Tíminn - 12.05.1990, Qupperneq 1

Eldhuginn frá
Hlíðarendakoti
Sumri eða tveimur eftir Þjóðhátíðina miklu 1874
ber tvo merkismenn að garði að Hlíðarenda í Fljóts-
hlíð. Þetta eru stórskáld þjóðarinnar, þeir Steingrímur
Thorsteinsson og Matthías Jochumsson, og eríndi
þeirra er meðal annars að heilsa upp á ungan pilt,
sem orð hefur boríst af suður til Reykjavíkur fyrír gáf-
ur hans. Pilturínn er Þorsteinn Eríingsson. Ekki er vit-
að hvað þessum mætu mönnum og piltinum fór í
milli, en löngum hefur veríð litið á heimsókn þeirra
sem atburð í ætt við það er vitríngarnir frá Austur-
löndum leituðu uppi jötuna á Betlehemsvöllum. Hér
er nú ætlunin að segja frá ýmsu um Þorstein, skáld-
skap hans, einkahögum og veraldarvafstri.
™ -
Þorsteinn Erlingsson var fæddur
árið 1858 í Stórumörk, sem er bær
norðanvert við Eyjafjallajökul,
við leiðina sem nú er farin inn i
Þórsmörk, eða beint andspænis
Hlíðarendakoti, handan við Mark-
arfljótsaurana miklu. Foreldrar
hans voru þau Erlingur Pálsson og
Þuríður Jónsdóttir og voru böm
þeirra mörg. En það átti ekki íyrir
hinu tilvonandi skáldi að liggja að
hafa mikið af foreldrum sínum né
systkinum að segja, því aðeins
mánaðargamall var hann fluttur
yfir Markarfljót og komið í fóstur
hjá föðurömmu sinni, Helgu Er-
lingsdóttur og seinni manni henn-
ar, Þorsteini Einarssyni í Hlíðar-
endakoti, og þar ólst hann upp.
Ekki mun það hafa verið neyð
foreldranna sem knúði þau til þess
að koma baminu í fóstur, heldur
hitt að Þorsteinn var tvíburi og
það var gömul trú að ekki væri
gott að ala tvíbura upp saman.
Tvíburi við hann var systir hans
Helga, en hún ólst upp hjá foreldr-
unum, fluttist seinna til Reykja-
víkur, giftist aldrei, en vann fyrir
sér með ýmsum hætti og varð
gömul kona.
Kvennagull
Þegar Þorsteinn óx úr grasi varð
hann myndarlegur og bráðlagleg-
ur piltur. Hann var þá talinn karl-
mannlegur, kraftalegur og vel í
hold kominn eða alger andstæða
við það sem síðar varð, þegar
sjúkdómur heijaði á hann.
Snemma var hann mesta kvenna-
gull. Þó hann væri ekki nema átján
ára, þegar hann hvarf suður til
náms, fóm ..sögur af því að hann
hefði þegar 'tjtt ástarævintýri með
fleiri en einni stúlku úr sveitinni.
Og áður en hann hvarf á braut var
hann trúlofaður hinum besta kven-
kosti í sveitinni, Guðrúnu, dóttur
Jóns Þórðarsonar í Eyvindarmúla,
sem verið hafði alþingismaður og
merkisbóndi.
Hann mun hafa verið hið mesta
eftirlætisbam og stafaði það af því
að snemma komu í ljós með hon-
um óvenjulegar gáfúr, og sérstak-
lega var hann næmur og fljótur að
læra. Þessu fylgdi dagfarsprýði og
ljúfmennska, svo hann vann allra
hugi, og þóttust fósturforeldrar
hans vissir um að hann geymdi
gott mannsefni.
Jón söðli
Ekki var pilturinn þó settur til
mennta að sinni og hefur varla
ráðið því fátækt, heldur hitt að
menntaáhugi var á þeim tíma ekki
almennur í héraði. Hefur verið
getum að því leitt að sérkennileg-
ur maður einn, sérvitringur sem í
Hlíðarendakoti dvaldist, hafi átt
mikinn hlut í því að hann fór í
skóla. Hann hét Jón Jónsson og
var kallaður „söðli“.
