Tíminn - 19.04.1990, Qupperneq 15
Fimmtudagur 19. apríl 1990 Tíminn 15
irsjá í Andrési Kristjánssyni. Með
engum hef ég unnið sem var mér
kærari vinnufélagi. En eins og
hann sagði sjálfur eigum við
blaðamenn ekki að dvelja of lengi
við að lesa það sem við skrifuðum
í gær. Við eigum aðeins að standa
okkur vel á hverjum nýjum degi.
Hann féll ffá þegar vorið var að
koma. Framundan eru sumarvegir.
Vegni vini mínum vel á þeim sum-
arvegum sem bíða hans. Ég votta
konu hans og bömum samúð mína.
Genginn er blaðamaður og ritstjóri
sem var stétt sinni til sóma.
Indriði G. Þorsteinsson
Þegar stjórnarflokkar eru lengi
við völd verður mynd þeirra oft
samofin verkefnum stjómstofnana
og gæslu margvíslegra hagsmuna.
Þeir verða í hugum margra tákn
um ríkjandi kerfi. Framsóknar-
flokkurinn hefur á undanförnum
árum æ oftar verið talinn til slíkra
valdaflokka, enda nær hann senn
því marki að hafa setið samfellt
tuttugu ár við stjóm landsins.
Það gleymist stundum að Fram-
sóknarflokkurinn var löngum að
stofni til róttæk félagsmálahreyf-
ing. Sú róttækni setti sterkt svip-
mót á málílutning flokksins og var
kjarninn í þjóðfélagshugsjónum
þúsunda manna sem gerðust liðs-
menn Framsóknarflokksins og
túlkuðu málstað hans og stefnu.
I hinni róttæku taug Framsóknar-
flokksins var ætíð rík áhersla á
varðveislu þjóðlegrar menningar
og efnahagslegs sjálfstæðis og þar
var einnig öflug andstaða við dvöl
erlends herliðs á Islandi. í hinni
róttæku taug var samvinnuhreyf-
ingin ekki samansafn fyrirtækja
heldur fyrst og fremst vettvangur
lýðræðis og jafiiréttis þar sem sam-
vinna einstaklinga tryggði bætt
lífskjör án þess að afl auðsins
veitti einum vald yfir öðrum.
Það vom þessir straumar í stefhu
Framsóknarflokksins sem á ámm
áður knúðu fram samþykktir
flokksþinga um brottför banda-
ríska hersins, gerðu aðalfundi
kaupfélaganna að kröftugum vett-
vangi umbóta og framfara og ætl-
uðu Tímanum að vera öflugasti
andstæðingur íhaldsins á íslandi.
Andrés Kristjánsson var alla sína
ævi í fremstu röð þeirra sem vom
fulltrúar hinna róttæku strauma í
samvinnuhreyfingunni og innan
Framsóknarflokksins. I krafti
skrifa sinna í Tímanum og mál-
flutnings á fundum varð hann
smátt og smátt eins konar tákn fyr-
ir hið besta og róttækasta úr arf-
leifð þeirra sem fyrr á öldinni
gerðu Framsóknarflokkinn að
sterku umbótaafli.
Þegar sveit ungra manna reyndi
síðan á ámnum 1966-1974 að gera
Framsóknarflokkinn að skapandi
forystuafli í framþróun vinstri
hreyfingarinnar á Islandi, fundum
við snemma að í Andrési Krist-
jánssyni áttum við traustan vin og
öflugan liðsmann. Hann var okkur
miklu eldri að árum, en jafnvel
yngri í andanum. Hann skildi án ít-
arlegra útskýringa kjarnann í
stefnu okkar og hugsjónum. Það
munaði um að hafa ritstjóra Tím-
ans sem eins konar heiðursfélaga í
baráttusveit hinna ungu manna.
Þegar þessi unga sveit, sem á
spjöldum sögunnar hefur hlotið
nafnið Möðruvallahreyfingin,
sagði skilið við Framsóknarflokk-
inn til að mótmæla íhaldssömum
áherslum og hægri sinnaðri stefnu
sem þáverandi forysta flokksins
hafði kosið að setja í öndvegi, þá
gengu einnig nokkrir eldri félagar
til liðs við Möðruvallahreyfmguna.
