Tíminn - 19.04.1990, Blaðsíða 10
10 Tíminn
Fimmtudagur 19. apríl 1990
Sigurður Steinþórsson jarðfræðingur:
Alfred Wegener og
landrekskenningin
Hinn 6. apríl sl. var opnuö sýning í Norræna húsinu um ævi
og störf þýska veðurfræðingsins Alfreds Wegener. Sýning
þessi var sett saman 1980 í tilefni af því að það ár var 100 ára
afmæli Wegeners en jafnframt 50. ártíð hans. Wegener fædd-
ist í Berlín 1. nóvember 1880 og fórst á Grænlandsjökli fáum
dögum eftir 50. afmælisdag sinn. í þessarí grein verður sagt
nokkuð frá tveimur þáttum í ævi og starfi Wegeners, heim-
skautaferðum og landrekskenningu, en að öðru leyti er mönn-
um bent á sýninguna sem standa mun í Norræna húsinu til 3.
maí, en fer væntanlega eftir það norður á Akureyri.
Alfred Wegener var efalaust einn
hinna miklu vísindamanna mann-
kynsins — meginstarf hans og
starfsframi var á sviði veðurfræði og
jöklafræði en varanlega frægð fékk
hann vegna kenninga sinna í jarð-
ffæði. Á þeim vettvangi hefur hon-
um verið líkt við Jóhann Kepler sem
byggði lögmál sín og þar með nýja
heimsmynd jarðfræðinnar á mæling-
um Tychos Brahe; Wegener notaði
athuganir annarra til að breyta
stirðnaðri heimsmynd jarðfræðinnar
í „lifandi kerfi“, þar sem meginlönd-
in sjálf voru á ferð um jarðkúluna.
Grænlandsferðin 1906
Wegener menntaðist við ýmsa há-
skóla í Þýskalandi og háskólapróf
hans voru í veðurfræði og stjömu-
ffæði. Frá ungum aldri stefndi hug-
urinn samt til heimskautarannsókna
og líta má á vetraræfingar í Ölpun-
um sem undirbúning undir harðræði
á norðurslóðum. Árið 1906 kom svo
tækifærið sem beðið hafði verið eft-
ir: Honum bauðst að taka þátt í
dönskum Grænlandsleiðangri undir
stjórn Ludvigs Mylius-Erichsen,
sem hafði það meginmarkmið að
kortleggja þann hluta strandlengju
NA-Grænlands sem enn var ókann-
aður milli 77 og 83 gráður norðlægr-
ar breiddar. Wegener fór leiðangur-
inn sem sérfræðingur í könnun loft-
hjúpsins með ýmsum mælitækjum
en hann hafði árin á undan starfað
við Lindenberg- loftferðastöðina við
Berlín og m.a. notað loftbelgi og
flugdreka til að koma síritandi mæli-
tækjum hátt á loft. Í leiðangrinum
voru 28 menn; hann tók tvö ár og
haíði vetursetu 1906-1907 og 1907-
8 þar sem heitir Danmarkshavn.
Leiðangursstjórinn fórst sumarið
1907 ásamt tveimur öðrum úr hungri
í sleðaferð, en leiðangurinn skilaði
miklum árangri, ekki síst í veður-
ffæði og jöklaffæði.
í þessari ferð kynntist Wegener og
bast vináttuböndum Jóhanni Peter
Koch höfuðsmanni sem tekið hafði
þátt í landmælingunum á íslandi
sumrin 1903 og 1904 og sjálfur kort-
lagt Skeiðarársand og suðausturhluta
Vatnajökuls. Dönsku landmælinga-
mennirnir komust fljótt upp á að
notfæra sér kosti íslenska hestsins í
starfi sínu og það svo að Islending-
um þótti nóg um. M.a. fór Koch með
hross upp að Hvannadalshnjúk.
Komst það orð á að þessum skepn-
um væri ekkert ófært.
Grænlandsferðin 1912
Eftir heimkomuna gerðist Wegener
kennari og síðar prófessor í stjam-
og veðurfræði við háskólann í Mar-
burg. En 1912 var hann enn kominn
til Grænlands, í þetta sinn með fjög-
urra manna leiðangri undir stjóm Jó-
hanns Koch, og var tilgangurinn að
fara þvert yfir Grænlandsjökul norð-
anverðan þar sem hann er einna
breiðastur og gera ýmsar mælingar á
leiðinni. Um þá ferð skrifaði Koch
bók sem Wegener þýddi á þýsku en
Jón Eyþórsson á íslensku, „Yfir há-
jökul Grænlands". Auk Wegeners og
Kochs voru í leiðangrinum annar
Dani og Vigfús Sigurðsson „Græn-
landsfari" og höfðu þeir 16 íslenska
hesta. Á leiðinni til Grænlands
dvöldu leiðangursmenn rúmlega
hálfan mánuð á Norðurlandi, í júni
1912, og fóm æfingaferð á hrossum
Wegener við einn snjóbílanna á
jöklinum.
M.
* "ÍSvHi.S.. %
iiyV' ViJ Jr
Ég leiddi þig í lundinn
Ég beiö þíu lengi, lengi,
mín liljan fríð, r 1
g6|rí’sforinuin us hríö; : ^
Lg beiö Jnn undir björkmumi i Bláskógahlíö.
iríín liiján Iríd.
SoTskem á suridin *
iim.Mimarianga fíð. - - -
Og WætónnÁiwigTbjörkunmn I
> i Bláskogalilíö.
Eeggid-loga bjartíu >
*7 - niin liljan fric), * .
* frá hjafta til hjáfta,'
um jiiminhvelin víð.
Ög liITtÍ er undir björkunum
iBlaskógahlið. “ „ •
Oávið Stefáftsson
"P Tfe