Tíminn - 09.06.1990, Page 6

6 Tíminn
Laugardagur 9. júní 1990
TÍMTNN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavlk
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrífstofúr. Lyngháls 9, 110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasfml: 680001. Kvöldsfmar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð í lausasölu ( 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Sjómannsstarfið
Sjómannadagurinn, hinn löghelgaði hátíðis- og frí-
dagur íslenskra sjómanna, er á morgun. I Reykjavík
og Hafnarfirði er þetta 33. sjómannadagurinn síðan
efnt var til fyrsta sjómannadagsins árið 1938. Fljót-
lega breiddist sjómannadagshaldið út um allt land og
er nú fastur hátíðisdagur allra sjómanna hvar sem
þeir eiga heima.
Þótt sjómannafélögin standi sjálf fyrir hátíðarhaldi
sínu ár hvert, verðskuldar sjómannastéttin að þjóðin
öll minnist dagsins og sýni störfum sjómanna þá
virðingu og viðurkenningu sem þeim ber. Sjó-
mennskan er margs konar, en allir eiga sjómenn það
sameiginlegt að þeir gegna áhættusömum störfúm,
hvort sem það eru fiskimenn, farmenn eða varð-
skipsmenn. Öll eru þessi störf mikil þjóðnytjaverk í
íslensku samfélagi, sem byggir afkomu sína á auð-
lindum hafsins og er algerlega háð siglingum um að-
drætti til landsins. Sjávarútvegur stendur undir meg-
inhluta gjaldeyrisöflunar og hefur verið aðallyfti-
stöng framfara í landinu um langan aldur, og mun
svo verða um ókomin ár.
Þótt engum dyljist að nauðsynlegt sé að renna sem
flestum stoðum undir íslenska lfamleiðslustarfsemi
og útflutning, sjást þess ekki merki að hlutur sjávar-
útvegs og sjómannastéttar þoli neina rýmun, þvert á
móti verður þjóðin að halda áfram að reiða sig á
sjávaraflann sem meginstoð framleiðslunnar, frá því
verður ekki hvarflað. Þetta hlýtur að verða þrátt fyr-
ir nauðsyn víðtækrar fiskveiðistjómar, sem enginn
kemst hjá að viðurkenna, þótt deilt sé um aðferðir í
því sambandi.
Vegna mikilvægis starfa sinna á sjómannastéttin
ríkan rétt til þess að njóta góðra launakjara og að-
búnaðar. Þær aðstæður sem sjómannsstarfi fylgja
em í flestu gerólíkar lífsháttum og umhverfí annarra
starfstétta, þó ekki sé bent á annað en miklar fjarvist-
ir frá heimilum og fjölskyldu. Þegar þessi sérstaða
bætist við þjóðhagslegt mikilvægi sjómennskunnar,
sem m.a. gerir það nauðsynlegt að gott og hæft fólk
leiti í þau störf og viðhaldi dugmikilli og vel mennt-
aðri sjómannastétt í landinu, þá ber þjóðfélaginu að
tryggja sjómönnum sem best lífskjör og afkomu.
Stór þáttur í því að bæta aðstöðu, aðbúnað og um-
hverfí sjómanna er að tryggja öryggi sjófarenda og
slysavamir. Þar kemur vissulega margt til skoðunar
og sumt af því snýr beint að sjómannastéttinni
sjálffi, ekki síst skipstjómarmönnum, sem ráða
miklu um það hvemig öryggismálum og slysavöm-
um er ffamfylgt í reynd. í þeim efnum hefur verið
unnið frábært starf um langan aldur og margt áunn-
ist til velfamaðar, en reynslan sýnir eigi að síður að
á því má ekkert lát verða. Höfúðskepnumar breyta
ekki eðli sínu og hættumar em ávallt hinar sömu á
sjó. Um það efhi verður að ríkja fúllur skilningur
ráðamanna og þjóðarinnar allrar, en umffam allt sjó-
manna sjálfra.
Tíminn óskar sjómönnum til hamingju með hátíð-
isdag sinn og biður þeim heilla og velfamaðar.
NÍUNDI ÁRATUGUR ald-
arinnar er senn á enda,
nema hvað hann er sagður
liðinn í Ameríku og annars staðar
þar sem upphaf áratugar er miðað
við að ártalið endi á núlli. Reynd-
ar styðst þetta amerískt tugatal
við almenna málvenju og tíma-
talsskilning víðast hvar, því að í
margra munni er talað um „árin
milli 1980 og 1990“ og vita þá
allir hvað við er átt án þess að
hugsað sé af stærðfræðilegri ná-
kvæmni um hvar ákveða skuli
upphaf og endi áratugarins.
r
„Aratugur græðginnar“
En hvort sem þessi áratugur er
liðinn í aldanna skaut eða hann er
rétt um það bil að hverfa inn í
söguna, fer ekki hjá því að menn
séu famir að huga að einkennum
þessara ára, gera sér grein fyrir
því hvað það sé sem setji svip
sinn á tímabilið „milli 1980 og
1990“. Helst myndu menn viija
draga einkenni áratugarins saman
í eitt orð og nota sem aðaleinkunn
fyrir tímabilið, þannig að af því
megi sjá á svipstundu, hvað
mannkynið var að iðja þessi 10 ár.