Andrés Kristjánsson var fremstur í
flokki þessara heiðursmanna. I
kosningunum 1974 tók hann annað
sætið á framboðslista í Norður-
landskjördæmi eystra, en í þeim
kosningum höfðu Möðruvalla-
hreyfmgin og Samtök frjálslyndra
og vinstri manna samvinnu um
framboð. Það var okkur mikill
heiður og gaf sannfæringu okkar
aukinn styrk að heiðursmaðurinn
Andrés Kristjánsson skyldi ákveða
að leggja okkur lið í forystusæti á
framboðslista í heimabyggð sinni.
Hann hafði aldrei verið orðaður
við persónulegan stjómmálametn-
að. Honum voru hugsjónir og
stefna aðalatriðið á vettvangi
stjórnmálanna. Hann var táknið
um róttækni og heiðarleika í mál-
flutningi Tímans. Hann var öðrum
mönnum fremur samviskan í
stefnugrundvelli Framsóknar-
flokksins. Það var mikill heiður að
vera samferða slíkum manni á ör-
lagadögum vorið 1974.
Þegar saga Framsóknarflokksins
og Tímans, sem vissulega er stór
og mikil á þessari öld, verður
skráð og metin af þeim sem ekki
lifðu hana sjálfir, mun Andrés
Kristjánsson verða mörgum drjúg-
ur efniviður til skilnings á afdrifa-
ríkum tímamótum í þeirri sögu.
Hann var hugsjónamaðurinn sem
ávallt kaus að fýlgja sannfæringu
sinni. Hann birti í persónuleika og
skrifum þá bestu eiginleika sem á
fyrri tíð gerðu samvinnuhreyfing-
una og Framsóknarflokkinn að
umbótaafli í íslenskum stjómmál-
um.
Við sem honum voru samferða
sem ungir menn eigum á þessari
kveðjustund margt að þakka. Hann
var okkur í senn lærifaðir og fé-
lagi. Hann átti virðingu okkar alla
og okkur var heiður í að eiga vin-
áttu hans óskipta.
Olafur Ragnar Grímsson
Við fráfall Andrésar Kristjáns-
sonar, blaðamanns og ritstjóra, set-
ur gamla samstarfsmenn og vini
hljóða.
Þessi glaðværi og drenglyndi vin-
ur er skyndilega horfinn frá okkur.
Langt samstarf og vinátta nægði
ekki til þess að ljúka því öllu sem
ógert var. Við erum þakklát fyrir
langa samleið sem þó var allt of
stutt. Sá sem þessar línur festir á
blað ætlar ekki að rekja lífs- og af-
rekasögu Andrésar Kristjánssonar.
Það munu aðrir gera.
Samstarfið hófst þegar Andrés
gerðist fjórði blaðamaðurinn sem
skilaði gamla Tímanum í prentvél-
amar, áður en blaðið varð að dag-
blaði. Einn þessara íjórmenninga,
Jón Helgason, kvaddi okkur fyrir
nokkrum árum, svo nú emm við
Þórarinn, aldursforseti íslenskrar
blaðamennsku, einir eftir af þess-
um fámenna hópi frumbýlingsár-
anna. Nú á kveðjustundu fylgja
Andrési að sjálfsögðu fjölmargir
starfsfélagar frá síðari samstarfs-
tímum hans á blaðinu. Andrés
Kristjánsson skilaði miklu starfi
sem blaðamaður og ritstjóri, enda
starfsdagurinn oftast langur og frí-
dagar fáir. Auk blaðamennskunnar
vann Andrés löngum mikiö verk
við þýðingar. Sneri hann á íslensku
úr erlendum málum miklum fjölda
skáldsagna sem margar urðu met-
sölubækur. Andrés kunni frábær
skil á meðferð íslenskrar tungu og
hefur þannig haft veruleg áhrif á
málsmekk mikils fjölda ungs og
miðaldra fólks.
Auk fjölbreyttra ritstarfa við dag-
lega blaðamennsku vann Andrés
mörg frumsamin íslensk verk og
heimildarffásagnir. Tilfinning hans
og smekkur fyrir meðferð máls,
forms og efnis var óskeikul.
