Tíminn - 12.06.1990, Blaðsíða 7

Tíminn 7
Þriðjudagur 12. júní 1990
VETTVANGUR

Jónas Jónsson:
Eigum við betri kost
en að búa á Islandi?
Sýnt er að ekki hefur tekist að útskýra það fyrir stórum hluta
almennings að vit sé í að stunda búskap á íslandi.
Svo margir óhlutvandir stjómmálamenn og stjómmálaspírur,
háskólahagspekingar og svo fréttamenn, sem alltaf vilja
draga það fram sem þeir geta fundið til ávirðingar en leyna því
sem betra er, hafa svo og og svo lengi lýst íslenskum land-
búnaði sem vandræðabami að þetta er árangurinn. Stærstur
er hlutur ýmissa fréttamanna.
Þegar bændur eða starfsmenn þeirra
reyna að koma á framfæri því sem er
gott við landbúnaðinn og honum til
ffamdráttar er það ekki frétt.
Þegar ungur hagfræðingur í þjón-
ustu Seðlabankans skrifar eftir pönt-
un Heimdallar grein um það hve
miklar fjárhæðir honum virðist megi
spara þjóðinni með innflutningi
landbúnaðarvara þá er það ffétt og
kynnt sem óyggjandi staðreynd en
öllum fyrirvörum um að forsendur
vanti og að margt sé áætlað sleppt.
Þama var hagffæðingurinn nógu
heiðarlegur til að hafa fyrirvara á áliti
sínu en fféttamenn að sama skapi
óvandaðir í málflutningi sínum með
því að sleppa þeim öllum.
Þegar hagfræðingar á vegum „Hag-
þjónustu Háskólans" birta stórvill-
andi fyrirsagnir af verðþróun búvara,
þegja um það sanna en sveigja að
mörgu í landbúnaðinum og skálda
það upp að þjóðin muni spara 15
milljarða króna á ári ef hér yrði hætt
búskap þá er það að sjálfsögðu stór-
ffétt í ríkissjónvarpinu.
Það er hins vegar ekki ffétt þegar
þetta er leiðrétt og færð að því mörg
rök að fyllyrðingar Hagþjónustunnar
standist ekki. (Hér er m.a. vitnað til
skrifa Gunnlaugs Júlíussonar land-
búnaðarhagfræðings um þessi mál.
Sjá grein hans í Tímanum 6. mars sl.)
Það er sérstaklega athyglisvert að
það skuli ekki vera frétt að mati t.d.
fréttamanna sjónvarps þegar í ljós
kemur að svonefhd Hagþjónusta Há-
skóla Islands stundar óvönduð
vinnubrögð.
Enn skulu rakin dæmi um fféttamat
og vinnubrögð fféttamanna. Það
henti einn fféttamann Sjónvarpsins
að misskilja ástæður fyrir hækkun á
sauðfjárafurðum sem kom eftir að
kjarasamningar voru gerði og gera úr
þvi ffétt sem gaf til kynn að þama
ryfu ríkisstjóm og bændur þjóðarsátt.
(Hér var um það að ræða að hækkun,
sem sauðfjárbændur féllust á ffesta
við haustsamningana og áttu því
inni, kom til ffamkvæmda eftir kjara-
samninga.) Þetta var leiðrétt við
fféttamanninn og mun hann hafa tek-
ið því drengilega En því miður
„gleymdi“ hann að efna loforð sitt
um að leiðrétta misskilninginn.
Haugakjötsmyndir sínar er rikis-
sjónvarpið búið að sýna svo oft að
hreinum undmm sætir. Eftir sífellda
birtingu þessa ljóta myndefnis að
dæma mætti ætla að það væri árlegur
ef ekki enn algengari viðburður að
góðum mat væri hent á hauga á Is-
landi. Erfitt er að skýra ást einstakra
fféttamanna á myndum af þeim leiða
atburði þegar menn neyddust til þess
fyrir um það bil þremur árum að
henda nokkru af ærkjöti og gömlum
ffampörtum öðruvísi en þeim sé ffó-
un að því að sverta landbúnaðinn. Er
önnur slýTÍng á því?
