Tíminn - 26.05.1990, Qupperneq 1

26.-27. Maí 1990
í útjaðri Winnepeg í Kanada er
Brookside — kirkjugarðurínn. f
norðurhluta hans, þar sem fátækt
fólk hvílir, er leiði íslensks skálds.
Þama standa óvíða bautasteinar,
en á næsta leiði við skáldið rís
grannvaxinn runni yfir ókunnum
beinum amerísks smælingja.
Þetta skáld, sem var frumkvöðull
raunsæisstefnunnar í íslenskum
bókmenntum, hafði hafríað í
þessu fjariæga landi eftir æríð lit-
ríkan æviferíl og var hann þó að-
eins 39 ára er hann lést. Hann var
Gestur Pálsson. Hér verður nú
sagt firá einu og öðm af veraldar-
volki
Gestur Pálsson fæddist þann 25.
september 1852 á Miðhúsum á
Reykjanesi í Barðastrandarsýslu.
Hann var fjórða bam foreldra sinna
af sex. Komust aðeins bræðumir í
hópnum til fúllorðinsára, en þeir
vom þrír. Faðir hans var Páll Ingi-
mundarson, bóndi og smiður, en
móðir Ragnheiður Gestsdóttir. Gest-
ur unni móður sinni mikið, en hann
missti hana, þegar hann var tæpra tíu
ára að aldri, og óvíða kennir í verkum
hans jafh fólskvalausrar ástar og þeg-
ar hann yrkir um móður sína. Páll
kvæntist að nýju og var síðari konan
Ingunn Bjamadóttir, mikil mann-
kostakona, sem reyndist bömunum
vel, og mun Gestur enda ætíð hafa
minnst fóstm sinnar með hlýhug.
Gestur var bókhneigðastur og næm-
astur sinna bræðra og því sá eini af
þeim sem fór í skóla, en í fyrsta bekk
Lærða skólans í Reykjavík settist
hann 1868. Hann er sagður hafa ver-
ið þunglyndur um þetta leyti og var
það kennt því að hann hefði verið í
ástarsorg vegna stúlku er hann hafði
kynnst og var öllu eldri en hann, en
hafði sagt honum upp, enda verið
öðmm lofuð. Allt er þó á huldu um
þetta ævintýri, en tvö kvæði Gests
benda til að eitthvað hafi þetta við að
styðjast.
Túlinn var óbilandi
Þorvaldur Thoroddsen hefúr lýst
Gesti svo í skóla:“Gestur Pálsson var
þá í fyrsta bekk, hann var væskill að
burðum og hugdeigur, en túlinn var
óbilandi, hann höfðum við standandi
bera á því úr þessu að hann hneigist
til óreglu. Margir íslendingar lifðu
enda hátt um þessar mundir og ekki
síst skáldin Einar Benediktsson,
Hannes Hafstein og Bertel O Þor-
leifsson, sem vom miklir kunningjar
Gests. Efndu þeir til bókmenntarits-
ins Verðandi og kom það út vorið
1882.
Gömlu bæjarhúsin að Miðhúsum.
kom í námunda við 2. bekk.“
Þannig bar snemma á því að Gestur
lcunni að koma fyrir sig orði. Einnig
hafði hann forgöngu um ásamt sex
skólabræðrum sínum að stofna leyni-
félag meðal pilta. Það nefndist
Bandamannafélagið og hlutverk þess
það að vekja menn til bókmennta-
iðju. Ritsmíðar sínar færðu þeir fé-
lagár í sérstaka bók, og var heiti
hennar „Vísindavinurinn“. Þama
birtust margar ritsmíðar Gests, en
nafnkunnasta verk sem í bókina var
skráð er þó „Nýársnóttin" eftir Indr-
iða Einarsson, sem þar er i sinni elstu
gerð. Leikurinn var framsýndur þann
28. desember 1871 og fór Gcstur
með eitt hlutverkið, Önnu. Þótti hon-
um takast það snilldarlega.
Stúdentsprófi lauk hann í júní 1875.
Ekki var prófið gott, því hann hlaut
Hér mun Gestur hafa fæðst. Myndin
Guðfræðinám
Eftir prófið hvarf Gestur vestur í
Reykhólasveit og bjó sigling sína til
háskólanáms í Kaupmannahöfn.
Sigldi hann með Díönu frá Reykjavík
hinn 27. júli. Tók hann að nema guð-
fræði.