Það var því þroskandi og lær-
dómsríkt fyrir ungan blaðamann
að starfa með Andrési. Kynnin
urðu líka nánari vegna þess að í
mörg ár bjuggum við að kalla sam-
an á heimili þegar Andrés gerðist
leigjandi hjá ungu blaðamanns-
hjónunum. Þessi sambúð varð síð-
an til þess að Andrés kynntist
konuefninu í saumaklúbb frúarinn-
ar í Barmahlíð. Þannig varð undir-
ritaður óbeint til þess að þessi
sanni Þingeyingur eignaðist borg-
firska konu af góðum stofni Egils
og Snorra, er Andrés giftist eftirlif-
andi konu sinni, Þorgerði Andrés-
dóttur frá Stóra-Ási. Þau eignuðust
síðan saman myndarlegan hóp
mannvænlegra bama sem ólst upp
á menningarheimili þeirra í Kópa-
voginum og nutu skógarilms og
vatnaniðs á sumardögum við sum-
arhúsið sem hjónin byggðu sér í
skógarrjóðrunum skammt frá
Bamafossum á æskuslóðum Þor-
gerðar.
Auk blaðamennsku og íjölþættra
annarra ritstarfa starfaði Andrés
vel að áhugamálum sínum í félags-
málum. Gegndi mörgum trúnaðar-
störfúm og allra síðustu árin lagði
hann góða hönd á plóginn við
framgang áhugamála aldraðra.
Andrés Kristjánsson skilaði miklu
dagsverki á akri blaðamennsku og
bókmennta og hans verður minnst
um ókomin ár af eftirlifandi sam-
starfsfólki og vinum vegna sér-
stæðra persónutöfra, trygglyndis
og vinarþels.
gþ-
Andrés Kristjánsson er einn
þeirra manna sem ég minnist með
sérstakri hlýju og þakklæti. Ég
kynntist honum ungur að árum og
varð strax ljóst að í brjósti hans sló
hjarta drengskapar- og hugsjóna-
manns. Hann bjó jafnframt yfir
meiri ffóðleik um íslenska sögu og
þjóðmenningu en flestir hans sam-
ferðamenn en lítillæti hans og
óeigingimi sáu til þess að hann var
sjaldan í sviðsljósinu, til þess hafði
hann alls enga löngun. Framgang-
ur hugsjónamála var honum aðal-
atriði en ekki persónulegur frami.
Þegar örlögin skákuðu mér til út-
gáfustarfa hófst með okkur Andr-
ési tímabil samstarfs sem stóð í
áratugi og aldrei féll blettur á. Um
þær mundir var ævisagnaútgáfa
komin í talsverða lægð en þá fór
ég þess á leit við Andrés að hann
skrifaði æviminningar Ágústs
bónda Jónssonar á Hofi í Valnsdal.
Með ritun endurminninga Ágústs
hófst nýtt tímabil í útgáfu slíkra
bóka sem síðan hefur farið vaxandi
ár frá ári þar til hún varð að flóð-
bylgju á síðasta ári en átti í fæstum
tilfellum skylt við snilldartök
Andrésar á slíku viðfangsefni.
Það væri hægt að rita langt mál
um Andrés Kristjánsson en ég læt
það ógert. Hann kenndi mér það að
magnið skipti ekki máli. Þegar ég
hafði þann starfa að boða fagnað-
arerindi samvinnuhreyfingarinnar
fann ég glöggt að Andrés var einn
sannasti samvinnumaður sem ég
hafði kynnst og án efa hefði hreyf-
ingunni ekki veitt af fleiri slíkum.
Þegar ég lít yfir farinn veg og sam-
skipti okkar er mér ljóst að Andrés
var sannur maður, samkvæmur
sjálfum sér og án efa veitti þjóð-
inni ekki af fleiri slíkum.
Fjölskylda mín sendir eftirlifandi
konu og bömum Andrésar kveðjur
sínar og biður þeim allrar blessun-
ar.
Örlygur Hálfdanarson
Kveðja frá ungum framsóknar-
mönnum
Andrés Kristjánsson, rithöfúndur
og fyrrv. ritstjóri, var um langan
aldur ungum framsóknarmönnum
lærifaðir og hugmyndafræðingur í
baráttunni fyrir vinsamlegra og lit-
ríkara samfélagi. Hann var óbil-
andi samvinnumaður og staðfast-
lega síðastur að viðurkenna að
samvinnuhugsjónin sé orðin undir
í slagnum við einstaklinga og pen-
ingahyggjuna sem riður svo mjög
húsum um þessar mundir. Ritgerð-
ir hans og erindi bera þessa mjög
vitni.
