Tíminn - 05.05.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 5. maí 1990
TÍMTNN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarftokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
Skrifstofur Lyngháls 9, 110 Reykjavlk. Síml: 686300.
AuglýslngasM: 680001. Kvöidslmar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttstjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning
og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Prentsmiðjan Oddi h.f.
Mánaöaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu ( 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverö auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Framtíð NATO
Ymsir atburðir líðandi viku eru skýr staðfesting
á þeim miklu breytingum sem orðið hafa í heims-
málum á örfáum mánuðum. í kjölfar örra stjóm-
málaumskipta í Austur- og Mið-Evrópu hafa for-
sendur samskipta „austurs og vesturs“, eins og þær
hafa verið í 45 ár, allt frá stríðslokum, misst gildi
sitt.
Þetta kom berlega í ljós á fundi utanríkisráðherra
NATO-ríkja í Briissel á miðvikudaginn. Þar fóm
fram umræður um framtíðarstöðu Atlantshafs-
bandalagsins í allt öðrum anda en hingað til hefur
átt sér stað. Ráðgert er að halda leiðtogafund
bandalagsríkjanna eftir 7-8 vikur til þess að ræða
ffamtíðarmál NATO nánar og undirbúa í því sam-
bandi ályktun um stefnumótun um þetta mikilvæga
efni.
Fundur utanríkisráðherra Atlantshafsríkjanna að
þessu sinni mótaðist ekki síst af ákvörðun George
Bush Bandaríkjaforseta um að Bandaríkin hætti við
að endumýja skammdræg kjamavopn í Evrópu.
Hér er um sögulegan viðburð að ræða sem líklegt er
að muni lengi tengjast nafni Bush forseta. Hún end-
urómar í þeirri samþykkt NATO fundarins að
bandalagið muni ekki framkvæma fýrri stefnu sína
að endumýja skammdræg kjamavopn í Evrópu.
Þótt segja megi að Bush gefi Atlantshafsbanda-
laginu tóninn í þessu máli, er hitt jafhvíst að með
þessari ákvörðun er verið að nálgast hugmyndir
sem ýmis önnur NATO ríki höfðu verið uppi með
áður, þegar umræður um afvopnunarmál vom á
döfinni fyrir einu til tveimur ámm. Það er því vafa-
laust rétt að innan Atlantshafsbandalagsins sé ein-
ing um að mæta breyttu stjómmálaástandi í austan-
verðri álfunni með sýnilegum merkjum um slökun-
arstefnu sem hæfir framtíðinni.
Undir það má taka, að andinn sem var á nýaf-
stöðnum utanríkisráðherrafundi NATO ríkjanna sé
skýr vísbending um að kalda stríðið sé að syngja
sitt síðasta. Verður fróðlegt að fylgjast með hvaða
áhrif þessi þróun samskipta austurs og vesturs á eft-
ir að hafa á stefnumótun Atlantshafsbandalagsins
og þróun hemaðarbandalaga yfírleitt. Þótt grund-
völlur Varsjárbandalagsins sé í raun brostinn hefur
það ekki verið leyst upp formlega, og verður á því
einhver bið. Innan NATO em ekki uppi neinar hug-
myndir um að bandalagið verði lagt niður, þótt
flestir sjái að hlutverk þess hlýtur að breytast.
íslendingar þurfa að fylgjast vel með þessum
málum vegna langrar aðildar að NATO, sem er
samofm íslenskum innanlandsmálum og utanríkis-
pólitík í meira en 40 ár. íslendingar hafa að fullu
tengt tilveru sína heildarhagsmunum bandalagsins
og staðið vel við sinn hlut í því sambandi. Hins
vegar verða íslendingar að fylgjast með þróun þess
og gera sér grein fyrir hverju framtíðin kann að
breyta um skyldur og stöðu Islands innan Atlants-
hafsbandalagsins.
ÓTT VORIÐ KOMI hæg-
um skrefum til íslands að
þessu sinni sem stundum
áður ríkir eigi að síður vaxandi
bjartsýni um þjóðarbúskapinn
og almenna afkornu í landinu.
Að sjálfsögðu stendur eftiahags-
batinn í sambandi við bætt
rekstrarskilyrði útflutningsffam-
leiðslunnar. Rekstrarafkoma í
sjávarútvegsgreinum hefúr
óumdeilanlega breyst til hins
betra, bæði vegna þess að mark-
aðsverð sjávarafúrða hefúr
hækkað og almennar efnahags-
aðgerðir af hálfú ríkisstjómar og
Alþingis hafa komið að því
haldi sem að var stefút.