Að þessum manni, sem var
grúskari af gamla skólanum,
hlógu Rangæingar. Þeir litu á hann
sem hveija aðra fígúm. Þó var
hann ekki ómyndarlegur maður,
stór og sterklegur og ætlaði ein-
hvem tíma að bjóða sig ffam til
þings. Sagt var að hann kynni
margar Islendingasögur utan að
og höfðu menn ánægju af að láta
hann segja ffá. Ekki síst var hann
frægur vegna trúar sinnar á byggð
útilegumanna á öræfum. Hann
hafði fyrr á árum verið fylgdar-
maður hins kunna, enska ferða-
langs Williams Morris og líka
kyimst ýmsu fínu fólki í Reykja-
vík. Hann var meðal annars vel
kunnugur Matthíasi Jochumssyni,
sem á yngri árum hafði gaman af
Þorsteinn Eriingsson. Fögur augu
skáldsins heiliuðu löngum hjörtu
kvenna.
að skeggræða við slíka ffæðaþuli.
Virðist sem Jón söðli hafl skrifað
Matthíasi og sagt honum ffá þess-
um bráðgreinda pilti, sem yrði að
koma til mennta.
Þannig stóð líka á því að stór-
skáldin litu í náð til hans ofan úr
hæðunum og heimsóttu hann, eins
og áður er getið um, og hvað sem
þeim annars fór í milli, þá fannst
þeim Steingrimi og Matthíasi
hann svo merkilegt fyrirbæri að
þeir urðu þegar ráðnir í að setja
hann til mennta.
Skólaárin
Því átti Þorsteinn það Jóni söðla
og skáldunum tveimur að þakka
að hann gat sest í Lærða skólann í
Reykjavík haustið 1877, þá að
vísu kominn á nitjánda ár. Tóku
skáldin að sér að kenna honum
undir skólann og bættist Benedikt
Gröndal senn í hópinn, svo hann
stóð nú undir vemdarvæng þriggja
höfuðskálda landsins. Segist
Matthías í minningum sínum hafa
fengið ónafhgreinda menn til þess
að styrkja hann fjárhagslega, en
ótrúlegt er að Jón í Múla hafi ekki
eitthvað getað styrkt væntanlegan
tengdason sinn og víst er að Guð-
rún í Múla bjó þennan kærasta
sinn sjálf út með föt og nýja skó.
í Reykjavík var hann fyrst til
húsa hjá Magnúsi Stephensen, þá
yfirdómara og síðar landshöfð-
ingja. En þar ríkti mikil aðhalds-
semi og agi í húsi og mun Þor-
steinn hafa verið feginn er hann
gat flutt búferlum til Þorláks John-
son, sem var mikið Ijúffnenni og
öllum líkaði vel við sem kynntust
honum.
Ekki þarf að fjölyrða um skóla-
nám Þorsteins. Skólaferill hans
var á engan hátt glæsilegur, hann
var venjulega fyrir neðan miðjan
bekk og því ekki að heilsa að hann
hafi sprottið þar upp sem fullmót-
að skáld. Hann orti sáralítið fyrr
en í efsta bekk og flest var það
sviplítið. Til dæmis var Valtýr
Guðmundsson, sem var honum
samtíða í skóla, talinn miklu meira
skáld en hann.
Þó verður að geta þess að í söng-
lagasafni Jónasar Helgasonar birt-
ist eftir hann erindi á skólaárum,
sem lýsir af sem perla innan um
blágrýti, en það er „Nú tjaldar
foldin fríða".
Flokkaskil
Yfirhöfuð virðist ekkert hafa ver-
ið fjær Þorsteini en uppreisnar-
hugur á skólaárum hans. Hann var
stilltur og góður og sérlega trú-
hneigður piltur. En þó virðist hann
hafa orðið róttækari síðasta skóla-
ár sitt, en þá las hann utanskóla.
Þorsteinn Erlingsson var maður heitra ásta
og brennandi uppreisnaranda og undan
þeim eldi sem í honum bjó fékk honum
sjálfum sem öðrum að svíða