Tíminn - 07.06.1990, Blaðsíða 2

2 Tíminn
MA i A _ 'i.j'ij
Fimmtudagur 7. júní 1990
Fjármagnskostnaður er að sliga fiskeldið. Menn horfa samt bjartsýnir fram á veginn:
Jafnvægi að skapast
á mörkuðum fyrir lax
Friðrik Sigurðsson, framkvæmda-
stjóri Landssambands fiskeldis- og
hafbeitarstöðva, telur að jafnvægi sé
að skapast á milli framboðs og eftir-
spumar á eldislaxi. A síðustu árum
hefur framleiðsla á laxi í heiminum
aukist um 50-70% milli ára, en
neysluaukning milli ára hefur verið
10-15%. Spáð er að neysla á laxi á
ámnum 1991 og 1992 verði 7,5-17%
og að framleiðsluaukningin verði
svipuð.
Aðalfundur Landssambands fisk-
eldis- og hafbeitarstöðva fór fram í
gær. I skýrslu stjómar kom fram að
árið 1989 var erfitt ár í íslensku fisk-
eldi. Hár íjármagnskostnaður af af-
urðalánum og íjárfestingum reið
sumum fyrirtækjum að fullu. Flest
íyrirtækin vom reist á tímum fast-
gengisstefnunnar og meðan gengið
var hátt skráð og því fengust fáar ís-
lenskar krónur fyrir lánin. Skömmu
síðar var gengið fellt í einum vett-
vangi og allt í einu þurfti að greiða af
mun fleiri íslenskum krónum, en
fengnar vom að láni.
Staðan á erlendum mörkuðum var
erfið. Framboðið jókst til muna sem
leiddi til allt að 25-30% verðlækk-
unnar á sumum mörkuðum síðastlið-
ið haust. Þetta leiddi til þess að Norð-
menn drógu úr framboði á ferskum
laxi, en það hefúr leitt til verðhækk-
ana á síðustu mánuðum. Reikna má
Á aðalfundinum var Gísla Pálsson frá Hofi í Vatnsdal gerður að heiðursfélaga LFH. Það er Guðmundur G.
Þórarinsson alþingismaður og fyrrverandi formaður LFH sem óskar Gísla til hamingju með heiðurinn.
Timamynd Ámi Bjama
með að verð á frystum laxi lækki á
næstunni því að Norðmenn og fleiri
þjóðir hafa fryst mikið magn af laxi á
síðustu mánuðum í þeim tilgangi að
stuðla að verðhækkunum á mörkuð-
um fyrir ferskan lax.
Útlit er fyrir að á þessu ári verði
framleitt hér á landi rúmlega fjögur
þúsund tonn af eldisfiski. Spáð er að
framleiðsla verði komin upp í átta
þúsund tonn árið 1992. Framleiðsla
Islendinga er lítil sé miðað við
frændur okkar Norðmenn. Talið er að
á þessu ári ffamleiði þeir um 150
þúsund tonn og um 180 þúsund tonn
að tveimur árum liðnum. Enn sem
komið er eru íslendingar tiltölulega
smáir á heimsmarkaðinum. I ár verða
framleidd um 36 þúsund tonn i Bret-
land, 23 þúsund tonn í Kanada, 13,4
þúsund tonn í Chile, tæp 11 þúsund
tonn í Færeyjum og 7,2 þúsund tonn
í írlandi.
A aðalfúndinum var Júlíus B. Krist-
insson kjörinn formaður LFH. Frá-
farandi formaður er Guðmundur G.
Þórarinsson. -EÓ
Félag sérleyfishafa
og þjónustuaðilar í
ferðamannaiðnaði:
ferða-
kyrming
reiag serievnsnaia mun stanaa
fyrír almennri ferðakynningu í
llmferðarnuöstöðinni laugardag-
inn 9. þessa mánaðar. Þetta er í
fjóröa sinn sem félagið stendur
fyrir slíkri kynningu.
