Tíminn - 17.05.1990, Síða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 17. maí 1990
Ræða
Halldórs
hugsunin og lá að baki Verðjöfnun-
arsjóðs fiskiðnaðarins en hann var
stofnaður með lögum vorið 1969.
Ekki er að efa að gamli sjóðurinn
þjónaði því hlutverki sem honum
var ætlað að gegna og náði hann
verulegum árangri í að jafna sveifl-
ur í einstökum greinum sjávarút-
vegs, t.d. varðandi rækju, hörpu-
disk og saltfisk. Hins vegar tókst
honum ekki nema að litlu leyti að
milda áhrif hinna dýpri sveiflna í
sjávarútvegi á hag sjávarútvegsfyr-
irtækja og þjóðarbúskaparins í
heild. Með nýju lögunum er reynt
eftir fremsta megni að bæta úr
þeim ágöllum sem voru á starfsemi
gamla sjóðsins. 1 fyrsta lagi eru
reglur um framkvæmd verðjöfnun-
ar einfaldaðar verulega þannig að
menn vita fyrirffam um hver verð-
jöfnun verður vegna útflutnings á
hverjum tíma og endanlegt uppgjör
liggur jafnan fyrir við gjaldeyris-
skil. I öðru lagi er tekið upp sér-
reikningafyrirkomulag sem tryggir
að sérhvert fyrirtæki fær aðeins úr
sjóðnum það sem það hefur greitt í
hann. Slíkt fyrirkomulag hefur
jafnframt í for með sér skattalegt
hagræði fyrir sjávarútvegsfyrirtæki
þegar til lengri tíma er litið. Öll
meginatriði í starfsemi sjóðsins eru
lögbundin en með því er mætt
gagnrýni á framkvæmd ákvæða
eldri laga í þessu efni og er stjóm
ætlað mun minna hlutverk við
ákvarðanir um verðjöfnun en áður.
Stjómin mun fyrst og fremst taka
mánaðarlega formlegar ákvarðanir
um verðjöfnun á gmndvelli reglna
laganna og hafa yfimmsjón með
daglegum rekstri sjóðsins og
ávöxtun innstæðna hans.
Ég hef ávallt verið þeirrar skoðun-
ar að öflugur Verðjöfnunarsjóður
tryggi best hagsmuni sjávarútvegs-
ins og stuðli að eðlilcgu jafnræði
milli hans og annarra útflutnings-
og samkeppnisgreina. Takist ekki
að jafna sveiflur innan sjávarút-
vegsins mun krafan um sérstaka
skattlagningu á sjávarútveginn í
góðæri verða háværari og hef ég
þar ekki síst í huga umræðuna um
auðlindaskatt.
Lokaorö
Sjávarútvegurinn er mikilvægasta
grein atvinnulffsins. Erfiðleikar og
velgengni þessarar atvinnugreinar
hefúr víðtæk áhrif á annað atvinnu-
líf í landinu og kjör þjóðarinnar í
heild. Það er ekki aðeins nauðsyn-
legt fýrir greinina sjálfa að jafna
sem best sveiflur í sjávarútvegin-
um, heldur jafhframt fyrir allt ann-
að atvinnulíf í landinu. Gengis-
skráning sem fyrst og ffemst tekur
mið af hagsmunum sjávarútvegs-
ins mun t.d. leiða til þess að ís-
lenskt atvinnulíf fær ekki staðist
samkeppni á alþjóðlegum mörkuð-
um. Það er því ljóst að kostnaðar-
hækkanir sem verða vegna hugsan-
legrar velgengni í sjávarútvegi
mun annaðhvort leiða til hruns
annarra atvinnugreina eða verð-
bólgu sem stafaði af nauðsynleg-
um gengisbreytingum. Sú löggjöf
sem ég hef rakið hér á sviði sjávar-
útvegsmála er því mjög mikilvæg
fyrir allt starfsumhverfi atvinnu-
lífsins. Með henni er ekki aðeins
verið að tryggja aukna arðsemi í
sjávarútvegi heldur jafnframt að
smðla að því að þáttur sjávarút-
vegsins í þeim óstöðugleika sem
ríkt hefúr í efnahagsmálum á und-
anfomum ámm verði minnkaður.
Starfsemi Verðjöfnunarsjóðs mun
jafnframt smðla að auknu jafnræði
milli útflumings- og samkeppnis-
greina. Ahrif þessarar lagaseming-
ar verða mikil og engin leið er að
gera sér grein fyrir því að fullu.
