Tíminn - 26.05.1990, Blaðsíða 6

Krabbameins-
sjúklingar deyja
iöulega vegna
meinvarpa, sem
ekki tekst að
greina í tíma eftir
að þau dreifast um
líkamann. En nú
má vera að lausnin
sé í sjónmáli
í krabbameinsrannsóknum miðar
mönnum nú talsvert áleiðis við að átta
sig á einum banvænasta þætti sjúk-
dómsins — krabbameinsfrumum sem
losa sig frá upphaflega æxlinu, flytjast til
annarra líffæra og mynda meinvörp og
nýæxli.
Meira en 50% þeirra sem greinast með
krabbamein hafa þegar í sér slík mein-
vörp, sem oft tekst ekki að fmna og eru
banvæn. Ráðaleysið við að fást við þau
skýrir lágt hlutfall lækninga á mörgum
algengum æxlum, að sögn „oncologista“,
(þeirra er rannsaka karbbaæxli).
„Það eru meinvörpin sem bana sjúkling-
um með krabbamein,“ segir dr. Lance Li-
otta, yfírmaður rannsóknastofu í sjúk-
dómafræði á National Cancer Institute i
Maryland. Það er í rauninni ekki upphaf-
lega æxlið sem banar fólki með ristil-
brjóstkrabba og aðrar tegundir krabba-
meins, heldur meinvöp frá þvi sprottin
annars staðar.
A síðustu fimm árum hefur vísinda-
mönnum í Ameríku og víðar tekist að
afla sér lífefnafræðilegrar þekkingar á
því hvemig krabbamein dreifist til mis-
munandi líffæra. í Englandi er aðalrann-
sóknastöðin á John Radcliff sjúkrahúsinu
í Oxford.
Þeir segja að þessi þekking kunni senn
að verða grundvöllur þess að ný vopn
finnist gegn meinvörpum. Þau felast í þvi
að skjót greining á meinvörpunum leiði
til gerðar lyQa er fyrirbyggi dreifingu
þeirra. Þar með ættu líkur krabbasjúk-
linga á lengra lífi að aukast.
Meðal þess er nú virðist vera að skýrast,
en hefúr verið þröskuldur á leið til árang-
urs, eru eftirtalin atriði:
Menn hafa séð að allar krabbafrumur
eru ekki eins og að hæfileikinn til að
mynda meinvörp einskorðast við litinn
hluta krabbaffuma.
Verið er að rannsaka erfðafræðileg og
efhafræðileg atriði sem einkenna þennan
minnihlutahóp frumanna.
Þá er verið að rannsaka þijár gerðir af
eggjahvítuefhum sem gera þessum frum-
um kleift að þrengja sér inn og út um
æðaveggi og ferðast með blóðrásinni um
likamann.
Þá er að koma í ljós hvernig vissar
gerðir meinvarpsfrumanna bera kennsl á
þau lífæri þar sem þær best þrifast.
Þá er hafið að gera blóð- og vefjarann-
sóknir til þess að uppgötva meinvörp
meðan þau enn eru ekki sýnileg nema í
smásjá og viðráðanleg. Niðurstöður gætu
fengist innan fárra ára.
„Margar rannsóknastofúr einbeita sér nú
að þessum litla hópi fruma, sem mein-
vörpum veldur og eru svo ólíkar öðrum
krabbafrumum,“ segir dr. Isiah Fiedler,
forstöðumaður deildar í frumulíffræði við
MD Anderson krabbameinsmiðstöðina
við Texas háskóla.
„Við þrautrannsökum meinvarpsffum-
umar. Lyf eru prófúð með tilliti til þess
hvaða áhrif þau hafa á þær. Ég er mjög
bjartsýnn á að innan fárra ára hafi okkur
skilað mikið áleiðis.“ Áætlað er að um
það bil þriðjungur þeirra er greinist með
krabbamein sé þegar kominn með mein-
vörp, sem finnast strax við skoðun eða
myndartökur. Hinir þriðjuhlutamir tveir
hafa engin sýnileg meinvörp, en helm-
ingur þeirra kann að vera með ósýnileg
meinvörp er dreifð em um líkamann eins
og mýflugubit, að sögn Liotta. Þegar
þessi smáu meinvörp loks hafa vaxið svo
að þau verða greinanleg er því miður
ekki hægt að ráða við þau lengur með
efnalækningum.
Óþægileg töifræði
Til dæmis má nefna niðurstöður athug-
ana á afdrifúm kvenna sem greinst höfðu
með bijóstkrabba og engar myndatökur
né athuganir á sogæðakerfi bentu til að
meinið hefði dreift sér. 30% þeirra höfðu
látist af meinvörpum innan tíu ára.
Þessar niðurstöður leiddu til þess að Na-
tional Cancer Institute í Maryland mælti
með að állar konur er fengið höfðu
brjóstakrabba fæm í efnalækningameð-
ferð, þótt 70% ættu ekki að þurfa þess og
aukaverkanir væm alvarlegar.
Rannsóknir á stofu Fiedlers benda til
þess að öll meinvörp séu upphaflega
komin frá einni einstakri frumu, sem þarf
fimm ár til þess að mynda greinanlegt
meinvarp.
Þetta er óþægileg tölffæði sé þess gætt
að illkynja æxli myndar þúsundir krabba-
fruma á dag og getur sent milljónir af