Tíminn - 14.06.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn ',
• < J 4 I !»
Fimmtudagur 14. júní 1990
M M
Fimmtudagur 14.i júní 1990
iTtTínpiinn- 11 >'»

• ■ . .. '
■
I
Islandi
hugmynd drepin
- endurfædd
Nú er að hefjast í Bandaríkjunum framleiðsla á
lofthreinsibúnaði fyrir verksmiðjur sem fúndinn
er upp og hannaður af Jóni Þórðarsyni frarn-
leiðslustjóra að Reykjalundi. Búnaðurinn hefúr
nýlega verið þrautreyndur hjá Rannsóknastofnun
umhverfisins eða Environmental Laboratories
þar í landi. Rannsóknir stofnunarinnar sýna án
tvímæla að þessi hreinsibúnaður tekur öllum öðr-
um búnaði, sem notaður er til að hreinsa útblást-
ur frá verksmiðjum, margfaldlega ffarn.
Allar agnir frá þeim stærstu til hinna smæstu í
útblæstrinum hreinsast út um rúm 90%, brenni-
steinstvíildi um 94% auk grófs tyks og reykagna.
I stuttu máli hreinsa tækin 20-30 sinnum betur en
nokkur önnur tæki sem nú eru til í heiminum.
Hins vegar er orkunotkun þeirra aðeins brot af
orkuþörf annarra tækja. Til að hreinsa og dæla út
tíu þúsund rúmfetum af lofti þarf „viðmiðunar-
tæki“ 210-250 kilóvatta orku. Nýja tækið þarf að-
eins 45-50 kílóvött.
Það tæki sem hér um ræðir er íslenskt. Tæki það
sem Bandaríkjamenn hafa verið að prófa að und-
anfömu hefur raunar verið prófað talsvert ræki-
lega hér á landi. Það gerði Ævar Jóhannesson á
Raunvísindastofnun Háskólans á árunum 1976-
1979. -En hvemig stendur á tækinu í Bandaríkj-
unum nú?
Raunvísindastofnun HÍ
fær uppreisn æru
I nýjasta Fréttabréfi Háskóla Islands er grein
sem heitir „10 ára skýrsla fær uppreisn" - eða -
„Hagfræði siðleysisins." Þar er saga hreinsitækis
Jóns Þórðarsonar rakin og hvemig bmgðið var
fæti fyrir áform um að setja það upp í fiskimjöls-
verksmiðjum um allt land. Tækið hefði dregið úr
mengun verksmiðjanna um minnst 95% Um-
fangsmiklar mælingar vom gerðar á hreinsihæfni
þess hjá fiskimjölsverksmiðju Lýsis og mjöls í
Hafharfirði og í ljós kom að tækið hreinsaði yfir
99% kolvetna, 99,5% amoníaks, 99,2% trímethy-
lamín og 94% mjölryks og olíudropa sem em
helstu fnykberar í fiskimjölsverksmiðjum sem
þýðir að tækin hreinsuðu minnst 94% af lykt frá
útbiæstri verksmiðjunnar.
í greininni í Fréttabréfi Háskóla íslands segir
síðan: „Hér var lýst margfalt betri niðurstöðum
en nokkur önnur tæki á markaðinum gátu státað
af enda hefði verið einsýnt að væm niðurstöður
skýrslunnar viðurkenndar hefði átt að skylda all-
ar bræðslur af þessu tagi - og raunar allar meng-
andi verksmiðjur - til að koma sér upp tækjum
sem þessum innan tilskilins árafjölda.“
Lygi og skrum
Bomar vom brigður á skýrslu Raunvísinda-
stofnunar af ýmsum bæði lærðum og leikum.
Heilbrigðiseftirlitið, sem stóð ffarnmi fyrir því að
veita verksmiðju Lýsis og mjöls starfsleyfi út á
hreinsitæki Jóns eða einhver önnur ef því væri að
skipta, fann henni allt til foráttu; mælingar væm
ekki marktækar eða fúllnægjandi. Loks fékk
verksmiðjan starfsleyfi út á tækin en jafnframt
gaf ráðuneytið út undanþágu til verksmiðjanna
ffá því að koma upp hreinsitækjum á þeirri for-
sendu að þær hefðu ekki efni á því.
Þar með vom forsendur fyrir ffamleiðslu tækj-
anna brostnar og Jón Þórðarson, sem hafði lagt
aleiguna og tíu ára þróunarstarf undir stóð nú
uppi með tækin, tækni og þekkingu sem enginn
vildi nýta hérlendis. Hann lagði þau því á hilluna.
Það er síðan á síðasta ári sem Kjartan Jónsson
verkfræðingur, sem lengi hefúr starfað í BNA og
rekur þar stóra verkffæðistofú fféttir fyrst af mál-
inu. Hann fékk tækið, sem sett var upp í mjöl-
verksmiðjunni í Hafharfirði, með sér til BNA og
í ljós kom að gagnsemi þess er í fúllu samræmi
við niðurstöður Raunvísindastofhunar tíu árum
fyrr.
Því vildu, sem fyrr segir, margir „málsmctandi“
menn ekki trúa hér og Heilbrigðiseftirlitið var
svo sem ekki einsdæmi.