Sérleyíishafar muuu hafa rútu-
bíla af ýmsum gerðum til sýnis ut-
an við Umfcrðarmiðstöðina, en
innan dyra verða tjölmargir aðU-
ar í ferðaþjónustu með kynningu
á starfsemi sinni og þjónustu. Þar
á meðal verða framleiðendur og
seljendur ferðavöru ásamt öðr-
um, en m.a. gefst gestum kostur á
að sjá líkan af Bláa Lóninu.
Fcróafélagið og Útivist sjá um
ókeypis skoðunarferðir um borg-
ina og jafnframt verða á boðstóin-
um ýmis skemmtiatriði fyrir
yngstu kynslóðina. Kynningin
verður opnuð kl: 10.00 og stendur
ta kl: 18.00.
Þá hafa Sérleyfishafar hafið
fólksflutninga á nokkrum nýjum
sérieiðum í sumar. Þar má nefira
ný sérleyfi á miUi Brjánslækjar og
Patreksfjarðar, Tálknafjarðar og
BQdudals. Þessar feröir eru
tengdar áætluu nýju Breiðafjarð-
arferjunnar. Nýjar ferðir hefjast
um hclgina á milli Reykjavíkur og
Stykkishólms og daglegar ferðir
milli Sfykkishólms og Hellissand.
Þá verður einnig boðið upp á dag-
legar ferðir umhverfis Jökul frá
Ólafsvík.
■ ÁG
Skiljanlegt að vaxtagreiðslur skuldugra hafi haekkað:
Heildarskuldir tvöfalt
meiri en fyrir áratug
„Tvískinnungs hefur gætt í viðhorfi lánþega. Lán eru góð, en
skuldir eru slæmar“. Þeir Bjami Bragi Jónsson og Kristjón Kol-
beins benda á þessa sérkennilegu afstöðu íslendinga til lána í
grein í Fjármálatíðindum. Þar gera þeir úttekt á íslenska lánsfjár-
markaðnum (innlendum lánum og eríendum) síðustu áratugina
— bæði hlutfalli hans af landsframleiðslu og þjóðarauði á hverj-
um tíma. En þjóðarðurinn er nú orðinn hálfur í skuld. Ráða má af
tölum þeirra að vaxtahækkanir eru ekki eina skýríngin á títt
ræddum erfiðleikum skuldugra einstaklinga og fýrirtækja, eins
og oft er látið í veðri vaka — heldur skulda þeir líka tvöfalt meira
en þeir gerðu fýrir 1-2 áratugum.
Heildarlánsfé í landinu (skuldir sem
lántakendur þurfa að borga innlend-
um og erlendum eigendum vexti af)
hefur aukist geysilega á undnanfóm-
um ámm. í byrjun þessa árs samsvar-
aði „skuldabagginn" hálfs annars árs
(18 mánaða) landsframleiðslu ís-
lendinga. Á ámnum 1973-1981 hefði
hins vegar 9 mánaða landsfram-
leiðsla dugað fyrir honum. Á þeim
ámm var jafnan innan við fjórðungur
þjóðarauðsins skuldsettur — nú er
helmingur hans í skuld.
Má af þessu ætla að vaxtakostnaður
þeirra, sem skulda öll þessi lán, hefði
tvöfaldast á undanfomum ámm, jafh-
vel þótt vextir hefðu ekkert hækkað.
Hins vegar er hætt við að lítið innlent
lánsfé væri þá fáanlegt og erlendu
skuldimar — nú um 35% heildar-
skuldanna '— væm þá ennþá hærri.
Innlenda lánsfénu er skipt í kerfis-
bundinn spamað (söfnun lífeyris-
sjóða og fleiri sjóða) og frjálsan
spamað (inneignir í bönkum, spari-
skírteini rikissjóðs o.fl.).
