra að fylgja honum. í bréfi til
kórsbræöra segja prestar að umráð
Skálholtsbiskups yfir Hólabiskups-
dæmi hafi jafnan gefist illa. Þeir
finna Ögmundi það og til foráttu að
hann haldi í vörslu sinni fé, sem
Norðlendingar hafi safnað til þess, að
Guðmundur biskup góði verði tekinn
í tölu dýrlinga. Þeir tína það einnig til
að Ögmundur hafi skipað menn off-
iciales í biskupsdæminu að þeim for-
spurðum. Þeir eiga við þá Pétur Páls-
son og Finnboga Einarsson. Það má
og telja ugglaust að þeir hafi þykkst
við fjárbeiðni Ögmundar, sem fýrr
getur.
Eigi virtist nú blása byrlega fyrir
Ögmundi biskupi, en hann lét engan
bilbug á sér finna. Var hann staðráð-
inn í að una ekki þeim málalyktum,
sem orðið höfðu nyrðra, heldur koma
í veg fyrir staðfestingu biskupskjörs
Jóns Arasonar. Honum hefur hitnað í
hamsi er hann vissi hvem hug Norð-
lendingar báru til hans.
Vasaði í
Víóines...
Upp frá þessu tóku að magnast svo
ýfingar með þeim Ögmundi biskupi
og Jóni Arasyni að til vandræða
horfði. Jón komst ekki utan þá um
haustið, 1522, með því að hinir
þýsku kaupmenn urðu síðbúnir, er
hann ætlaði með. Stóð skip þeirra
uppi í Kolbeinsárósi um veturinn, en
tuttugu þeirra höfðu vetursetu að
Hólum. Vegna þess dráttar sem varð
á utanför Jóns, sá Ögmundur biskup
sér enn leik á borði að hefta för hans.
I því skyni sendi hann einn klerka
sinna norður til þess að lesa áminn-
ingar — og jafnvel bannfæringarbréf
yfir Jóni. Þegar norður kom brast
klerk hug til þess að ríða heim að
Hólum, heldur lét staðar numið í
Víðinesi, næsta bæ við Hóla og gerði
Jóni orð að koma þangað til fundar
við sig. Næsta dag eftir sendi Jón
einn presta sinna, er Þorsteinn hét, til
móts við sunnanklerk. Lét Jón hann
klæðast fötum sínum, setti á hann
strúthúfu (húfu með bandi undir
kverkina) og fékk honum til fýlgdar
Ara son sinn. En er fundum þeirra
bar saman, hugði sunnanprestur séra
Þorstein vera biskupsefnið, laut hon-
um, setti hatt sinn í handarkrikann,
dró áminningarbréfið úr pungi sínum
og fékk Þorsteini, en við það missti
hann hatt sinn. Skildu nú prestar að
svo búnu, en bréfið sá Jón Arason
aldrei. Hann reit þó Ögmundi afsök-
unarbréf og skrifaði undir kímilegt
erindi, sem hefst á þessum línum:
Vasaði í Víðines
valinn til að bera skjal,
en endar á þessa leið:
Setti niður sinn hatt,
þá sveininn fann, hann Þorstein.
Eru þessi erindi ein varðveitt af heil-
um brag. Sá Ögmundur af þessu að
hann hafði verið beittur brögðum og
varð hinn reiðasti. Næst tók hann sér
fyrir hendur að senda séra Pétur Páls-
son norður til Hóla. Og er þangað
kom var honum fýlgt til stofu, en Jón
reið burt af staðnum. Samkvæmt
annarri heimild lét Jón taka séra Pét-
ur höndum og hafa í haldi í fimm
nætur, til þess að koma í veg fyrir að
bréf Ögmundar yrði birt sér. í næstu
atrennu sendi
Ögmundur norður séra Jón Einars-
son, prest í Odda, þann hinn sama
sem hann studdi síðar til biskups-
dóms á Hólum gegn Jóni Arasyni.
Jón Arason tók þessum gesti sínum
tveim höndum og hélt honum veislu,
en ekkert varð úr bréflestri fremur en
fýrri daginn.
Ögmundur biskup sá nú að við svo
búið mátti ekki standa. Nefhdi hann
tólf klerka í dóm til að dæma um
kærur þær, er hann hafði á hendur
Jóni Arasyni. Samkvæmt þeim dómi
var Jóni gert að greiða stórfé og taka
lausn og skriftir af Ögmundi. Þá var
hann og dæmdur ffá umboði og ráðs-
mennsku yfir Hólastóli, sem og
prestakalli sínu.
Flúö utan til
vígslu
Þeir atburðir sem nú hefur verið
greint frá urðu veturinn 1522 — 23.