Það má búast við því að afkasta-
geta fiskiskipaflotans minnki á
næstu áram um allt að 20-30%.
Líklegt er að þau fiskiskip sem
hafa lélegusm afkomuna verði
keypt af þeim sem betri aðstöðu
hafa til að gera þau út eða að Hag-
ræðingarsjóður mun yfirtaka þau.
Með þessu móti munu veralegar
fjárhæðir sparast í árlegum rekstr-
arkostnaði fiskiskipaflotans og litl-
ar sem engar líkur era á því að
nokkur aðili muni telja það hag-
stætt að fjárfesta í nýjum fiskiskip-
um á næstu áram. Með þessu er
skapað svigrúm til að nýta meira
fjármagn i uppbyggingu annarra
atvinnugreina á næsm áram, m.a. í
aukinni úrvinnslu sjávarafurða.
Gera má ráð fyrir því að fiskvinnsl-
an haldi áfram að þróast og sam-
rani fyrirtækja muni eiga sér stað.
Það gerist hins vegar ekki með op-
inberam tilskipunum. Hlutverk
stjómvalda er fyrst og fremst að
tryggja eðlileg starfsskilyrði og
gera aukna samvinnu og samrana
mögulegan.
Um alla Evrópu er verið að búa
atvinnulífið undir aukna sam-
keppni. Það er okkur nauðsynlegt
að gerast aðilar að hinu evrópska
efnahagssvæði. Ég gerði grein fyr-
ir mínum skoðunum um það mál á
ágætri ráðstefnu atvinnulífsins í
Borgamesi fyrir nokkram dögum
og skal ekki endurtaka það hér.
Mikilvægasta viðfangsefni Islend-
inga er að aðlaga efnahagslífið
þeirri þróun sem nú á sér stað í
kringum okkur. Það þarf að gera
með því að styrkja samkeppnis-
stöðu íslenskra fyrirtækja á öllum
sviðum. Aðilar vinnumarkaðarins
og stjómvöld þurfa að leggjast á
eitt um að gera varanlegan þann
stöðugleika sem nú hefúr náðst í
hagkerfinu. Hlutverk stjómvalda í
þessu sambandi er fyrst og fremst
að haga lagasetningu þannig að
tryggt sé að atvinnulífinu sé sköp-
uð umgjörð til að það þróist með
eðlilegum hætti.
Ég geri mér fulla grein fyrir því að
á mörgum sviðum er samkeppnis-
aðstaða íslenskra fyrirtækja verri
en í nágrannalöndunum. Skattlagn-
ing er í mörgum tilvikum ófull-
komin og hér á landi era lagðir á
skattar sem engum kæmi í hug að
notast við meðal nágrannaþjóða
okkar. Þar ber hæst aðstöðugjaldið
sem verður að hvecfa eigi staða ís-
lerískra fyrirtækja að vera sam-
bærileg því sem gengur og gerist.
Skattlagning á veltu er frumstæð-
asta form skattlagningar sem er
skaðlegt ffamforam í atvinnulífi.
Jafnffamt er nauðsynlegt að endur-
skoða ýmsar reglur sem gilda um
starfsumhverfi atvinnurekstursins.
A það bæði við um vinnulöggjöf-
ina og margvíslegar reglur sem
settar hafa verið án tillits til þess
hvort atvinnulífið getur staðið und-
ir þeim kostnaði sem þær hafa í för
með sér eða ekki. Nauðsynlegt er
að stjómvöld og aðilar vinnumark-
aðarins leggist á eitt um að skapa
atvinnulífínu sem best starfsskil-
yrði á næstunni. Það er hér sem
annars staðar besta leiðin til aukins
hagvaxtar. Sá skilningur sem kom
fram við gerð síðustu kjarasamn-
inga bendir til þess að þjóðin geri
sér enn betur grein fyrir því en áð-
ur hvers virði öflugt atvinnulíf er.
Ríkisstjómin væntir þess að geta
átt gott samstarf við aðila vinnu-
markaðarins um bætt starfsum-
hverfi íslenskra fyrirtækja þannig
að þau fái staðist vaxandi sam-
keppni sem nú er framundan. Slíkt
samstarf verður bæði að eiga sér
stað með formlegum og óformleg-
um hætti.