Markmiði náð
Markmið efúahagsaðgerðanna
var að bjarga útflutningsfram-
leiðslunni ffá rekstrarstöðvun og
gjaldþrotum, sem blöstu við
haustið 1988. Engum getur dul-
ist hversu mikilvægt það var að
ná þessu markmiði, því að án
þess hefði allt verið í óvissu um
framtíð fjölmargra sjávarútvegs-
fyrirtækja, einkum úti um lands-
byggðina, og þar með þróun
eignarhalds á undirstöðufyrir-
tækjum landsmanna. Það hmn,
sem blasti við fyrir u.þ.b. tveim-
ur ámm, hefði getað gerbreytt á
einni stundu eignarhaldi og yfir-
ráðum yfír atvinnutækjum á
þann hátt að færa þau í vaxandi
mæli á hendur þeirra auðfélaga
og auðmannafjölskyldna sem
stefna að því að ná til sín sem
mestu af íslensku ffamkvæmda-
og atvinnulífi til lands og sjávar.
Þessi auðmannasamtök hafa
þegar náð miklu undir sig í
flutningastarfsemi á sjó og í
lofti. Þau ráða lögum og lofúm í
fyrirtækjum sem öll þjóðin hef-
ur fyrir rómantík og þjóðlega
samstöðu um langan aldur
bundið trúnað við, tekið tilfínn-
ingalega afstöðu til vegna til-
komu þeirra á sinni tíð og upp-
runa í tengslum við sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar meðan hún
skipti máli. Nú em þessi fyrir-
tæki orðin að leikfangi fésýslu-
manna með sínar sérþarfír og
metnaðarmál, en orðstír fyrir-
tækjanna og ljóma nafns þeirra
er haldið uppi með auglýsinga-
fjármagni, sem látið er renna
hinar réttu leiðir, og skipulögð-
um „almannatengslum“ eins og
þau gerast i fjölmiðlamenningu
nútímans. Þetta fésýslulið, sem
eykur sífellt áhrif sín með ítök-
um og áróðri, bíður í startholun-
um eftir þvi að ná undir sig físki-
flotanum og vinnslustöðvunum
og gerbreyta eðli slíks rekstrar,
umffam allt þannig að slíta upp-
byggingu sjávarútvegs úr
tengslum við byggðastefúu, þ.e.
viðhald og þróun landsbyggðar-
innar, sem er það ráð sem „ffam-
sýnir“ kapitalistar telja áhrifa-
mest í því að gera Island að
borgríki.
Hin nýja stétt
Efnahagsaðgerðir Alþingis og
ríkisstjómar síðustu misseri hafa
fyrst og ffemst bjargað lands-
byggðinni ffá hmni, komið í veg
fyrir það sem auðvaldsgammar
og þeirra þjónar hefðu vel getað
hugsað sér, að ná undir sig at-
vinnutækjum landsbyggðarfólks
á nauðungamppboðum, ef ekki
vill betur til. Slíkt ástand blasti
við á sínum tíma, þegar nýkap-
italistamir stöðvuðu raunhæfar
efnahagsaðgerðir i forsætisráð-
herratíð Þorsteins Pálssonar.
Nýtt stjómarsamstarf haustið
1988 kom í veg fyrir að málin
þróuðust í þá átt. Það er því ekki
nema von að auðmannavaldið í
landinu hamist gegn núverandi
ríkisstjóm og sjái í henni and-
stæðing sem leggja verði að velli
sem fyrst.
Þótt innan Sjálfstæðisflokksins
kunni að vera hópar eða einstak-
lingar sem innst inni vita af
þeirri hættu sem hin nýja auð-
hyggja gæti leitt yfír atvinnu-
grundvöll landsbyggðarinnar,
virðast þeir áhrifalausir um for-
svar og stefnumótun í flokknum.
Af þeirra hálfu er lítils viðnáms
að vænta gegn viðhorfúm hinnar
nýju forystusveitar sem er fjand-
samleg byggðastefnu af því að
hún telur hana ganga í berhögg
við kenningar sínar um ávöxtun
einkafjármagns og algeran yfír-
ráðarétt þess yfír atvinnutækjum
og uppbyggingu atvinnulífsins.
Frammámenn kapitalistanna og
fésýsluaflanna hafa ekki aðeins
aukið ítök sín í Sjálfstæðis-
flokknum heldur láta þeir í vax-
andi mæli að sér kveða í opin-
berum valda- og áhrifastofnun-
um. Þess gætir ekki síst í banka-
kerfinu. Þar hafa þessir menn
m.a. beitt sér eftir mætti gegn
fjárhagslegri endurskipulagn-
ingu samvinnufyrirtækja, sem
eðli máls samkvæmt hlaut að
geiast í nánu samstarfi við
Landsbankann. Ahugi þeirra á
að vinna gegn samvinnuhreyf-
ingunni á þeim vettvangi hefúr
sem betur fer ekki heppnast en
hefði vafalaust borið árangur ef
búið væri að breyta rekstrar-
formi þjóðarbankans í hlutafé-
lag, þar sem fámennisvald rík-
ustu manna landsins hefði náð
undir sig yfirráðum og gæti val-
ið sér viðskiptavini eftir eigin
höfði.