Hann settist að á Garði og bjó í her-
bergi á 4. gangi ásamt skólabróður
sínum Friðriki Petersen, sem síðar
varð prófastur í Færeyjum. Þótt svo
færi að Gestur hyrfí próflaus frá Höfn
að lokum, bendir flest til að hann hafi
stundað guðffæðinám sitt af alúð í
upphafi. Hann átti sérþó ýmis áhuga-
mál önnur en námið, gaf sig nokkuð
að stjómmálum og gekk í leynifélag
Islendinga, Atgeirinn, en hlutverk
þess var að rita í útlend blöð um ís-
lensk stjómmál og skýra þar viðhorf
íslendinga.
ertekin 1938.
Hjartasárið
Gestur fór heim til íslands sumarið
1877 og bjuggust margir við að hann
mundi þá kvænast heitkonu sinni. En
svo átti ekki að fara. Um þetta leyti
sleit Ingunn trúlofún þeirra og segir
sagan að ástæðan hafi verið sú að
einhver íslendingur hefði skrifað
henni bréf og útmálað lifnað Gests í
stórborginni harla illa þennan fyrsta
vetur hans þar. Sumir bera brigður á
þessa sögu og telja að Ingunn hafi
blátt áffarn slitið trúlofuninni að
frændaráði. En hvað sem satt er í
þessu, þá er víst að Ingunni iðraði
þessa sárlega síðar og má lesa um
kvöl hennar í smásögum er hún
samdi og vísa tvímælalaust til þessa,
þótt nöfnum sé breytt.
Það fékk mikið á Gest er svo fór um
samband þeirra Ingunnar og fer að
Kröpp kjör
Haustið 1881 lauk Garðstyrk Gests
og varð hann nú að flytja og taka her-
bergi á leigu úti í borginni. Veturinn
sem á eftir fór varð honum þungur í
skauti á marga laund. Sennilega hef-
ur áhuginn á guðffæðinni verið far-
inn að dofna, ef ekki dauður með
öllu. Og þegar Garðstyrkinn nú þraut
hefúr Gesti orðið þyngra fyrir dymm
fjárhagslega, og hefúr honum orðið
sú vellekla því sárari sem hann var
alinn upp við góð efni. 16. desember
1880 vafð hann að gefa W. Granzov
klæðskera í Kaupmannahöfn veð í
jarðarhlutum sínum, hálfu fimmta
hundraði í Miðhúsum og tveimur
hundmðum og áttatíu álnum í Mýrar-
tungu. Var þessi veðsetning til trygg-
ingar 400 krónum sem hann skuldaði
Granzov fyrir föt. Skyldi hann greiða
skuldina innan hálfs annars árs, en
ekki varð hún að fúllu greidd fyrr en
9. október 1888.
Los var komið á hann og í ársbyijun
1881 varð hann fyrir því óhappi að
fótbrotna drakkinn og lá á þriðja
mánuð. Um vorið hvarf hann svo úr
borginni og mun þá hafa dvalið löng-
um í Hróarskeldu, en þar hafði hann
kynnst einhven stúlku er hann bjó
hjá um tíma. I maí árið á eftir ritar
Skúli Thoroddsen bróður sínum Þor-
valdi svo:
„Gestur lést ætla upp í vor, en varð
ekkert úr, og þykir nú víst að presta-
stéttin fái hans engin not; hann lifir
nú mest á slagbjórum, er hann tíðum
uppi á bekk eða borði bak við fylk-
inguna og skammaði hann óvinina
óspart og ögraði þeim í snjöllum
ræðum, var þeim að þessu hin mesta
skapraun og sáu sig aldrei úr færi, ef
hægt var, að hertaka Gest, hafa hann
í varðhaldi og kvelja á ýmsan hátt,
þrúga honum innan í kaþedra o.s.
frv., en oftast vom einhveijir látnir
fýlgja Gesti sem lífvörður, er hann
49 stig og var lægstur sinna bekkjar-
bræðra.
Frá skólaáranum er það enn að telja
að hann trúlofaðist og var unnustan
Ingunn Elín Jónsdóttir í Bæ í Króks-
firði. Ingunn var bráðgreind stúlka og
skemmtileg í viðkynningu. Hún var
lítil vexti, grannvaxin og fremur lag-
leg, og unni Gestur henni mjög.
Gestur Pálsson
Skáld í veh
aldarvolki
Gestur Pálsson átti löngum í baráttu
við samferðamenn sína á lífsbrautinni,
en mesta baráttu háði hann við sjálfan sig.