Geröur að
glæpamanni
Hreinsibúnaður í 15-20 verksmiðjur er allstórt
dæmi og vélaframleiðandinn Atlas i Danmörku
hafði hug á að komast inn í það og selja sína
ffamleiðslu. Árið 1980 boðaði umboðsaðili At-
lasverksmiðjanna; Hamar hf. til kynningarfúndar
í Reykjavík. Þetta var um svipað leyti og skýrsla
Raunvísindastofnunar kom út. Á fúnd þennan var
öllum stjómendum fiskimjölsverksmiðja á land-
inu boðið auk verkfræðinga og tæknimanna. Ym-
islegt var gert til að gera skýrslu Raunvísinda-
stofnunar tortryggilega.
Ævar Jóhannesson, sem hafði annast prófanir á
tæki Jóns fyrir Raunvísindastofnun kom á þenn-
an fund og þar steyptu sér yfir hann einkum tveir
menn; annar þeirra var þá ráðgjafaverkfræðingur
og starfaði mikið fyrir síldar- og fiskimjölsverk-
smiðjur á þessum tíma og hinn var tæknifræðing-
ur og hafði verið verksmiðjustjóri úti á landi.,JEg
hafði svo mikil leiðindi af þessu að ég hef helst
ekki viljað hugsa um þetta síðan. Eg var gerður
að hálfgerðum glæpamanni og borið upp á mig
beinlínis að ég hefði verið keyptur til þess að
skrifa skýrslu sem væri hagstæð tæki Jónssagði
Ævar i gær.
Fullyrt var síðan á þessum fúndi, m.a. af áður-
nefndum tveim mönnum - að ekkert væri að
marka skýrslu Raunvísindastofnunar og að tæki
Jóns Þórðarsonar væru vita gagnslaus. Síðar hef-
ur þó komið ffarn að hreinsitæki frá Atlas í Dan-
mörku væru svo gagnslítil á þessum tíma, og
jafnffamt svo orkufrek, að ekki tæki því að setja
Eftir
Stefán
Ásgrímsson
þau í verksmiðjur. -Og enn lykta íslenskar loðnu-
bræðslur.
Ævar vildi ekki ræða þetta mál ffekar og ekki
nefha þá menn með nafhi sem freklegast báru
brigður á skýrslu hans en sagði aðeins: „Nú þeg-
ar búið er að rannsaka tækið í Bandaríkjunum þá
hefúr fengist staðfesting í öllum aðalatriðum á
niðurstöðum okkar hjá Raunvísindastofhun. Það
kemur loks í ljós eftir tíu ár að okkar skýrsla var
rétt,“ sagði hann.
Upphefðin kemur
að utan
Kjartan Jónsson verkfræðingur, í BNA lét ekki
alls fyrir löngu prófa sama gamla hreinsitækið
sem sett var upp í verksmiðju Lýsis og mjöls i
Hafharfirði fyrir rúmum tíu árum. Niðurstöðum-
ar urðu sem fyrr segir og Kjartan telur að þess
verði ekki langt að biða að mengandi verksmiðj-
ur og raforkuver í BNA verði skylduð til þess
innan tíðar að koma upp hreinsibúnaði Jóns á
Reykjalundi. Hann hefúr þegar fengið pöntun á
hreinsibúnaði frá ákveðnu stórfyrirtæki í BNA.
Þessi eina pöntun hljóðar upp á 2,5 milljarða
króna. Jón Þórðarson mun hins vegar varla njóta
ávaxtanna af hugviti sínu nema að óverulegu
leyti- hugsanlega.
Jón hafði tekið út einkaleyfi á hreinsitækjunum
í 7 löndum árið 1980. Vegna þess hve tilrauninni
í Hafharfirði var illa tekið og markvisst unnið, að
því er virðist, gegn henni, þá hætti Jón við ffekari
framleiðslu. Þá neyddist hann til að láta einka-
leyfin falla þar sem hann hafði ekki ráð á að halda
þeim við. Því getur hver sem er því hafíð fram-
leiðslu tækjanna án þess að að þurfa leyfi Jóns.
Spuming er hvort ffamleiðsla hreinsitækjanna
væri ekki orðinn stóratvinnuvegur á íslandi nú og
að íslenskur málmiðnaður blómstraði hefði mark
verið tekið á niðurstöðum tilraunarinnar árið
1980. Þá er það jafhframt spuming í hvaða til-
gangi eða af hvaða hvötum unnið var gegn henni
hér á landi og það jafnvel af íslenskum embættis-
mönnum. Hvemig stóð á því að viðbrögð urðu
með þeim hætti sem raunin er?
Var vísvitandi unnið að því að dreþa í fæðingu
innlendan iðnað byggðan á innlendum ffumleika
og hugviti? Sá iðnaður er nú að endurfæðast vest-
ur í Bandaríkjunum og verður vissulega ekki héð-
an af sá þátturnýsköpunar í atvinnulífinu hér sem
hann hefði getað orðið fyrir tíu ámm síðan. Hvers
vegna var bmgðið fæti fyrir málefhið á sínum
tíma? Var það gert af einhvers konar efnahagsleg-
um ástæðum eða lágu til þess sálrænar ástæður -
öfúnd og illgimi?
„Mér sýnist að ýmsir menn í dómaraaðstöðu og
í aðstöðu til að þvælast fyrir hafi gert það. Þeir
dæmdu málið til dauða fyrirffam kannski vegna
þess að þeir höfðu ekki getað lesið um það f
skólabókunum sem ekki var von, því að þetta var
nýtt. Tæknin var því afgreidd á opinberum vett-
vangi sem einskisnýt og gagnslaus og hingað til
hafa þessir menn ekki verið menn til að viður-
kenna að þeir höfðu rangt fyrir sér,“ sagði Jón
Þórðarson og við spyrjum: Em þeir það nú?
—sá
....

L-