Allt í kringum okkur er atvinnulíf-
ið að undirbúa sig af kappi til að
mæta þeirri hörðu samkeppni sem
er framundan. Við megum alls ekki
sitja þar eftir. Þótt ég geri mér grein
fýrir mikilvægi stjómvalda varð-
andi þróun atvinnulífsins er það at-
vinnulífið sjálft sem mesta ábyrgð
ber. Samtök atvinnurekenda hafa
lagt á það áherslu að gera almenn-
ingi kleift að taka þátt í atvinnu-
rekstri með kaupum á hlutabréfúm.
Þau skilyrði hafa verið bætt vera-
lega með breyttum skattareglum.
Öll stærri fýrirtæki ættu að leggja
metnað sinn í að aukins hlutaQár
verði aflað með almennu útboði.
Því miður hefúr áhuginn oft verið
mestur á að auka útboð hlutabréfa
þegar afkoma er slæm. Sem betur
fer virðist nokkur hugarfarsbreyt-
ing nú eiga sér stað og vilji virðist
vera að vakna til að fá almenning
til þátttöku í atvinnulífmu.
Grandvöllur bættra lífskjara er vel
rekin fyrirtæjci í heilbrigðri sam-
keppni. Við Islendingar þurfum á
næstunni að taka höndum saman til
að styrkja okkar atvinnulíf. Þrátt
fýrir smæð okkar höfúm við sýnt
að við eigum mikla möguleika í al-
þjóðlegri samkeppni ef rétt er á
haldið. Leiðin til meiri velgengni á
alþjóðlegum mörkuðum liggur að
mínu mati í gegnum aukið samstarf
fýrirtækja og samtaka þeirra. Sam-
eining fýrirtækjanna og kraftar
stærri rekstrareininga hljóta að
skipta þar sköpum. Það er í því
sambandi umhugsunarefni hversu
erfitt það virðist oft vera að sam-
eina fýrirtæki og sveitarfélög hér á
landi. Það má stundum ætla að það
sé jafnvel erfiðara en að sameina
Þýskaland og þeir múrar sem menn
reisa séu erfiðari viðfangs en sjálf-
ur Berlínarmúrinn.
Ég óska Vinnuveitendasambandi
Islands velfamaðar í störfúm og
vænti þess að jafnt vinnuveitendur,
launþegar og stjómvöld hafi einurð
og framsýni til að takast á við þau
mikilvægu verkefni sem nú blasa
við í þjóðfélaginu.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra:
Jafnvægi
þarf að ríkja
milli rétt-
inda og skuld-
bindinga
Ræða flutt á aðalfundi VSÍ
Tillaga framkvæmdastjómar Evr-
ópubandalagsins til ráðs þess um
samningsumboð sér handa til að
hefja formlegar umræður við EFTA-
ríkin var afgreidd af hálfú fram-
kvæmdastjómarinnar 8. þessa mán-
aðar. Tillagan er nú í meðferð innan
bandalagsins og búast má við því að
endanleg ákvörðun ráðsins liggi fyr-
irþann 18. júní nk.
Hvað felst svo í þessu
umboði framkvæmda-
stjórnarinnar?
Varðandi þær upplýsingar sem
liggja fýrir um innihald tillögunnar
má almennt fullyrða að þar er í raun-
inni ekkert að finna sem koma ætti
EFTA-ríkjunum sérstaklega á óvart.
Hvað okkar hagsmuni varðar sér-
staklega, þótt allt skipti okkur að
sjálfsögðu miklu máli, var ítrekuð
vel þekkt afstaða framkvæmda-
stjómar Evrópubandalagsins þess
efnis að fyrir aðgang að mörkuðum
komi aðgangur að fiskimiðum.
Umboðið byggir á 238. grein Róm-
arsáttmálans sem kveður á um að
framkvæmdastjóm Evrópubanda-
lagsins sé heimilt að gera samninga
við 3ju ríki, samband ríkja eða al-
þjóðastofnun sem felur í sér gagn-
kvæm réttindi og skyldur. Samning-
amir sem byggja á ákvæðum
þessarar greinar era síðan frágengnir
af ráðinu með samhljóða samþykki
eftir að mat Evrópuþingsins liggur
fýrir, en það afgreiðir málið með
vergum meirihluta.
Sjálfstæði samningsaðila til
ákvarðanatöku hefúr aldrei verið ve-
fengt. Fulltrúar Evrópubandalagsins
hafa allt frá því á ráðherrafúndi
EFTA og EB í Interlaken árið 1987
ávallt haldið sig við þijár grandvall-
arreglur í víðtækara samstarfi EFTA
og EB.
