Tíminn - 03.05.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 3. maí 1990
Fimmtudagur 3. maí 1990
Tíminn 11
■ 1
Drög að nýjum lögum um upplýsingaskyldu stjórnvalda og skyldur stjórnvaldshafa:
HATMBRA
EMBÆTTISMANNAKERFI
ANU
Drögum að tveim nýstárlegum stjóm-
arfrumvörpum hefur nú verið dreift til
kynningar á Alþingi. Annars vegar er um
að ræða stjómsýslulagafrumvarp er segir
til um rétt einstaklings að upplýsingum
hjá hinu opinbera. Hitt frumvarpið tekur
til réttar fjölmiðla (almennings) að opin-
bemm gögnum.
Frumvarpsdrög þessi eru til kynningar,
en gert er ráð fyrir að þau verði send til
umsagnar úti í þjóðfélaginu í sumar,
leiðrétt ef með þarf og síðan lögð fyrir
Alþingi í haust. Ekki er gert ráð fyrir að
gerðar verði róttækar breytingar á efni
þessara þingmála, en að þeim hefur ver-
ið unnið um nokkurt skeið. Hér er að
mörgu leyti um algerlega ný lagaákvæði
að ræða er taka til réttar einstaklinga og
fjölmiðla í hröðu upplýsingaþjóðfélagi
nútímans.
Viku frestur til þess
aö gefa svör
í mörgum tilfellum eru ákvæði um rétt
að upplýsingum ströng og án efa mun
koma fram andstaða við frumvörpin úr
röðum embættismanna. I níundu grein
fmmvarps um upplýsingaskyldu stjóm-
valda segir:
„Það stjómvald, sem fær beiðni um að-
gang að gögnum, skal eins fljótt og unnt
er taka ákvörðun um, hvort taka eigi
beiðni til greina og hvort veita skuli
þeim aðila er setur beiðnina fram, að-
gang að gögnunum, annaðhvort með því
móti að hann kynni sé gögnin á staðnum,
eða með þeim hætti að honum verði af-
hent endurrit eða ljósrit af þeim. Sé ekki
orðið við beiðni eða henni hafnað innan
viku frá móttöku, skal stjómvald til-
kynna aðila um ástæðu fyrir því og hve-
nær vænta megi að ákvörðun liggi fyrir.“
Óskabarn Tímans
í burðarliönum
Til þessa hefur þótt vanta skýr laga-
ákvæði um upplýsingaskyldu opinberra
stjómvaldshafa. Með þeim tillögum sem
settar eru fram í frumvörpunum tveimur
er lagt til að réttur einstaklinga gagnvart
opinbemm aðilum verði aukinn vem-
lega, svo og að réttur almennings til upp-
lýsingaöflunar hjá stjómvöldum verði
aukinn. I drögum að fmmvarpi um upp-
lýsingaskyldu stjómvalda er gert ráð fyr-
ir að íjölmiðlar og aðrir þeir sem eftir því
sækja hafi aðgang að öllum málum, sem
koma við máli er komið hefur til af-
greiðslu stjómvalds. Þó að þingmál er
varða þetta efni séu að koma fram fyrst
núna á það sér nokkuð langan aðdrag-
anda. Veturinn 1969 - 1970 flutti Þórar-
inn Þórarinsson, fyrrverandi ritstjóri
Tímans, tillögu til þingsályktunar um að
lagt skyldi fyrir Alþingi, fmmvarp um
skyldu stjómvalda og ríkisstofnana til að
skýra opinberlega frá störfúm sínum og
ákvörðunum. Veita þeim sem þess æsktu
aðgang að reikningum og skjölum sem
OPNA FYRIR ALMENNINGI
almenning vörðuðu. Tillagan var ekki út-
rædd, en vorið 1972 var síðan samþykkt
þingsályktunartillaga sama efnis þá flutt
af Þórami og Ingvari Gíslasyni, núver-
andi ritstjóra Tímans. Fmmvarp til laga
um upplýsingaskyldu stjómvalda var
síðan tvívegis lagt fyrir þing á árinu
1973, en var í hvomgt skiptið útrætt.
Þrem ámm seinna skipaði þáverandi
dómsmálaráðherra Ólafur Jóhannesson
nefnd er samdi nýtt fmmvarp um upplýs-
ingaskylduna, sem var nefnt „Um að-
gang að upplýsingum hjá almannastofn-
unum“. Fmmvarpið var lagt fyrir Al-
þingi veturinn 1977 - 1978, en fékkst
ekki útrætt. I haust verður því gerð fjórða
tilraunin til þess að fá þetta mál afgreitt.
