Tíminn - 19.05.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 19. maí 1990
Tíminn 7
vatnsöflunar hve dýr hún er og að
þar, sem þörfin er mest, er greiðslu-
geta fólksins hvað minnst. Þetta
birtist m.a. í því að um 2/3 af öllum
þeim hreinsistöðvum sem komið
hefur verið upp til að skilja salt úr
sjó cr nú að finna í Arabíuskaga þar
sem fjármagn hefur verið fyrir
hendi.
Eftir því sem bændur heimsins
neyðast til að ganga nær landinu og
plægja upp viðkvæmari svæði,
samfara því sem horfið er ffá eldra
búskaparlagi, sem tryggði stöðug-
leika jarðvegsins og yfir til einhliða
komræktar á samfelldum svæðum
eykst jarðvegseyðingin stöðugt.
Jarðvegseyðingar gætir nú þegar á
um það bil 1/3 af öllu ræktuðu landi
jarðarinnar. Þessa hlýtur að gæta í
auknum mæli og hefur vaxandi
áhrif á ffamleiðslugetu jarðarinnar.
Áætlað var árið 1983 að stórfljótið
Gulá í Kína bæri á ári hveiju 1,2
milljarða lesta af gróðurmold til
hafs.
I Eþíópíu er áætlað að 1 milljarður
lesta afjarðvegi tapist á hverju ári.
Indland tapar um 5 milljörðum
lesta af jarðvegi á ári, en samsvar-
andi tala fyrir Bandaríkin er talin
vera um 3 milljarðar lesta á ári.
Ef á heildina er litið tapast um 24
milljarðar lesta af jarðvegi, sem
skolast burt eða fjúka af ræktunar-
löndumjarðarinnar. Þetta svararum
það bil til alls jarðvegs sem er að
finna á hveitiökrum í Ástralíu.
I hinum s.n. þróunarlöndum er
beint og órjúfandi samband á milli
jarðvegseyðingarinnar og rýmunar
og eyðingar skóganna. Eftir því
sem sneyðist um með eldivið neyð-
ist fólkið í stórum stíl til þess að
brenna búfjáráburðinum og öðrum
lífrænum leifum. Þetta eru þau líf-
rænu efni, sem hvað nauðsynlegust
eru til þess að halda við fijósemi
jarðvegsins. Eftir því sem líffænu
efnin í jarðveginum ganga til þurrð-
ar við þessa búskaparhætti á jarð-
vegurinn sí erfiðara með að halda
sér rökum. Hættan á skaðlegum
þurrkum og jarðvegsfoki eykst svo
stöðugt í þessum válega vítahring.
Matvælaframleiðsla
og loftslagsbreytingar
Landbúnaður á jörðinni á að baki
um 10.000 ára þróun við hlutfalls-
lega stöðugt loftslag.
Breytist það verulega vegna hinna
svo nefndu gróðurhúsaáhrifa, við
aukningu á koltvisýringi í andrúms-
loftinu, kann stöðugleiki búvöru-
ffamleiðslunnar að veikjast veru-
lega.
I júní 1988 lýsti einn fremsti sér-
ffæðingur Geimferðastofnunar
Bandaríkjanna (NASA), dr. Junes
Hansen yfir því við bandaríska
þingnefnd að hann væri þess nær
fullviss (99% öruggt) að gróður-
húsaáhrifanna væri þegar farið að
gæta.
Hann benti á m.a. að fjögur hlýj-
ustu ár sem komið hafa síðan 1890
hafi verið eftir 1980. (Síðan hefur
komið í ljós að 6 af 10 hlýjustu ár-
unum síðustu 100 árin komu eftir
1980). Þó að enn ríki um þetta
nokkur óvissa benda allar nýjar fag-
legar upplýsingar í sömu átt.
Nýjustu loftslagslíkön, sem gerð
hafa verið benda til þess að C02 í
andrúmsloftinu muni tvöfaldast frá
því sem það var fyrir hina miklu
iðnaðartíma sem við lifum á. Þessi
aukning á koltvísýringi og öðrum
lofttegundum með sömu áhrif er
talin muni hækka meðalhita á jörð-
inni fyrir árið 2030 um l,5-4,5oC.
Þó að enn sé þetta háð verulegri
óvissu benda veðurfarslíkön til þess
að tvö mikilvægustu matvælafram-
leiðslusvæði jarðar, Norður-Amer-
íka og komræktarsvæði Sovétríkj-
anna, séu í verulegri hættu gagnvart
því að þar herji þurrkar á vaxtar-
skeiðum bæði vegna minnkandi úr-
kbmu og hærri sumarhita.
Á móti kemur að hlýnun leiðir til
lengri sprettutíma í Kanada og öðr-
um norðlægum landbúnaðarlönd-
um.