Nú er það að vísu ofætlun að hægt
sé að búa til eitt einkennisorð um
áratuginn svo að öllum þyki ein-
hlítt. Slíkt fer eftir því á hvaða
sjónarhóli menn standa og hvað
það er sem þeir em færir um að
sjá. Ekki er vitað til að íslending-
ar hafi fundið upp eitthvert ein-
stakt orð til að einkenna umrædd-
an áratug fyrir sitt leyti. Hins veg-
ar hefúr mátt sjá i víðlesnum
blöðum í vestrænum heimi að ní-
undi áratugur aldarinnar er nefnd-
ur „áratugur græðginnar“ eða
„ágimdarárin“. Þótt ýmsum kunni
að finnast að smátt sé um lofið í
slíkri nafhgift, er hitt jafhvíst að
1 aðrir verða til þess að sjá í svona
einkunnarorðum notalegt gælu-
heiti um þá efnahags- og fjár-
málaheimspeki sem ráðið hefúr
lögum og lofúm í vestrænum
þjóðfélögum síðasta áratug.
Gmndvöllur þeirrar heimspeki er
nánast sá, að svo vegni þjóðunum
og heiminum öllum best að ekki
sé settur hemill á „ágimdina" í
manninum, hún sé það hreyfiafl
sem leysi fjölþætta krafta þjóðfé-
lagsins úr læðingi, láti hjól at-
hafnanna snúast, auki hagvöxt og
þjóðarauð og þar með efnalega
afkomu almennings, en sé fyrst
og ffemst trygging fyrir mannlegu
„ffelsi“, óheftu athafnaffelsi,
óheftu hegðunarfrelsi. Þótt hinir
óbeisluðu kraftar í manninum séu
kallaðir ágimd eða græðgi er eng-
in ástæða til að láta sér bregða við
slíkt orðalag (segja markaðs-
hyggjumenn), því að hér er aðeins
um að ræða nafngjöf lingerðra
manna á ffumhvöt mannskepn-
unnar sem er sú að sækja fram, ná
undir sig eignum og valdi, standa
i samkeppni, vinna sýnilega sigra,
en kveinka sér ekki þótt á móti
blási. Hér er því að vissu leyti
verið að boða hreinlyndi hetju-
skaparins og færa sem verða má
hin einfoldu náttúmlögmál dýra-
ríkisins yfir á fjármála- og efna-
hagssvið þjóðfélaganna, losa þau
undan hömlum í þeirri trú að þá
„haldi það velli sem hæfast er“,
eins og þróunarkenningin segir
um dýrin í dýraríkinu og heim-
spekingar kapítalismans hafa
fundið út með gagnályktun að eigi
við um mannhópana í mannfélag-
inu.
Útrás ágimdarinnar
Miðað við tilefni þessara skrifa
og fæmi blaðamanns til þess að
stunda heimspekilegar hugleið-
ingar er eins gott að láta þeim lok-
ið, en hefja dálitla frásögn af þvi
hvað hefúr verið að gerast í sjálfu
fyrirmyndarríki efnahags- og fjár-
málalegs fijálsræðis á „áratug
græðginnar“. Þar er skemmst ffá
að segja að í Bandaríkjunum hafa
framtakssamir menn virkjað
kappgimi sína að fúllu og fundið
marglofuðu ágimdareðli sínu út-
rás í fjármálastarfsemi, sem um
nokkurt skeið var ærið ábatasöm
og afkastamikil, en reyndist eigi
að síður takmörkum bundin og
ekki sú eilífðarvél gróðans sem
fjármálasnillingamir hugðu.
Bandarískt banka- og útlánakerfi
með hluta- og verðbréfamark-
aðnum hefúr orðið svo undirlagt
af svikum og braski að það riðar
nánast til falls og er að verulegu
leyti haldið gangandi með ríkis-
afskiptum frá degi til dags, enda
kemur í ljós að hinn ffjálsi fjár-
málamarkaður er nafnið tómt, að
því leyti að innistæður í bönkum
og sparisjóðum em meira og
minna ríkistryggðar samkvæmt
lögum, þannig að braskaramir em
ekki að gera út á einkaáhættu,
heldur ríkisábyrgðir. Það hefúr
svo leitt til þess að fjármálabrask-
aramir hafa ekki linnt látum fyrr
en þeir vom búnir að véla ýmsa
þingmenn og áhrifamikla embætt-
ismenn til beins og óbeins stuðn-
ings við athafnir sínar, svo að fé-
sýslumennimir em ekki einir um
iðju sína, heldur hafa þeir haft lag
á því að gera þjóðkjöma þing-
menn og starfsmenn hins opin-
bera samábyrga í spákaup-
mennskunni.
