Tíminn - 18.05.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 18. maí 1990
Tíminn 7
Jón Kristjánsson
Alver og byggðaþróunin
— á að missa kjörið tækifæri til þess að breyta byggðamynstrinu á íslandi?
Umræður um staðsetningu nýs álvers hafa verið miklar und-
anfamar vikur og mánuði og hafa yfirgnæft sjálfa samningana
um hvort af slíkum framkvæmdum verður hér á landi eða ekki.
í upphafi þykir mér skylt að minna á að sá slagur er ekki unn-
inn. Þar hlýtur orkuverðið að verða grundvallaratríði.
En þó eru það umræðumar um
staðsetningu álvers sem verða til
þess að ég sting niður penna. Þótt
Ijölmiðlaumræður um þessi mál ráði
ekki úrslitum þá hefiir þessi umræða
þróast á þann hátt að undir því verð-
ur ekki setið.
Reyðarfjörður
heppilegastur
Lengi vel vom þrir staðir í umræð-
unni um staðsetningu: Straumsvík,
Reyðarfjörður og Eyjafjarðarsvæð-
ið. Síðar kom Keilisnes inn í um-
ræðuna. Ég sagði í blaðagrein um
þessi mál í vetur að ég væri sann-
færður um að heppilegast væri að
staðsetja þessa verksmiðju á Reyð-
arfirði, en vildi ekki deila um málið
við Eyfirðinga, og hagkvæmnissam-
anburður yrði þar að ráða og aðilar
að sætta sig við hann. Álverið yrði
að rísa úti á landsbyggðinni. Þessar
skoðanir mínar hafa ekkert breyst.
Öll fjölmiðlaumræða um málið
virðist steiha að því að þegja um
Reyðarfjörð og slá því föstu að hann
sé út úr myndinni. Þar séu ekki
möguleikar á því að stækka og at-
vinnulíf Austurlands mundi fara
fúllkomlega úr skorðum við þessar
stórframkvæmdir. Ég verð að játa
það að mér finnst nokkuð hart þegar
Eyfirðingar bætast í þennan hóp og
frá almennum fúndi þar koma yfir-
lýsingar um að valið standi milli
Keilisness og Eyjafjarðarsvæðisins.
Æskilegri röskun
Varðandi staðsetningu álvers legg
ég höfúðáherslu á eftirfarandi atriði,
sem forustumenn sveitarfélaganna
eystra hafa komið til skila til þeirra
sem um þessi mál fjalla.
—Það er ekki hægt að útiloka
Reyðarfjörð vegna plássleysis þar.
Rými er þar nægilegt fyrir 400 þús-
und tonna álverksmiðju. Raforku til
stöðvarinnar þarf að afla á Austur-
landi og verður flutningur hennar
því ódýrastur á Reyðarfjörð.
—Hafnarskilyrði á Reyðarfirði eru
með þeim bestu hér á landi.
—Fullkomin samstaða er meðal
Austfirðinga um málið.
—Áhættuþættir vegna náttúruham-
fara eru litlir á Austurlandi vegna
þess að landshlutinn er utan eld-
virkra svæða; hætta af jarðskjálftum
er hverfandi og hafishætta einnig.
Það er enginn eðlismunur
á staðsetningu stóriðju á
Keilisnesi og í Straumsvík.
Hvort tveggja mundi verða
stóráfall fýrir iandsbyggð-
ina og leiðir til þess að
tækifærið til þess að snúa
vörn í sókn í byggðamál-
um er farið forgörðum.
Staðsetning á Reyðarfirði
er besti kosturinn ef litið er
á byggðasjónarmiðin.
-—Með staðsetningu stóriðju á
Austurlandi er kjörið tækifæri til
þess að skapa nýtt jafhvægi í byggð
Séð út Reyðarfjörð.
landsins. Þá mundi myndast sterkur
kjami á miðsvæði Austurlands. Þar
eru skilyrði kjörin frá náttúrunnar
hendi til búsetu.
Nokkuð hefúr verið rætt um röskun
í atvinnulífi Austurlands vegna þess-
ara stórframkvæmda. Vissulega
verður röskun. Sú röskun verður
vegna uppbyggingar og fram-
kvæmda. Hún er betri en sú sem
verður vegna fólksflutninga og sam-
dráttar og er ekki óþekkt meðal
Austfirðinga.
Tækifæri sem ekki
má glata
Það er enginn eðlismunur á stað-
setningu stóriðju á Keilisnesi og í
Straumsvík. Hvort tveggja mundi
verða stóráfall fyrir landsbyggðina
og leiðir til þess að tækifærið til þess
að snúa vöm í sókn í byggðamálum
er farið forgörðum. Staðsetning á
Reyðarfirði er besti kosturinn ef litið
er á byggðasjónarmiðin. Þá er kom-
inn stcrkur kjami hér fyrir austan,
líkt og er fyrir norðan, og þess má
einnig geta að nýlega hafa verið
teknar ákvarðanir í samgöngumál-
um sem munu styrkja ísafjarðar-
svæðið fyrir vestan að mun. Þessu
tækifæri má ekki glata vegna þess að
það hníga mjög mörg rök til þess að
Reyðarfjörður sé besti kosturinn,
þótt byggðasjónarmiðinu sé sleppt.
