Tíminn - 02.06.1990, Blaðsíða 1
i
Ráðherra á sel-
skinnsbrókum
ÝSKIPAÐUR ráðherra íslands, sá annar slíkra virðingar-
I 1 manna, Bjöm Jónsson, sté í fýrsta sinn á ættjörð sína
§ r, sem æðsti maður hennar á páskadagskvöld 11. apríl
» 11909. Hann kom með Steriing frá Kaupmannahöfn eftir
sögulegt ferðalag og beið heimkomunnar með óþreyju. Var
skipið allt fánum prýtt og hleypt af nokkrum virðingarskotum er
það kom inn á höfnina. Mergð fólks var við steinbryggjuna þeg-
ar hann steig á land og var greinilegt, þrátt fýrír mörg og misjöfn
ummæli í blöðum að undanfömu, að manngrúinn fagnaði hon-
um innilega. Þetta var sigurstund þess hóps sem unnið hafði
bug á Uppkastinu svonefnda. En tveimur ámm síðar lauk ráð-
herraferli Bjöms á heidur raunalegan hátt og hafði hann þá vart
mátt um frjálst höfuð strjúka í ádeilustormum sem andstæðing-
ar hans höfðu magnað á hann, sjúkan og gamlan fýrír aldur
fram. Hér verður sagt frá því markverðasta sem á daga hans
dreif uppi ájökultindi hefðarínnar.
Eftir sigur gamla Sjálfstæðisflokks-
ins í kosningunum 1908 og hrun
Heimastjómarflokks Hannesar Haf-
stein var búist við að Hannes mundi
þegar segja af sér. En það dróst á lang-
inn og varð honum því auðveldara að
sitja áftam er andstæðingamir áttu örð-
Björn Jóns-
son varð
annar/áð-
herra ís-
lands árið
1909. En
hann var
farinn að
heilsu um
aldur fram
og upphefð-
in varð hon-
um mæðu-
samur tími
ugt með að koma sér saman um ráð-
herraefnið. Allir gátu sameinast um að
rífa niður og fella Hannes, það var
minnstur vandinn, en hitt var örðugara.
Maiga langaði í hnossið en meðan þeir
vom að þreifa sig áffam var um að gera
að láta ekki bera á neinni valdalöngun
hjá sér, sem að sjálfsögðu yrði lögð út á
verri veg. Viðkvæðið í samtölum for-
ingjanna varð þetta: ,JvIig langar ekki
að verða ráðherra, vilt þú ekki taka það
að þér?“, en auk Bjöms Jónssonar
komu þeir helst til greina Skúli Thor-
oddsen, Hannes Þorsteinsson og Krist-
ján Jónson, landritari.
En er Bjöm Jónsson hafði verið kjör-
inn ráðherraefhi í flokknum með 22 at-
kvæðum af 23, kom í ljós að maiga
hafði munað í völdin meira en þeir létu
og þó sérstaklega Skúla. Þessari
ákvörðun var þó ekki hnikað og var
konungi, Friðrik 8., sent skeyti um
þessa niðurstöðu. En konungur lét sér
ekki nægja einfalt símskeyti, heldur
sendi ffáfarandi ráðherra ósk um að þrír
forsetar Alþingis kæmu utan til Kaup-
mannahafnar til að ráðgast við hann um
stjómarmyndun. Þessir forsetar vora
allir úr Sjálfstæðisflokknum — Bjöm
Jónsson, forseti sameinaðs þings, Rrist-
ján Jónsson, forseti effi deildar, og
Hannes Þorsteinsson, forseti neðri
deildar.
Selskinnsbrækur
og selskinnsskór
Þegar skeyti konungs kom lét Bjöm í
ljós gremju sína yfir þessum viðbrögð-
um hans. Var auðséð að hann undi illa
drættinum á þvi að fá völdin í hendur.
Hann sagði m.a. að með þessu væri ver-
ið að leggja út á hála braut utankvaðn-
inga, eins og á Sturlungaöld. Þrátt fyrir
það þorði hann ekki að neita forinni.
Hann fól nú vinum sínum, Olafi Róns-
inkranz og Einari Hjörleifssyni, að sjá
um ritstjóm blaðs síns, ísafoldar, í fjar-
vist sinni og sigldi ásamt þeim Kristjáni
og Hannesi með Sterling 21. mars
1909.
Bjöm var á þessum tímamótum orðinn
63 ára. Hann hafði reynt mikið á sig í
kosningabaráttunni 1908 og eftirvænt-
ingin eftir sigurinn, biðin, spennan og
loks deilumar um það hver yrði ráð-
RAÐHERRANN j „HJALEIGUNNf
um rjettinn til pess að vera frjals
og uthuðar Dönum með pjoðhrokapembingi
og prutnar af uppgerðar sjalfstceðisrembingi
Andstæðingamir notuðu sér óheppileg ummæii Bjöms í forsetaförinni út í ystu æsar.
herrann, virtust hafa fengið allmikið á
hann. Sterling fékk vont veður mikinn
hluta ferðarinnar og lá Bjöm oftast í ká-
etu, en ef þeir félagar hans tveir yrtu á
hann, virtist hann vera utan við sig og
eins og úti á þekju.
En morguninn áður en skipið átti að
koma til Kaupmannahafhar var Bjöm
kominn snemma upp á þilfar og spíg-
sporaði þar ftam og aftur, klæddur sel-
skinnsbrókum og með stóra selskinns-
skó á fótum. Spurðu þeir félagar hann
hvort hann ætlaði að stíga á land í þess-
ari múndéringu og kvað hann já við því.
Skipið sigldi inn Eyrarsund og nálgað-
ist Kaupmannahöfh. Tók Bjöm þá
mjög að ókyrrast og var auðséð að hann
var í miklum spenningi. Komu þeir fé-
lagar, Kristján og Hannes, nú að máli
við hann til að ræða um hvemig taka
skyldi á móti blaðamönnum, ef þeir
kæmu á móti þeim og vildu fá viðtal við
þá. Urðu þeir sammála um að neita öll-
um blaðasamtölum, þar til þeir hefðu
hitt konung að máli og féllst Bjöm á að
það væri rétt og sjálfsagt.
Dolfallnir
samflokksmenn
En undir eins og skipið var landfast
þusti hópur danslaa blaðamanna út í
það. Rristján og Hannes neituðu öllum
blaðaviðtölum, en áður en þeir vissu af
höfðu blaðamennimir afkróað Bjöm
inni í reyksalnum og sátu þar í hnapp
utan um hann með blýantana á lofti og
hann farinn að leysa frá skjóðunni. Vut-
ist Bjöm ekki háfa staðist mátið og
kunni vel við sig í hópi blaðamanna.