— I fýrsta lagi hafi undirbúningur
að sameiginlegum innri markaði
bandalagsins forgang.
— í öðra lagi yrði sjálfstæði Evr-
ópubandalagsins til ákvarðanatöku
ekki skert.
— í þriðja lagi yrði að vera jafttræði
á milli réttmda og skuldbindinga.
Það ætti því ekki að koma neinúm
á óvart þótt síðastnefnda reglan sé
nú ítrekuð og framkvæmdastjómin
leggi áherslu á að tryggt verði sam-
starf sem byggist á jafnréttisgrand-
velli bæði hvað varðar efnisatriði og
lagaleg og stofnanaleg atriði.
Efnisþættimir felast í því að í árs-
lok 1992 liggi fýrir samningur um
óhindruð vöraviðskipti, þjónustuvið-
skipti, fjármagnsflutninga og frjáls
atvinnu- og búseturéttindi á grund-
velli þeirra samþykkta Evrópu-
bandalagsins sem aðilar hafa komið
sér saman um að sé viðeigandi
grandvöllur að evrópsku efnahags-
svæði. Jafnframt verði aukið sam-
starf milli EFTA og EB á öðram
sviðum sem báðir aðilar telja sig
hafa hag af, eins og rannsóknum og
þróun, umhverfismálum, neytenda-
vemd, ferðamálum og félagsmálum,
svo nokkur séu nefnd. Einnig er
stefnt að því að undanþágur verði
sem fæstar og byggi eingöngu á
vemd grandvallarhagsmuna.
Grandvöllur aukinna viðskipta er
að tryggja eðlileg samkeppnisskil-
yrði. Það hlýtur að feia í sér að sömu
reglur gilda á öllu svæðinu og að
komið verði á eftirlitskerfi sem
tryggi eðlilega samkeppni, en það
felur jafnframt i sér eftirlit með rík-
isstyrkjum og undirboðum.
Auk þess sem framkvæmdastjómin
ítrekar fýrri og vel þekkta afstöðu
sína í sjávarútvegsmálum gagnvart
ríkjum utan Evrópubandalagsins,
leggur hún áherslu á að aukinn verði
aðgangur unninna landbúnaðaraf-
urða og ýmiss konar grænmetis og
ávaxta sem framleidd era í suður-
ríkjum bandalagsins. Þessi mál era
nú einnig könnuð í Ijósi viðræðna
innan GATT.
Þar sem landbúnaðarstefna banda-
lagsins er ekki til umræðu í þessum
samningum er óraunhæft að svo
stöddu að ræða um tollabandalag,
enda er ekki að finna ákvæði í
GATT, þar sem einhvers konar
„mini tollabandalag" er heimilt. Það
er hins vegar raunhæft að halda við-
ræðum áfram á grandvelli þeirrar
fríverslunar sem komið var á með
fríverslunarsamningunum sem gerð-
ir vora fljótlega eftir 1970 með því
að auka veralega við þá og bæta.
Það er líka ekkert því til fýrirstöðu
að gera ráð fýrir því í samningnum
að slíkt fh'verslunarsvæði gæti síðar
meir breyst í tollabandalag sjái
samningsaðilar sér hag í því.
Þegar efhisleg atriði samningsins
liggja fýrir er komið að því að út-
færa og setja endahnútinn á lagaleg
og stofnanaleg atriði samningsins,
framkvæmd hans og eftirlit. Þetta er
mjög flókið mál, enda era um 1200
samþykktir (þ.e. reglugerðir, tilskip-
anir og aðrar ákvarðanir) sem Evr-
ópubandalagið hefúr sett á undan-
fomum þremur áratugum á
grandvelli Rómarsáttmálans sem
EFTA-ríkin munu taka yfir. Ekki er
ástæða til að fara hér nánar út í smá-
atriði hvað varðar meðferð á mis-
munandi samþykktum eða undir
hvaða málaflokk þau heyra. Hins
vegar má reikna með því að upp-
bygging samningsins verði almennt
þannig háttað að allar samþykktimar
verði í viðauka samningsins, á með-
an aðalefni samningsins mun hafa að
geyma meginreglur um efnisþættina
auk ákvæða um stofnanir og önnur
almenn mál. Þó samningnum verði
skipt þannig upp verða meginefni
samnings og viðaukar lagalega jafn-