Landbúnaður á Islandi á undir högg
að sækja. Það á hann reyndar í öllum
löndum þar sem fólk býr ekki við
skort. Þeir, sem nóg hafa að borða,
telja það svo sjálfsagðan hlut að það
gleymist æði oft að þakka fyrir mat-
inn. Nær allar umræður um landbún-
að á Vesturlöndum snúast um vanda-
mál vegna offramleiðslu og það hve
dýrt það sé fyrir þjóðfélagið að fram-
fylgja rikjandi landbúnaðarstefnu.
Ljóst er að ekkert eitt land er þess
megnugt að hverfa ffá vemdarstefnu
fyrir landbúnað sinn. Ekki er vitað
um neina þjóð sem vill leggja niður
landbúnað sinn eða kasta honum
undir óhefta samkeppni við innflutn-
ing sem þá mundi m.a. koma ffá
löndum þar sem ffamleiðslan er
vemduð og mjög mikjð niðuigreidd.
Hvarvetna í þessum löndum er litið
á landbúnað sem einn mikilvægasta
þáttinn í öryggismálum þjóðarinnar.
Þar em til áætlanir um almannavið-
búnað og matvælafr amleiðslan er þar
að sjálfsögðu undirstöðuatriði.
Þá em umræður um landbúnað nær
hvarvetna í iðnaðarlöndum mjög
tengdar byggðamálum, félagslegu
jafhrétti og varðveislu á því umhverfi
sem sveitir og landbúnaður mynda.
Þar sýnir það sig m.a. að boigarbúum
þykir vænt um landið og og það
landslag sem sveitimar varðveita.
Þó að stunið sé undan miklum „út-
gjöldum", vegna þeirrar landbúnað-
arstefnu sem er nánast hin sama í öll-
um iðnvæddum löndum, er Ijóst að
gerbreyting á henni verður alls ekki
hrist ffam úr erminni.
Nú standa yfir strangar viðræður
innan Alþjóða tollabandalagsins
(GATT) sem miða að því að þjóðim-
ar taki höndum saman um að færa
niður hvers konar stuðning við land-
búnað, draga úr vemdun landbúnað-
ar, m.a. með því að draga úr útfiutn-
ingsbótum, innflutningshöftum og
tollum. Þetta lítur að sjálfsögðu vel
út á pappímum. Svo bregður hins
vegar við að sjálft Evrópubandalag-
ið, sem flestir hér á landi virðast líta á
sem sérstakan boðbera viðskipta-
ffelsis, hefur tekið forystu í hópi
þeirra þjóða sem tregastar em til að
ganga langt í þessum efnum.
Landbúnaðurí
brennidepli
1. grein
Nokkuð hefur verið haldið á lofti að
viss árangur hafi náðst í þessum
samningum. Hann er þó ekki meiri
en það að þátttökuþjóðimar hafa orð-
ið sammála um að auka ekki neins
konar stuðning við landbúnað frá því
sem nú er. Allt er þó óljóst ennþá og
lítið vitað um hvemig ffamkvæmdin
verður.
Umræður um umhverfismál fara
ekki ffamhjá landbúnaðinum, síður
en svo. I vestrænum löndum láta
neytendur sig það æ meira skipta að
vörumar séu heilnæmar, lausar við
hvers konar aðskotaefni, ffamleiddar
með sem minnstri notkun plágueyða
í jarðrækt eða neins konar lyfja í bú-
fjárffamleiðslu. Þá á hvers konar
verksmiðjubúskapur sér æ færri for-
mælendur. Neytendur hafa illan bifur
á þröngbýli dýra í búmm og stór-
ffamleiðslu sláturgripa í fóðrunar-
kvíum. Svonefnd líffæn ræktun ryð-
ur sér hins vegar til rúms og þær
vörur sem þannig eru ffamleiddar
em greiddar hærra verði.