Miðstýring
fj ármagnseigenda
I ljósi þeirrar skipulögðu sókn-
ar sem stærstu fjármagnseigend-
ur í landinu halda uppi til þess
að ná eignarhaldi á fyrirtækjum
og fjármálastofnunum er með
öllu ótímabært að breyta ríkis-
bönkum í hlutafélög. Slík stefna
er ekki í þágu almenns atvinnu-
rekstrar né gerð fyrir almenning
í landinu. Þvert á móti væri ver-
ið að vinna gegn almannahags-
munum. Það væri ekki verið að
spoma gegn miðstýringarvaldi í
bankakerfinu heldur búa til sér-
stakt miðstýringarvald fárra, út-
valdra hlutafjáreigenda, sem
smáatvinnurekendur og almenn-
ir borgarar yrðu ofúrseldir um
bankaþjónustu, eðlilega lánafyr-
irgreiðslu. Frá sjónarhóli lands-
byggðarmanna blasir þá við það
sem síst er á bætandi að mið-
stjómarvald í fjármálum yrði
hreint höfúðborgarvald, því að
ráðamenn slíks banka yrðu fyrr
en varir valdir úr hópi þeirra
nýkapitalista og tæknikrata sem
stefna að auknu þéttbýlisvaldi
þar sem rætur fjármagnseigenda
liggja og starfsvettvangur þeirra
er. Þótt það sé Qarri Tímanum að
agnúast út í hlutafélagarekstur er
engin ástæða til að leggja svo
mikinn átrúnað á það rekstrar-
form að önnur komi ekki til
greina. í því efni verður að meta
hvert mál í ljósi aðstæðna.
Sameining banka
Það hefúr lengi legið fyrir að
nauðsynlegt væri að fækka
bönkum í landinu eða sameina
þá sem starfað hafa sem óhag-
stæðar rekstrareiningar og gera
bankana með því samkeppnis-
hæfari. En það er hins vegar ný
kenning að endurskipulagning
bankakerfísins verði að gerast
með því að það samanstandi ein-
göngu af hlutafélögum. í bili
sýnist nóg að stofúaður hefúr
verið öflugur hlutafélagsbanki,
Islandsbanki hf, við sameiningu
fjögurra banka, sem flestir vom
vanmegnugir einkabankar í
hlutafélagsformi, þótt Lands-
bankinn og Búnaðarbankinn
haldi því rekstrarformi sem þeir
hafa haft, annar í 105 ár, hinn í
60 ár, og ekki komið að sök fyr-
ir starfsemi þeirra og afkomu.
Þvert á móti hafa þessir ríkis-
bankar verið öflugir og óaðfinn-
anlega reknir.
Það hlýtur því að vera eitthvað
annað en rekstrar- og fjárhags-
nauðsyn sem rekur á eftir þeim
hugmyndum að breyta eignar-
haldi og rekstrarformi þessara
banka. Ef undan er skilinn sá
möguleiki að boðberar þessarar
stefúu láti stjómast af sósial-
demókratískum tískuhugmynd-
um um bölvun alls ríkisrekstrar,
eftir að kratar glötuðu oftrú sinni
á þjóðnýtingu, liggur beinast við
að skýra þennan ákafa til breyt-
inga á bönkum sem ásókn fá-
mennisveldis reykvískra auð-
manna til að fá alræði yfír gjörv-
öllum fjármagnsmarkaði og öll-
um fjármálastofnunum í
landinu. Ráðið til þess að spoma
við slíkri miðstýringu auðmanna
yfir lánamarkaði er að breyta í
engu rekstrar- og eignarhaldi
ríkisbankanna. Staðföst stefna
Alþingis og ríkisstjómar í því
efni er það eina sem hinir stór-
ríku kapitalistar skilja. Látum þá
vera velkomna að sínu fé, en
þeir eiga ekki að ráða almanna-
heill í skjóli peningaeignar sinn-
ar. Ef þörf er á valdajafnvægi í
þjóðfélaginu þá verður að gæta
þess að það nái til fjármagns- og
lánastofúana.
Skoðun
Eyjólfs Konráðs
Hversu djöfúllegt sem alræði
ríkisvalds getur orðið — sem
engin dæmi em um að hafi verið
á Islandi síðan á dögum kon-
ungseinveldis og einokunark-
apitalistanna fyrr á tíð - - er eng-
in átæða til að hlaða undir fjöl-
skyldukapitalisma hinna út-
völdu undir því yfírskini að þá
sé verið að gera viðskiptalífið
frjálst. Um þess háttar fals kemst
ekki hnifúrinn á milli skoðana
Tímans og Eyjólfs Konráðs
Jónssonar, hvað sem öðm kann