Andrés var mjög afkastamikill
rithöfundur og þýðandi og framlag
hans á þeim vettvangi verður seint
fúllmetið.
Samband ungra framsóknar-
manna færir íjölskyldu Andrésar
Kristjánssonar samúðarkveðju nú
við ffáfall hans. Verk hans og hug-
myndir munu hins vegar áfram
lengi lifa í störfum og stefnumið-
um ungra framsóknarmanna. Það
er öllum fyrir bestu.
F.h. S.U.F.
Gissur Pétursson formaður
Bekkjarfélagar Andrésar Krist-
jánssonar úr Kennaraskóla Islands,
sem luku ásamt honum kennara-
prófi vorið 1938, hafa lengi fylgt
þeirri reglu að koma saman einu
sinni á ári, í vikunni fyrir páska.
Þar var Andrés jafnan hrókur alls
fagnaðar. Miðvikudaginn 11. þessa
mánaðar áttu bekkjarsystkini
Andrésar sameiginlega kvöld-
stund. En þá var orðið skarð fyrir
skildi. Við það tækifæri minntist
einn úr hópnum, Gils Guðmunds-
son, Andrésar með svofelldum
orðum:
Kæru bekkjarsystkini.
Það er sérstök tilfinning sem ég
veit að grípur okkur öll, þennan
litla hóp sem hér cr saman kominn
í kvöld. Á þessari stundu beinist
hugur okkar, hvers og eins, að frá-
bærum vini og félagsbróður,
Andrési, sem nú liggur á líkbörum.
Mig langar að endurtaka þau tvö
orð sem fyrst koma fram í hugann
þegar Andrésar er minnst. Það eru
orðin vinur og félagsbróðir. Mér
finnst þau lýsa viðhorfi okkar allra
til þess góða drengs sem við
kveðjum með djúpu þakklæti fyrir
allt það sem hann var okkur og
veitti okkur af auðlegð hjarta síns.
Þegar við á þessari stundu lítum
til baka yfír 55 ára kynni af Andr-
ési kemur mörg svipmyndin fram í
hugann. Að sjálfsögðu er okkur
ljúft að minnast þess hversu fágæt-
lega snjall Andrés reyndist á rit-
vellinum og afburða traustur og
vel verki farinn listamaður á ýms-
um sviðum þjóðlífsins. En þó er
okkur nú efst í huga hve hjartahlýr
hann var og ljúfur í allri umgengni.
Frá lyrstu kynnum til hinna síðustu
sannaðist í einu og öllu að þar sem
Andrés var fór góður drengur sem
öllum vildi vel. Nú minnumst við
þess að bæði á árlegum páskasam-
komum okkar og öllum stærri af-
mælum bekkjarins var hann ævin-
lega hinn ljúfi og glaði félagi sem
átti manna auðveldast með að riija
upp gamlar skólaminningar og
bregða yfir þær ýmist ljúfum eða
gamansömum blæ — en ætíð var
frásögn hans græskulaus og elsku-
leg.
Á slíkum stundum endurminning-
anna kom einatt í ljós hversu
prýðilegur sögumaður Andrés var.
Á þessari stundu verður Andrés
vinur okkar mér og okkur fleirum
þó eftirminnilegastur frá stuttri
stund um páskaleytið í fyrra þegar
við bekkjarsystkinin komum hing-
að á þennan stað til árlegs sam-
fúndar okkar. Við vissum að Andr-
és hafði verið á sjúkrahúsi og
gengist þar undir erfiða augnað-
gerð og að enn væri borin von
hvemig til hefði tekist. Ekki datt
mér í hug að við myndum sjá hann
að sinni þegar svo var ástatt. En
Andrés kom, þótt ekki gæti hann
verið með okkur allt kvöldið —
heimsótti okkur með reifað auga
og höfuð og lék eins og fyrr á als
oddi þá stund sem hann var í okkar
hópi. Það hefðu fáir gert undir
slíkum kringumstæðum. En atvik-
ið sýnir ef til vill betur en fiest
annað hvílíkur kjarkmaður og önd-
vegisfélagi Andrés var.
Ég átti töluvert saman við Andrés
að sæta síðustu árin, meðal annars
vegna útgáfunnar á kvæðum Frey-
steins, okkar ástsæla skólastjóra.
