Tíminn - 12.05.1990, Blaðsíða 5

Laugardagur 12. maí 1990
HELGIN
15
T
JL ILÞRIF FANGANNA í Strange-
way fangelsinu á dögunum voru
orðin að nokkurs konar framhalds-
skemmtiþætti á breskum sjónvarps-
stöðvum. Fangamir léku hálfgerða
loftftmleika á þakinu,ilþrif fanganna
stundum tíu í einu, stundum færri.
Oft steyttu þeir ógnandi hnefa eða
viðhöfðu klæmið látbragð. Þjóðin
gat fylgst með þessu öllu á skjánum.
Sjónvarpsmenn greiddu 50 pund
fyrir tólf klukkustunda viðdvöl á
góðum útsýnisstöðum í nágrenninu.
Um helgar vildu áhorfendur vera á
staðnum og íylltu götumar í grennd
við fangelsið. Farandsalar seldu
þeim forvitnu pylsur, ís og kók, en
sumir vom komnir alla leið frá Wa-
les.
En þeim Bretum, sem alvarlegar
vom þenkjandi, leist varla á blikuna,
þegar uppreisn í einu af fangelsum
þeirra var orðin að svipaðri skemmt-
un og heimsókn í dýragarð og fannst
þetta enn ein sönnunin fyrir hrömun
þjóðar og lands, sem eitt sinn var
ffæg fyrir siðsemi og umburðar-
lyndi. En nú gerast skelfileg og mjög
óbresk ofbeldisverk æ tíðari meðal
borgaranna.
Fangar á tuttugu stofhunum fóm að
dæmi fanganna í Strangeway fang-
elsinu og gerðu uppreisn. Mótmæli
gegn nýja nefskattinum bmtust víða
út í ofbeldisæði, eins og hinn 31.
mars við Trafalgartorg, þar sem ung-
lingar kveiktu í bílum og rændu
verslanir.
I smærri bæjum og borgum em
fjöldaslagsmál fastur liður eftir að
krám hefur verið lokað á fíjstudags-
og laugardagskvöldum og lögreglu-
þjónamir — „bobbyamir“—, sem
löngum hafa verið svo vinsælir, snú-
ast um í hringiðunni miðri og láta
I tuttugu breskum fangelsum kom til uppreisna í kjölfar Strangeways
uppreisnarinnar.
Mótmæli gegn nefskattinum. Brennur og rán eru liður í þeim.
kylfúmar ríða á fólki. Félagsfræð-
ingar hafa kallað ástandið þjóðar-
uppþot.
Hið rósama og fróma England er
því ekki það sama og það var. Morð
og manndráp liggja í loftinu, þegar
fýlgismenn knattspymuliðanna
mætast og lögreglan og þeir, sem
búa í grennd vallanna, fyllast ótta
við óeirðalýðinn. „Það er eitthvað
ekki með felldu hjá þjóð, sem nötrar
af ótta út af einum fótboltaleik," hef-
ur rithöfundurinn Anthony Burgess
skrifað.
Þeir sem snúa heim til Bretlands
eftir nokkurra ára vist erlendis,
verða varir við óheillavænlegar
breytngar. Ökumenn aka af miklu
tillitsleysi, fólk treðst um í verslun-
um með olnbogaskotum og ungt
fólk stundar betl á götuhomum.
Neðanjarðarlestimar em að verða
jafn skítugar og ógnvekjandi og í
New York.
Þannig hefur orðtakið „enski sjúk-
dómurinn", sem fymim var notað
um kynvillu og efnahagslega aftur-
for fengið nýja merkingu — ofbeldi.
Það hefur dálkahöfúndur Sunday
Times, Robert Harris, bent á og jafn-
ffarnt að ofbeldisseggir annars stað-
ar í Evrópu skreyta sig gjama með
bresku fánalitunum: „Fáninn okkar
er farinn að keppa við hakakrossinn
sem merki yfirgangssemi", segir
hann.
Ofbeldishneigðin i bresku samfé-
lagi á rætur að rekja til þess klofn-
ings þjóðarinnar, sem hefur aukist
sífellt á valdatíma Thatchers og
verður æ meir ábcmandi.
Meðan meirihluti þjóðarinnar
hagnaðist á uppgangstímanum á átt-
unda áratugnum fóm kjör minnihlut-
ans versnandi. Fimmtungur lands-
manna á sér engra kosta völ og lifir
við eða undir fátæktarmörkum. Það
er þetta fólk, sem hefur orðið að
borga fyrir það markmið stjómarinn-
ar að lækka rikisútgjöldin. Það hefur
orðið að sætta sig við úreltar jám-
brautarlestir, skóla og sjúkrakerfi,
þar sem milljón manns bíður að-
hlynningar.