Þessar umræður hafa hins vegar nær
ekki náð til Islands, hvað sem veldur.
Þess er nánast aldrei gctið að ís-
lenskur landbúnaður skilar í þessu
tilliti hreinni og væntanlega heil-
næmari vömm en við gætum vænst
að fá ffá öðmm löndum. Nýlega vom
á vegum OECD birtar tölur um
áburðamotkun og notkun á plágu-
vamarefhum (skordýra- og illgresi-
seyðandi efnum) í 20 löndum. Island
er þar langneðst á blaði hvað varðar
notkun slíkra efna í landbúnaði. Á
sama tíma og Hollendingar nota 18,5
kg af slíkum efnum á hvem hektara
ræktaðs lands, Japanir 17,6, Italir
13,3, Belgar 11,3 er notkunin hér
0,06 kg á hektara.
Áburðamotkun á hvem hektara er
nálægt meðaltali hér á landi, en þeg-
ar til þess er litið að hér er ræktað
land aðeins um einn hundraðasti af
heildarstærð landsins og nær allt
graslendi, sem bindur vel áburðar-
efnin þannig að útskolun í grunn-
vatni er sáralítil, er ljóst að hér gætir
mengunar mjög lítið í ám og vötnum,
svo ekki sé fastar að orði kveðið.
Þannig mætti fleira telja sem er ís-
lenskum landbúnaði hagstætt í sam-
anburði við landbúnað annarra þjóða
en um það er sjaldan talað.
Á það hefur verið minnst hér að
framan að það er víðar en á Islandi
sem landbúnaður á undir högg að
sækja. Við því er raunar ekkert að
segja. Svo er reyndar einnig um aðra
atvinnuvegi. En bændur og landbún-
aðurinn eiga rétt á að um mál þeirra
sé fjallað af sanngimi og réttsýni.
Bændum er mjög mikilvægt að öðl-
ast skilning og traust neytenda í land-
inu. Til þess að það geti orðið má
ekkert draga undan. Neytendur
(skattborgarar) eiga fullan rétt á að fá
að vita hvað það kostar að framleiða
búvörur hér, hvemig verðið sem þeir
greiða fyrir þær myndast og hve góð-
ar eða slæmar íslenskar búvörur em,
allt borið saman við hvað þetta kost-
ar í öðrum löndum. Vissulega er hér
ekki um einfalda hluti að ræða til að
bera saman. Það er hvorki sanngjamt
né raunhæft að bera saman við
lægsta verð (eða sn. heimsmarkaðs-
verð) á ýmsum búvörum erlendis og
verð á innlendum vörum hér. Því
veldur að styrkir til landbúnaðar, út-
flutningsbætur og margt annað, sem
Iiggur að baki því verði sem vörum-
ar em seldar á erlendis, leiðir til
lægra verðs á vömnum. Styrkir til
landbúnaðar em með öðrum orðum
víða meiri en á Islandi.
Almenningur á íslandi þyrfti einnig
að velta þvi fyrir sér í fullri alvöra
hvar þjóðin stæði ef hér væri ekki
stundaður hinn hefðbundni búskapur
sem veitir atvinnu, sparar gjaldeyri,
er kjölfesta byggða, tryggir lifandi
sveitir, nýtir margháttuð hlunnindi,
varðveitir fjölbreytni menningar og
tengsl við land og sögu. En síðast en
ekki síst ættum við sem lifum í hin-
um ofsadda hluta heimsins að gera
okkur grein fyrir því að hinn hlutinn,
þar sem hungurvofan er sífellt í gætt-
inni, er miklu miklu stærri og möig-
um sinnum fjölmennari. Tvö síðustu
ár þurrkuðust kombiigðir heimsins
út — nú er ekkert upp á að hlaupa,
aukning á matvælaframleiðslu
heimsins heldur alls ekki í við mann-
fjölgunina. Ekki er talið að hægt sé
að auka komframleiðslu heimsins í
neinu samræmi við auknar þarfir.