Mesta athygli allra stórsvika í
bandarísku viðskiptalífi er mis-
notkun braskaranna á hinu sér-
bandaríska íbúðalánakerfi sem
kallast spamaðar- og lánafélög og
á sér rætur meira en 100 ár aftur í
tímann. Fram á síðustu ár hafa
spamaðar- og lánafélögin gegnt
mikilvægu hlutverki sem veð-
lánastofnanir fyrir íbúðabyggj-
endur, enda var þeim eingöngu
ætlað það verkefni, en meinað að
lána fé til verslunar- og skrifstofú-
bygginga eða neins konar annarra
ffamkvæmda. Hins vegar vom
þau opin hlutafélög sem menn
gátu lagt í fé sitt til ávöxtunar og
haft af því tryggan arð þótt vöxt-
um væri raunar stillt í hóf. Þegar
líða tók á áttunda áratuginn fór
hins vegar að fjara undan þessu
100 ára sparisjóðakerfi vegna
þess að vextir fóm hækkandi í
Bandaríkjunum og hagstæðari
möguleikar til ávöxftmar gáfúst
með öðm móti. Þá var smám sam-
an losað um starfsreglur spamað-
ar- og lánafélaganna og þau kom-
ust undir eignarhald og yfirráð fé-
sýslumanna sem breyttu öllu eðli
þeirra úr því að vera lánastofnanir
hins almenna launamanns vegna
íbúðabygginga yfir í það að verða
fjáraflamönnum féþúfa í hvers
konar útlánum á háum vöxtum
auk þess sem innlánsvextir stór-
hækkuðu. Félögin fóm þannig á
fulla ferð sem hver önnur gróða-
félög í lánaviðskiptum og fjár-
festingum.
Þessi þróun óx risaskrefúm í for-
setatið Reagans upp úr 1980,
þegar sú stefna komst á flugstig
að aflétta hömlum í lánaviðskipt-
um og vaxtatöku. Því fylgdu auk
þess slappari tök á opinbem eftir-
liti með þessari lánastarfsemi,
þótt slikt eftirlit væri lögbundið
og nauðsynlegt vegna ríkis-
ábyrgða sem stóðu á bak við hana.
í skjóli þessa frelsis og eftirlits-
leysis tókst fjármálamönnunum,
sem náð höfðu stómm hluta kerf-
isins undir sig, að ráðast í risavax-
in viðskipti og fjárfestingar sem
skiluðu miklum afrakstri í einka-
þágu þeirra sjálfra.
Pappírsviðskipti
Hins vegar leið ekki á löngu þar
til síga tók á ógæfuhlið í þessari
fjármálastarfsemi, enda byggðist
hún ekki á neinum raunhæfum
framleiðslugmndvelli, heldur
tómum pappírsviðskiptum og
skuldasöfnun sem menn ýttu á
undan sér og skiptust á um að taka
við hver af öðmm þar til ekki varð
lengra haldið og látið var reyna á
rkisábyrgðir eins og þær entust til.
Tap ríkisábyrgðasjóðanna nema
mörgum hundruðum milljarða
dollara, sem fjárveitingavaldið og
skattgreiðendur verða að standa
skil á.
Eins og gjaman vill verða í slíku
kraðaki fjármálabralls, þar sem
gert er út á náð ríkisvaldsins, hafa
athafnamenn þessa viðskipta-
sviðs eignast hjálparmenn í
stjómkerfinu, þ. á m. öldunga-
deildarþingmenn sem liggja undir
gmn um að hafa þegið fé og ffíð-
indi af bröskurunum, auk þess
sem embættismenn hafa sýnt af
sér vanrækslu og glópsku í sam-
skiptum við þessi fésýsluöfl. í
þessu sambandi er sérstaklega
rætt um fimm vel þekkta öld-
ungadeildarþingmenn, allt menn
sem gegnt hafa áhrifa- og virð-
ingastöðum i þinginu, en em nú
sakaðir um að hafa þegið stórfé
til kosningabaráttu sinnar úr
hendi höfúðpaursins í braskara-
sveitinni, Charles Keatings, sem
stefnt hefúr verið fyrir sakadóm
fyrir að hafa svikið 1,1 milljarð
dollara út úr spamaðar- og lána-
félagakerfinu til eigin þarfa, sem
þykir talsvert fé, þótt ekki sé það
nema brot af öllum þeim svikum
og glæfrabraski sem ríkið er þeg-
ar ábyrgt fyrir.
Nú er ekki nóg með það að verð-
bréfa- og fasteignabraskaramir
hafi svo gott sem lagt spamaðar-
og lánafélög almennings i rúst á
nokkmm ámm, fyrirtæki sem
höfðu blómstrað í allri sinni hæ-
versku í 100 ár og allir vissu
hvaða hlutverki þau gegndu, —