Slíkri breytingu á búskaparmögu-
leikum fylgja ýmis vandkvæði.
Breytingar verða á notkun landsins
og á búskaparlagi og þörf verður
fýrir önnur afbrigði af komi. Þetta
mun valda ýmsum erfiðleikum.
Áætlað hefur verið að það muni
kosta 200 milljarða bandaríkjadala
aðeins að breyta og aðlaga vökvun-
arkerfi jarðar til að þau þjóni nýjum
aðstæðum.
Hættan, sem talið er að vofi yfir, af
því að ósonhjúpur jarðar veikist,
ógnar einnig matvælaframleiðsl-
unni. Ef útfjólublá geislun eykst
hefur það áhrif á ljóstillifun grænna
plantna og getur dregið úr henni.
Nýjar rannsóknir í Bandaríkjunum
benda til að 1% minnkun á ósoni í
andrúmslofti auki útfjólubláa geisl-
un um 2%. Rannsóknir sýna að 1 %
aukning á útfjólkublárri geislun
dragi að sama skapi úr uppskeru af
sojabaunum. Nú hafa útreikningar
bent til að ósonlag háloftanna hafi
þynnst um 3% á síðustu áratugum.
Sé það rétt, má vænta að þegar sé
farið að draga úr uppskeru soja-
bauna en þær em mikilvægasti pró-
teingjafi mannkynsins.
Horfiir á næsta áratug
Við upphaf síðasta tugar aldarinn-
ar stendur mannkynið uppi með lít-
inn varasjóð í formi kombirgða og
litla möguleika til að auka hann á
næstunni.
í fyrsta sinn í sögu sinni fram-
leiddu Bandaríkin árið 1988 minna
kom en notað var innanlands það ár.
í september 1988, vom það meira
en 100 þjóðlönd, sem yfirleitt hafa
keypt kom sitt frá Bandaríkjunum,
sem kepptu um að fá keypt það tak-
markaða magn af komi, sem var til
sölu í Argentínu, Ástralíu og Frakk-
landi.
Þessi þróun leiddi til þess að mark-
aðsverð á hveiti í heiminum hækk-
aði um 48% árið 1989 borið saman
við verðið árin áður en uppskem-
bresturinn varð. Verð á hrísgrjón-
um, sem verið hafði mjög lágt
hækkaði á sama tíma um 38%.
Álitið var að vegna þessara verð-
hækkana og yrði veðurfar hagstætt
árið 1989 mundi komframleiðslan
ná fyrra magni það ár. Það gerðist
þó ekki. Árið 1989 varð ffamleiðsl-
an 18 milljónum lesta minni en
notkunin sem áætluð var 1685
milljónir lesta. Þetta leiddi til þess
að hinar hlutfallslega Iitlu birgðir
drógust enn saman.
Við okkur veit sú óþægilega og
erfiða spuming:
Ef ekki tekst að ná upp kombirgð-
um heims á þessu ári, verði veður-
far hagstætt, hvenær tekst það þá?
Birgðir skapast ekki nema fram-
leiðsla verði meiri en neysla og því
marki verður stöðugt erfiðara að ná.
Varðstöð veraldar metur það svo
að erfitt reynist að auka komfram-
leiðsluna meira en sem svarar 1 % á
ári á meðan fólkinu fjölgar á jörð-
inni um nær 2% á ári.
Aukinn komskortur næsta áratug
mun hafa alvarlegar afleiðingar.
Þegar er talin hætta á að komvcrð
tvöfaldist á næstu ámm.
Þetta mun þó ekki hafa ýkja alvar-
leg áhrif í iðnaðarlöndunum. En í
hinum vanþróuðu löndum þar sem
fólk notar nú þegar um 70% tekna
sinna til að kaupa mat getur þetta
haft hinar alvarlegustu aflciðingar.
Slík hækkun á matvömm getur leitt
beina hungursneyð yfir milljónir
fátæks fólks í þessum löndum.
I Bandaríkjunum kostar hveitið í
eitt brauð um 5 sent, en brauðið
kostar 1 dal. Þó að hveitiverð tvö-
faldaðist mundi brauð Bandaríkja-
mannsins aðeins hækka um 5 sent
eða um 5%. En í fátæku löndunum
þar sem fólkið kaupir hveitikomið
ómalað á markaði, malar það og
bakar heima mundi tvöföldun
hveitiverðs leiða til tvöföldunar á
brauðverði.
Þessi þróun gæti einnig leitt til
þess að hin skuldsettu þróunarlönd
neyðist til að kaupa komið dým
verði á heimsmarkaði svo að enn
hallaðist á ógæfuhlið í skuldamál-
um þeirra á alþjóðlegum markaði.
Þetta gæti hafl alvarlegar afleiðing-
ar fýrir hið alþjóðlega bankakerfi
og setja það í aukna hættu.