Úttekt Bjama Braga og Kristjóns
nær aftur til 1954. Fram yfir 1970 var
lánahlutfallið nokkuð jafnt, eða um
28-31% þjóðarauðsins, hvar af var
hluti erlendu lánanna sjaldnast meiri
en 6-7%. Þjóðarauðurinn svarar jafn-
aðarlega til um 3ja ára landsfram-
lciðslu. Heildarlánin vom því oftast
vel innan við eins árs landsfram-
leiðslu á þessum ámm. Frjáls inn-
lendur spamaður nam ár hvert í
kringum 41-43% landsframleiðsl-
unnar.
Þegar leið á verðbólguáratuginn
mikla (1971-1980) hrundi lánakerfið.
Heildarlánin fóm niður í um 22%
þjóðarauðsins (75-80% af landsfram-
leiðslu) hvar af vom um þriðjungur
erlend lán. Enda hafði þá t.d. fijáls
spamaður íslendingar hrapað niður í
27-28% af landsframleiðslu. Og allir
slógust þá um það litla lánsfé sem til
var, enda efnuðust þá margir vel á því
að skulda sem mest.
Það vekur t.d. athygli, að þótt meiri-
hluti landsmarina hafi á þessum ára-
tug (frá 1970) farið að greiða 10%
launa sinna til lífeyrissjóða þá jókst
Skuldsetning þjóðarauðsins úr 20- 30% upp í 50% á áratug kemur hér glöggt fram. Athygli vekur að frjáls
spamaður (neðsti hluti súlanna) er ekkert meiri en á ámnum 1954-1965. Aukið lánsfé hefúr fyrst og fremst
komið úr Irfeyríssjóðunum og frá útlöndum.
fjármagn lífeyrssjóðanna nær ekkert
aðraunvirði frá 1971-1979. Iðgjöldin
hafa að mestu farið til þess að „niður-
greiða" lán sjóðanna (og þar með að
breyta þeim í skuldlausar eignir
þeirra sem fengu lánin). Frá 1979
hafa eignir sjóðanna hins vegar fjór-
faldast.
Frá því ári (1979) timasetja greinar-
höfúndar líka endurreisn innlends
lánsfjármarkaðar. Síðan hefur skuld-
setning þjóðarauðsins vaxið hröðum
skrefúm ár ffá ári og aldrei hraðar en
síðustu tvö árin. Á einum áratug hef-
ur „veðsetning" þjóðarauðsins vaxið
úr innan við 22% upp í 50%. Þar af
hefúr hlutfall innlendra lána hækkað
úr innan við 14 upp í rúm 32%, að
stórum hluta vegna mikils vaxtar líf-.
eyrissjóðanna. I byrjun þessa árs
námu eignir lífeyrissjóðanna orðið
yfir 10. hluta þjóðarauðsins.
Aftur á móti vekur athygli, að þótt
vextir hafi hækkað og frjáls spamað-
ur (í bönkum, spariskírteinum og
verðbréfsjóðum) hafi aukist að und-
anfömu, þá hefúr hann enn ekki
meira en svo náð því hlutfalli af
landsffamleiðslu sem hann var á ár-
unum 1955-65. Fijáls spamaður var
um 41% landsffamleiðslu í lok síð-
asta árs (um 14% þjóðarauðsins).
Að sögn greinarhöfúnda sýnir hin
mikla aukning erlendra skulda, svo
ekki verði um villst, að hlutfallsleg
aukning lánsfjár í heild sé vakin af
eftirsókn í lánsfé ffemur en að hún sé
uppsöfriuð af hörðum raunvaxtakjör-
um. Innlendur spamaður megi því
vaxa um rúman helming jafriframt
því sem erlendar skuldir yrðu greidd-
ar upp, án þess að skuldahlutfall ís-
lendinga mundi aukast við það.
lánþegum að vera að meina-
lausu að laða þann spamað fram með
hliðstæðum kjömm og gilda um er-
lent lánsfé", segja Bjami Bragi og
Kristjón Kolbeins. - HEI