Svo er sagt að nálægt páskum þá um
vorið hafi Jón sent svein sinn suður
til Skálholts með ffiðmælingarbréf til
Ögmundar biskups. Ögmundur á að
hafa tekið vel við sendimanni, boðið
honum til ölteiti og látið sveina sína
hafa ofan af fýrir honum. Morgiminn
effir varð sendimaðurinn þess
áskynja að Ögmundur var allur á
brottu. Hann hafði riðið daginn áður
með liði sínu sem leið lá norður að
Hólum. En sendimaður var ekki
svifaseinn og reið allt hvað af tók á
eftir biskupi. Reið hann Ögmund
biskup uppi í Mælifellsdal og komst
þaðan undan honum allt til Hóla. En
er Jóni Arasyni bárust þessi tíðindi
fór hann þegar brott af staðnum og
hraðaði för sinni sem mest hann
mátti að Kolbeinsárósi, þar sem
Þjóðveijar þeir sem vetursetu áttu að
Hólum voru að búa skip sitt til brott-
farar. Hér skall hurð nærri hælum,
því að litlu munaði að leiðir þeirra
lægju saman er Ögmundur reið heim
að Hólum. Þessu næst er frá því að
segja að Ögmundur gerði hinum
þýsku kaupmönnum orð og lagði
blátt bann við að þeir flyttu Jón Ara-
son utan. En þeir sendu aftur þau
skilaboð að fýrirmæli Ögmundar
yrðu að engu höfð, myndu þeir ekki
spara blý og púður, ef hann kæmi.
Ögmundur bannaði og öllum mönn-
um að fá kaupmönnum nokkrar vistir
eða veita annan atbeina. Það er nú af
Jóni að segja að hann sendi prest sinn
er Magnús hét og kunnugur var allri
húsaskipan á Hólum heim á staðinn
að næturlagi, til þess að lesa stefnu
yfir Ögmundi biskupi. Stefndi hann
honum fýrir erkibiskup um öll þessi
mál. Vissi Ögmundur ekki fýrr en
Magnús kom á gluggann og lét stefn-
una dynja yfir honum, þar sem hann
hvíldi í stofu sinni. Menn ruku nú
upp til handa og fóta til þess að hand-
sama prest, en hann fékk borgið sér í
kirkju og komst síðan undan við illan
leik í skjóli myrkurs. Jón Arason og
hinir þýsku kaupmenn sáu nú að
þeim var ekki til setunnar boðið.
Létu þeir í haf, lítt vistum búnir. Þá
hrakti fýrir veðri og vindum til
Grænlands og síðan aftur til Islands
og tóku land á Húsavík. Þeir fengu
þar gnótt vista og sigldu til Noregs að
því búnu.
Biskupinn
Eftir brottför Jóns Arasonar var Ög-
mundur biskup einráður í Hólabisk-
upsdæmi. Þorðu menn ekki annað en
sitja og standa eins og hann vildi.
Lýsti hann Jón í bann fýrir rán á eign-
um dómkirkjunnar og lét að sögn
kjósa annan mann, Jón Einarsson, til
biskups í hans stað. Óvíst er þó hvort
þetta sé rétt. Sendi Ögmundur prest
einn til Norðurlanda, sem skyldi
reyna að koma því fram við Kristján
konung II. að biskupskjör Jóns Ara-
sonar yrði ógilt. En hér gripu forlög-
in i taumana: Er sendiboðamir komu
til Noregs höfðu veður skipast svo að
erkibiskup var látinn, en Kristján
konungur flúinn úr ríkjum sínu.
Við konungdómi í Danmörku tók nú
Friðrik I. Gekk Jón á fund hans í Hró-
arskeldu í ágúst um sumarið og sam-
þykkti hann kjörið þegar í stað. Rit-
aði konungur kórsbræðrum í
Niðarósi bréf, þar sem hann lagði
áherslu á að kosning Jóns yrði tekin
gild og bréf sama efhis til lærðra og
leikra í Hólabiskupsdæmi.
Jón kom heim úr vígsluför sinni
vorið 1525 fýriralþing. Hafði honum
hlotnast hin mesta sæmd erlendis.
Hann haföi áunnið sér hylli Friðriks
I. og komist í kærleika við nýjan
erkibiskup í Noregi. Á alþingi þetta
sumar veitti hirðstjóri honum sýslu-
völd í Hegranesþingi og haföi hann
þá sýslur í tveimur þingum, með því
að hann hélt vöðlaþing (Eyjafjarðar-
sýslu) sem hann haföi áður fengið.
Að þingi loknu fór hann norður til
Hóla og fer ekki sögum af að fundum
þeirra Ögmundar hafi borið saman á
þinginu.
En viðskiptum þeirra var ekki lokið.
En áttu þeir lengi eftir að klást um
áhrif og völd. Fyrst er tekið var að
halla undan fýrir hinum kaþólska sið
örlaði á vilja til raunverulegs sam-
starfs og samstöðu milli þessara
harðjaxla — en það var þá um sein-
an.
Stjóm Jóns á biskupsdæminu virðist
hafa verið átakalaus framan af árum,
þótt oft yrði þess vart að hann var
harðdrægur er um jarðeignir stólsins
var að tefla og þá stundum ekki sann-
gjam, eins og best kom fram í hinum
alræmdu Teitsmálum.
En lengra gefst ekki ráðrúm til að
rekja sögu hans hér, enda var ætlun
okkar fýrst og firemst að fýlgja slóð
þessa óvenjulega drengs frá kotinu
Grýtu á Hólastól. Líklega er óhætt að
segja að hann hafi verið stórbrotnast-
ur allra þeirra biskupa er þetta fom-
helga sæti skipuðu í kaþólskum og
lútherskum sið.
(Byggt á bók Þórhalls Guttormsson-
ar, „Jón biskup Arason“)
Hin fagra kórkápa Jóns biskups úr rauöu silkiflaueli og meö guiihíöö á börmum,
skroytt myndum sex dýriinga.