Einkum úr þessum hópum koma
rnenn, sem enda í hryllilegum og úr-
eltum fangelsum, eins og Strange-
ways fangelsinu, sem byggt var
1868.
Ekki er þó Thatcher stjómin ein sek
um að þessi þjóðfélagshópur hefúr
orðið til. Hin nýja fátækt varð jafh-
framt til, þegar hin hefðbundna fjöl-
skyldugerð varð fátíðari •— faðir,
móðir, böm — og stuðningur af
heimahúsum og kirkjusókn hvarf.
Því vex nú upp í Bretlandi fólk, sem
er án tengsla við fjölskyldu, skóla
eða vinnustað og er fullt af árásar-
hvöt.
Irinn Conor Cmise O’Brien, sem er
sérfróður um ensk málefni, segir
skýringarinnar að leita í því, að fyrr á
tímum hafi Bretar getað fúndið árás-
arþörfinni farveg í öðrum löndum,
svo sem í þjónustu í nýlendunum og
í styrjöldum.
Nú til dags em fótboltavellimir hins
vegar eini oiTustuvöllurinn. A ámn-
um eflir 1930 gat Georgc Orwell enn
dáðst að því, hve rólegir breskir fót-
boltaáhorfendur væm, sem nú
hljómar sem versta háð: Árið 1985
fómst 39 manns er áhangendur
breska liðsins réðust að ítölskum
áhorfendum á Heysel leikvanginum.
Sama ár fómst 56 manns í bmna á
velli í Bradford, vegna úreltra bmna-
vama. Og 1989 tróðust 95 manns
undir á leikvanginum í Sheffield, þar
sem lögreglan gat ekki haft stjóm á
múgnum.
Dálkahöfundurinn Peter Jenkins
ber þessi slys saman við bmnann í
neðanjarðarlest í London árið 1987
og uppreisnimar i breskum fangels-
um og segir alla þessa atburði dæmi-
gerða fyrir þriðjaheimsþjóð.
Aðstæður heimilislausra í Bretlandi
minna líka á það, sem gerist í þriðja
heiminum. í Bretlandi búa 70 þús-
und manns í jarðgöngum, anddymm
og í byggingum, sem rýmdar hafa
verið til niðurrifs.
Hústökumenn (squatters) eru að
hálfu leyti lögleg samtök, sem oft
boða ofbeldi, líkt og stjómleysingja-
samlökin „Stéttastríð", sem í em um
500 manns. Þeir skipuleggja andóf
gegn uppum og hafa efnt til tónleika
„Rokk gegn ríkum“.
Nefskattur Thatchers hefúr fengið
þcssum hópi nýtt vopn í hendur. Eft-
ir breytingar á eignaskattinum, sem
fylgdu nefskattinum, þarf Anna
prinsessa ekki að greiða mema 400
pund af Gatcomb Park eign sinni í
stað 6000 punda — eða það sama og
eignalaus verkamaður í sama um-
dæmi.
Félagar „Stéttastríðs“ einbeittu sér í
aðgerðunum gegn nefskattinum hinn
31. mars með þeim árangri, að fjöldi
mótmælenda greip til ofbeldisað-
gerða og þeir hvötlu fjölda smáþjófa
til þess að fara ránshendi um borgar-
hverfin. Blað þeirra ástundar hið
grófasta orðbragð á borð við: „Hver
er munurinn á lauk og lögreglu-
þjóni?“ Og svarið er: „Þú tárast, þeg-
ar þú saxar lauk í smátt“.
Áþekkir hópar fóru í hyllingar-
göngu að Strangeways fangelsinu í
tilefni þess, að fangamir vom þá að
heíja fjórðu viku yfirtöku sinnar á
stofnuninni.
Fangamir höfðu þá hmndið hverri
sókn fangavarða og lögreglu á fætur
annarri. Vamarstaða þeirra var góð
og þeir vom birgir af matvælum úr
fangelsiseldhúsinu og af lyfjum um
apótekinu.
„Strangeways fangamir em úrhrök
mannskynsins“, skrifaði dagblaðið
Sun. Blaðiö Boulevard hæddi fanga-
verðina fyrir að hafa hörfað og kall-
aði þá dulur. Fullyrti blaðið, að
hefðu þeir verið fastir fyrir, hefðu
fangamir gefist upp.
Sun krafðist þess næstu daga, að
sérsveit flughersins yrði látin sækja
að fongunum og fimm af hveijum
sex lesendum vom á sama máli í
skoðanakönnun.
En úrslit urðu þau, að lögreglunni
tókst að yfirbuga fangana — án
vopna