Öll var sú samvinna einstaklega
ánægjuleg. Mér er fúllkunnugt um
það að Andrés beinlínis hlakkaði
til þess að vera héma með okkur í
kvöld. Hann var að undanförnu
mjög með hugann við það að við
gætum við það tækifæri gert grein
fýrir niðurstöðum í sambandi við
útgáfu Freysteinskvæða. Dregist
hafði úr hömlu að við fengjum
fullnaðarskil frá umboðsaðila. En
fyrir réttri viku, síðastliðinn mið-
vikudag, gat ég skýrt Andrési ffá
því i síma að uppgjörið væri kom-
ið og mætti teljast nokkuð hag-
stætt. Hann var afar ánægður og
sagði við mig í lok símtalsins:
Jæja, Gils minn. Þetta er ágætt.
Við getum þá skýrt frá árangrinum
þegar við hittum bekkjarsystkinin
á miðvikudaginn kemur.
Ég er þess fúllviss að ekkert okk-
ar á annað en ljúfar og góðar
minningar um Andrés Kristjáns-
son. Með sámm söknuði kveðjum
við elskulegan félagsbróður og
vin.
Kveðja frá Norræna félaginu í
Kópavogi
Andrés Kristjánsson var alla ævi
maður mikils starfs sem náði langt
út yfir þau mörk sem kennsla,
blaðamennska eða önnur vinna
krafðist. Ritstörf hans og afköst
við þýðingar voru með ólíkindum,
sé þess gætl að þau voru hjáverk
lengi framan af. En því fer þó
fjarri að þar með sé allt lalið, því
að Andrés var örlátur, bæði á gáfur
sínar og góðvild og einatt reiðubú-
inn að hlaupa undir bagga þar sem
átaks var þörf til styrktar góðu
málefni. Mér segir svo hugur að
það hafi verið honum eðlislægt, en
jafnframt í fullu samræmi við þá
félagshyggju og samvinnuhugsjón
sem hann kynntist ungur í átthög-
um sínum og veitti jafnan það lið
er hann mátti.
Andrés tók þátt í stjórnmálum,
bæði á landsvísu og innan þrengri
hrings. Hann var varabæjarfulltrúi,
fræðsluráðsmaður og fræðslustjóri
í Kópavogi um skeið, en þar átti
hann heima á ljórða tug ára. Félög,
nefndir og ráð nutu starfskrafta
hans og áhuga, þeirra á meðal
stéttarfélög blaðamanna og rithöf-
unda, Þingeyingafélagið í Reykja-
vík, Skógræktarfélag íslands og
Norræna félagið í Kópavogi.
Á aðalfundi þess og vorvöku í
síðasta mánuði sá ég Andrés síð-
ast, glaðan og hressan eflir atvik-
um. Hann var kjörinn varaformað-
ur í fýrstu stjóm Norræna félagsins
í Kópavogi við stofnun þess í árs-
lok 1962 og var formaður þess
1967-71. Hann var vinur þeirrar
hugsjónar sem það var stofnað til
að styðja í upphafi og bar hlýjan
hug til þess alla tíð. Fyrir það
kunnum við honum þakkir sem þar
störfum nú og sendum ástvinum
hans samúðarkveðjur. I hugum
okkar leikur birta um minningu
Andrésar Kristjánssonar.
Ég sem þessar línur set á blað
kynntist honum fyrst þegar ég kom
tvítugur til Reykjavíkur og gerðist
þar blaðamaður um skeið, m.a.
undir stjóm Andrésar. Norðlenskur
uppruni beggja og sameiginleg
áhugamál tengdu okkur saman.
Síðar áttum við ýmislegt saman að
sælda vegna starfs míns hjá út-
varpinu því að þar var Andrés
lengi vinsæll gestur, einkum í
þættinum „Um daginn og veginn".
Hann var ræktunarmaður lands og
lýðs í gömlum og góðum skilningi.
Hann var drengur góður. Og hon-
um var lagin sú list að láta skyn-
semi og tilfinningar vega salt í
dagfari sínu, skoðunum og skipt-
um við aðra.
Nú eru mér efstar í huga þakkir
fyrir hið hlýja þel sem ég og marg-
ir samferðamenn Andrésar Krist-
jánssonar fengu að njóta meðan
hann var okkur nær. Þess verður
ætíð gott að minnast.
Hjörtur Pálsson