Líkur benda til að strax á næsta ára-
tug muni komverð maigfaldast. Því
fylgja síðan óhjákvæmilega miklar
hækkanir á fjölmörgum búfjárafurð-
um.
Við höfum í framtíðinni enga trygg-
ingu fyrir því að geta stöðugt keypt
ódýrar búvörur. Það er skylda okkar
sem þjóðar, þó lítil sé, að leggja okk-
ar skerf af mörkum til þess að mann-
kynið hafi nóg að borða, þó ekki sé í
öðm en að ftamleiða til eigin þarfa
það sem landið býður upp á.
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
' *V ,

Ráðstjórnarríkin á krossgötum?
í grein um boðaðar breytingar á
skipan efnahagsmála í Ráðstjómar-
ríkjunum sagði Time 7. maí 1990:
„Minnkandi fer það, sem neytendum
stendur til boða, og fólk neyðist til að
leggja fyrir þá peninga, sem það get-
ur ekki eytt. Áð minnsta kosti 165
milljarðar rúblna í þvinguðum spam-
aði, — andvirði um 6 mánaða smá-
sölu, — liggja sem mara á atvinnu-
lífi; mikið af því er bókstaflega falið
í rúmdýnum. Rúblan hefur svo lítið
raunvirði, að fyrirtæki neyðast til að
setja framleiðslu sína til vömskipta
til að greiða verkafólki sínu í ftíðu
fternur en fé. ... Verð á íbúðarhús-
næði, almannaþjónustu, ferðum með
samgöngutækjum og nauðsynlegustu
matvælum hefur verið haldið föstu á
lágu stigi, sem engan veginn svarar
til framleiðslukostnaðar. Það krefst
viðvarandi feiknarmikilla niður-
greiðslna rikisins, — 110 milljarða
rúblna 1989, — sem að sínu leyti or-
saka vaxandi halla á fjárlögum, 90
milljörðum rúblna í fyrra, sem svarar
til 10% af landsftamleiðslu."
„Hugmyndaftæði hefur ekki aðeins
staðið í Gorbachev, heldur hefur hún
líka staðið „döpm vísindunum" fyrir
þrifum, en til þeirra þarf hann að
sækja hollráð. Vegna þess að hið
staliníska kerfi hafnar lögmálum
hagftæðinnar svo sem áhrifum ftam-
boðs og eftirspumar á verðlag, hafa
allflestir sovéskir hagftæðingar lítinn
skilning á gangi nútíma efnahagslífs.
... Á síðastliðnu ári tók Gorbachev
suma af bestu — og róttækustu —
hagffæðingum Ráðstjómarríkjanna
upp í kunningjahóp sinn. Athyglis-
verðast var, að í desember skipaði
hann Petrakov persónulegan ráðgjafa
sinn. Petrakov vill taka upp markaðs-
búskap í Ráðstjómarríkjunum, opinn
og felldan að öðmm hlutum heims.
Fyrir tuttugu ámm, þá ftakkur 33 ára
gamall maður, boðaði hann fijálst
markaðskerfi í hinu víðlesna tímariti
Novy Mir. Sú uppástunga, ftam sett í
doða „stöðnunarskeiðs“ Brezhnev,
var snupmð í Pravda. — Petrakov á
nú máttuga bandamenn á æðstu stöð-
um, á meðal þeirra Leonid Abalkin,
aðstoðar-forsætisráðherra með um-
sjón með efnahagslegum umbótum,
og Stanislav Shatalin, sem sæti á í
hinu nýskipaða forsætisráði, ftam-
kvæmdanefnd sem í reynd hefur
komið í stað stjómmálanefhdar (ath.
miðstjómar Kommúnistaflokksins)
sem helsti stefnumörkunaraðili.“
Fáfnir