Vinna Austfirðinga aó þessu máli
hefur verið á faglegum gmnni, án
upphrópana eða gylliboða. Greinar-
góð skýrsla hefúr verið tekin saman
um aðstæður á Reyðarfirði, þótt ekki
hafi farið mikið fyrir henni í fjöl-
miðlaslagnum. Á slíkum faglegum
gmnni og byggðalegum viljum við
Austfirðingar vinna og er mikil al-
vara í máli þessu.
16. maí 1990
Jón Kristjánsson
Skortir vilja til að
sjá hið augljósa
Ræða Steingríms Hermannssonar forsætisráðherra á ráðherrafundi
ráðstefnu um umhverfismál í Björgvin 14. maí 1990
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra.
Ég vil hefja mál mitt á því að þakka
norsku ríkisstjóminni fýrir að boða
til þessarar ráðstefnu. Hún er mjög
mikilvæg.
Ég sæki þessa ráðstefnu til þess að
leggja áherslu á stuðning íslensku
ríkisstjómarinnar við alla viðleitni til
að snúa frá þeirri eyðingu umhverfis-
ins sem við höfum allt of lengi mátt
þola.
Við Islendingar höfum lengi státað
okkur af hreinu lofti og tæm vatni og
hafi, en okkur er að verða ljóst að við
munum ekki njóta þess lengi ef svo
heldur sem horfir um eyðingu um-
hverfis. Þá mun hið súra regn skjótt
ná ströndum okkar, fiskurinn hverfa
úr vötnum okkar og mengaður sjór
eyða lífsbjörg okkar, auði hafsins.
Við ákváðum því að koma á fót
sjálfstæðu ráðuneyti umhverfismála
og fyrir 10 dögum veitti Alþingi þvi
víðtæk völd á öllum sviðum um-
hverfismála. Hinu nýja ráðuneyti ber
jafúframt að samræma allar aðgerðir
á þessu sviði og bera ábyrgð á þátt-
töku okkar í alþjóðlegu samstarfi í
umhverfismálum.
Ég mun nú fara nokkrum orðum um
þau drög að samþykktum sem hér
liggja fyrir.
Ég álít að þar sé að finna ýmis mik-
ilvæg markmið. Hins vegar, þegar ég
lít á drögin í heild, get ég ekki varist
Eina leiðin til að koma í
veg fyrir að eiturefni ber-
ist út í umhverfið er að
stöðva framleiðslu þeirra
„Á skal að ósi stemma.“
Ég legg til að sú stefna
verði mörkuð.
sömu tilfinningu sem svo vel var lýst
af ungu norsku stúlkunni í morgun.
Mér virðist skorta sannfæringu;
vilja. Getur verið að hér séu einhveij-
ir sem ekki eru enn sannfærðir um þá
eyðingu umhverfisins sem þó er svo
augljós allt um kring?
Hvað um óhreina loftið, dauðu
skógana, dauðu höfin og fiskana? —
og lengi mætti telja.
Í drögin vantar ákveðnari markmið.
Eg leyfi mér þó að lýsa ánægju minni
með markmið Sambandslýðveldisins
Þýskalands, sem lýst var hér áðan af
dr. Töpher, t.d. hvað varðar átak til að
draga úr koltvíildi fýrir árið 2005.
Geta aðrar iðnaðarþjóðir ekki tekið
Vestur-Þjóðveija sér til fýrirmyndar?
Geta t.d. ekki auðugar og tækni-
væddar þjóðir, eins og Bandarikja-
menn og Bretar, gert hið sama? Ég
skora á allar iðnaðarþjóðir að setja
sér slík markmið.
Ég hlýt að lýsa miklum vonbrigðum
með það litla sem sagt er um losun
úrgangsefna í hafið. Getur það verið
að hér séu einhveijir sem enn líta á
hafið sem botnlausa ruslatunnu? Ef
svo er, er það alvarlegur misskilning-
ur. Höfin eru lungu heimsins og þau
hafa sin takmörk — sinn botn.
Að sjálfsögðu á að banna losun
skaðlegra efna í höfin án tafar og
sönnunarskylda á að hvíla á þeim
sem slíkt aðhefst en ekki hjá okkur
hinum sem lifúm af auði hafsins.
Að lokum vil ég leyfa mér að nefna
tvennt sem ég tel mikilvægt þótt ekki
sé það að finna í drögunum.
Eina leiðin til að koma í veg fyrir að
eiturefni berist út í umhverfið er að
stöðva framleiðslu þeirra. „Á skal að
ósi stemma.“ Ég legg til að sú stefna
verði mörkuð.
Loks legg ég til að á vegum Samein-
uðu þjóðanna verði skráður og sam-
þykktur sáttmáli um umhverfið og
hann samþykktur án tafar af öllum
þjóðum.