Fari svo fram sem horfir næstu tíu
árin gætu iðnaðarlöndin neyðst til
að ganga á eina raunvemlega kom-
varasjóðinn, sem er fyrir hendi, en
það em þær um það bil 450 milljón-
ir lesta af komi sem nú em notaðar
í skepnufóður.
Allt útlit er fýrir að næsta áratug
reynist það ekki mögulegt að koma
í veg fyrir vemlega aukna hungurs-
neyð, jafnvel þó að öllu verði tjald-
að til með því að stunda alhliða
jarðvegsvemd, bæta vatnsbúskap-
inn svo sem kostur er og endurbæta
þau stóm landsvæði sem þegar em
útþvegin og pínd. Allt þetta verður
að gera, en samtímis er ekkert um
annað að ræða en að beita öllum
mögulegum ráðum til að draga úr
fjólksfjölguninni.
Ef við eigum að vinna bug á þess-
um tröllauknu vandamálum verður
að gjörbreyta gildismati fólks og
setja sér allt önnur framtíðarmark-
mið en þau sem við höfum haft á
undanfömum áratugum.
-Markviss og árangursrík jarðvegs-
vemdun er eitt af gmndvallaratrið-
um. Með þvi sem nú er að gerast
hefur mannkynið alls engin efni á
að missa meira af ræktunarlandi frá
framleiðslu.
-Stórauka verður almannaviðbún-
að á jörðinni allri, til þess að mæta
erfiðu árferði og svæðisbundnum
uppskerubresti, með því að sem
flest lönd eigi einhverjar matvöm-
birgðir.
-í þróunarhjálp þarf að breyta um
áherslur í grandvallaratriðum, ein-
faldlega vegna þess að sú jarðvegs-
eyðing, útskolun næringarefna úr
jarðvegi og þrautpíning jarðvegs,
sem þar á sér víða stað kippir stoð-
um undan möguleikum þeirra til
ræktunar og matvælaframleiðslu og
þar með möguleikum til félagslegra
og efnahagslegra framfara.
-Síðast en ekki síst verður að viður-
kenna, að það, sem gert verður
næsta áratuginn til að hafa áhrif á
fólksfjölgunina með skipulags-
bundnum hætti getur haft meiri
áhrif á fæðuvandamál mannkynsins
heldur en það, sem hægt er að gera
ráð fyrir að bændur viðkomandi
landa geti lagt til í aukinni fram-
leiðslu.
Möguleikamir á því að takast megi
að draga úr fólksfjölguninni em
háðir því að hægt verði að draga úr
hinum miklu skuldum vanþróuðu
landanna.
Hvað bíður
mannkynsins?
Þetta em nokkur af hinum brýn-
ustu viðfangsefnum sem mannkyn-
ið stendur frammi fyrir nú við upp-
haf síðasta áratugar þessarar aldar.
1 fjarlægari framtíð má búast við
að mannkyninu mæti ný og óþekkt
viðfangsefni þar sem loflslags-
breytingar geta leitt til þess að for-
sendur fyrir matvömframleiðslu
verði allt aðrar.
Framtíð mannkynsins mun nú
fremur en nokkm sinni fýrr verða
háð því að mönnum takist að sjá
fram í tímann, tileinka sér nýjan
hugsunarhátt og hafi vilja til að
breyta forgangsröð viðfangsefha.
Teiknin um það hvað er að gerast
em nokkuð ljós. Varðstöð veraldar
lýsir því þannig í síðustu útgáfu af
„State of the World“ („Ástand
heimsins") (1990).
„Haldi mannkyniö áffarn á sömu
braut um stjóm landbúnaðar- og
fólksfjölgunarmála verður ekki
sneitt hjá alvarlegri matvælakreppu
að fáum ámm liðnum. Hún mun
bitna á langt um fleimm en lág-
tekjufólki í þriðja heiminum og
hafa áhrif á allan heiminn. Himin-
hátt komvömverð, hungur og upp-
reisnir, sem þvi fýlgja, munu ógna
bæði ríkisstjómum í fjölda þjóð-
landa og öllu hinu alþjóðlega efna-
hagskerfi."
Við verðum svo að sjá hvort menn
kjósa að standa aðgerðarlausir
álengdar, eða vilja taka á málunum.
Þannig lauk Magnar Norderhaug
ræðu sinni á Oslóarráðstefnu nor-
rænu bændasamtakanna í endur-
sögn Jónasar búnaðarmálastjóra. —
Tíminn hefur oft áður beint athygli
lesenda sinna að þeirri vá sem að
mannheimi steðjar vegna offjölg-
unar og yfirvofandi matarskorts.
Spumingin er enn hin sama: Veit
mannkynið hvar það er á vegi statt?