Upplýsingaskyldan nær
ekki til Alþingis
Samkvæmt þeim hugmyndum sem birt-
ar em nú nær upplýsingaskylda stjóm-
valda ekki til Alþingis og stofnana þess,
né heldur dómstóla og leyfilegt er að tak-
marka aðgang að gögnum þegar mikil-
vægir almannahagsmunir eru taldir vera
í húfi. Þannig er stjómvöldum heimilt að
takmarka eða meina aðgang að upplýs-
ingum þegar um er að ræða öryggi ríkis-
ins og vamarmál, samskipti við erlend
ríki og Qölþjóðastofnanir og málum sem
em til rannsóknar vegna meints afbrots.
Jafnframt er heimilt að takmarka aðgang
að upplýsingum þegar um er að ræða
ráðstafanir stjómvalds til eftirlits með
framkvæmd löggjafar og ef þau geyma
upplýsingar um fýrirhugaðar ráðstafanir
í fjármálum ríkis og sveitarfélaga. Snerti
viðkomandi upplýsingar viðskiptamál
fyrirtækja ríkis eða sveitarfélaga eða
prófraunir sem fyrirhugaðar em á vegum
ríkis eða sveitarfélaga er því opinbera
heimilt að neita að láta þær í té.
Almenningur hefur samkvæmt fmm-
varpinu að öðm leyti aðgang að færslum
í skjalaskrám og listum um málsgöng op-
inberra stofnana. Jafnframt eiga allir rétt
á að fá í hendur vinnuskjöl og bréf aðila
innan sama stjómvalds ef þau geyma
endanlega ákvörðun um afgreiðslu máls
eða upplýsingar sem ekki fást annars
staðar.
Það vekur nokkra athygli að í þeim
drögum að fmmvarpi til laga um upplýs-
ingaskyldu stjómvalda, sem dreift hefúr
verið á þingi, er tekið fram að þau gildi
ekki um gögn sem stjómvöld hafi samið
eða tekið á móti fýrir gildistöku þeirra.
Réttur almennings til upplýsinga í slík-
um tilfellum er því bundinn við ákvæði
eldri laga og reglugerð sem sett er af for-
sætisráðherra þar sem kveðið er á um
hve lengi skuli takmarka eða banna að-
gang að gögnum.
Nú er ráðherra skylt
að víkja í málum
sem tengjast honum
Eftir
Árna
Gunnars-
stjómsýslulaga er að fínna ákvæði um
vanhæfi handhafa opinbers stjómunar-
valds er tekur til persónulegra hags-
muna, ættartengsla og annarra atriða.
Jafnframt er tekin fyrir skylda stjóm-
valda til þess að leiðbeina mönnum er til
þeirra leita um rétt þeirra og skyldur.
Með þessu frumvarpi er sagt til um
hvemig brugðist skuli við vanhæfi ráð-
herra og er það nýmæli. Ef ráðherra er
aðili máls eða umboðsaðili, eigi per-
sónulegra hagsmuna að gæta, sé hann
skyldur eða mægður málsaðila eða varði
málið stofnun hans eða fýrirtæki, svo
eitthvað sé nefnt, telst hann vanhæfur
samkvæmt fmmvarpinu. Er þá lagt til að
hann víki sæti og skipar þá forseti ís-
lands annan ráðherra til þess að taka
ákvörðun í því máli sem til úrlausnar er.
A svipaðan hátt er tekið til vanhæfi
sveitarstjómarmanna, embættismanna
og annarra.
„Gengi“ Jóns Sveinssonar
Sú nefnd sem unnið hefur að samningu
frumvarpanna tveggja er skipuð af for-
sætisráðherra og er undir stjórn aðstoðar-
manns hans, Jóns Sveinssonar. Aðrir
nefndarmenn em Ammundur Backman
hrl., Guðmundur Agústsson, formaður
þingflokks Borgaraflokksins, og Bjöm
Friðfmnsson ráðuneytisstjóri. Þessir
menn hafa áður starfað saman að verk-
efnum sem lúta að breytingum á stjóm-
kerfi landsins og reglum þar að lútandi.
Skemmst er að minnast tveggja viðamik-
illa frumvarpa um stofnun umhverfis-
ráðuneytis og verkefni þess og í beinum
tengslum við það mál var sömu aðilum,
ásamt fleirum, falið að semja frumvarp
um uppstokkun innan stjómarráðsins og
fækkun ráðuneyta í leiðinni. í báðum til-
fellum var Jón Sveinsson skipaður for-
maður nefndanna.
Þessi mál em bæði óafgreidd á Alþingi.
Verkefni umhverfísráðuneytisins em eitt
þeirra mála sem em á nýjasta forgangs-
lista ríkisstjómarinnar yfír mál sem þarf
að klára fýrir þingslit en það er nokkuð
ljóst að hitt málið, sem tekur til fækkun-
ar og sameiningar ráðuneyta, verður ekki
tekið fýrir á þessu kjörtímabili.
Árni Gunnarsson.