Tíminn - 15.06.1990, Blaðsíða 6
6 Tíminn
Föstudagur 15. júní 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Otgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
Skrifstofun Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Síml: 686300.
Auglýslngasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Þjóðarsátt
Ekki er vafi á því almenningur í landinu vill leggja
sitt af mörkum til þess að verðbólguhjöðnun verði
raunveruleg og standi til langs tíma, að eðlileg verð-
lagsþróun eigi sér stað frá ári til árs eins og gerist í
nálægum löndum, sem við viljum eiga viðskipti við
og okkur er gjamt að bera okkur saman við. Gamla
verðbólguhugarfarið er að hverfa, sem er að líkind-
um mikilvægasta framfaraspor sem stigið hefur ver-
ið í íslenskum eftiahagsmálum á síðari árum. Menn
gleyma því stundum að hugarfar heftir áhrif á efna-
hags- og íjármál.
í byrjun febrúar í vetur voru undirritaðir kjarasamn-
ingar milli launþega og atvinnurekenda, þ. á m. rík-
isvaldsins og sveitarfélaganna, að svo miklu leyti
sem það náði til þeirra sem atvinnurekenda, þar sem
gengið var út frá sáralitlum og hægum launahækk-
unum á 18 mánaða samningstíma gegn því að allt
yrði gert sem unnt er til þess að halda aftur af verð-
lagshækkunum. Þetta voru engir venjulegir kjara-
samningar að umbúnaði og eftii því að bókstaflega
öll mikils ráðandi öfl í þjóðfélaginu settust við sama
borð og sömdu hátíðlegt ákall til þjóðarinnar um að
hún sameinaðist í baráttunni gegn víxlverkunum
kaupgjalds og verðlags, sem er viðurkennt hreyfiafl
verðbólgu, og verðbólgufyrirbærið óskiljanlegt
nema menn átti sig á þessum átökum mikilvægustu
efnahagsstærðanna í þjóðfélaginu.
Það kom auk þess fram að mikil stefhu- eða við-
horfsbreyting hefur orðið hjá launþegahreyfingunni
varðandi samninga- og kjaramál. Þar hefur orðið
hugarfarsbreyting að því leyti að verkalýðsforystan
viðurkennir samráðsskyldur sínar við önnur ráðaöfl
þjóðfélagsins og lítur ekki á kjaramál sem einhverja
örlögþrungna baráttu við óvinveitt þjóðfélag eða
efnahagskerfi sem helst þurfi að ganga af dauðu.
Þess háttar barátta er löngu liðin tíð, enda ekki leng-
ur við að styðjast neinn pólitískan stórasannleik sem
hægt er að leita uppi í ritum óskeikulla spámanna.
Biblíur stórasannleikans eru nú hafðar í uppkveikju
og styttumar af spámönnum hans em seldar brota-
j ámskaupmönnum.
En hvað sem þessu líður, þá er verkalýðshreyfmgin
ekki á fallanda fæti, þvert á móti fara áhrif hennar
vaxandi því fremur sem hún lítur á sig sem meðráða-
mann í því að stjóma landsmálum farsællega með
öðmm áhrifaöflum þjóðfélagsins. Stjómvöldum og
atvinnurekendum ber auðvitað skylda til að virða
samtök launafólks og verkalýðsstéttarinnar og var-
ast að láta kenna aflsmunar í slíkum samskiptum eða
gefa tilefni til að svo verði talið.
Það er gmndvallaratriði í stjóm efnahagsmála sam-
kvæmt hátíðlegri þjóðarsátt, að varast kollsteypur í
verðlags- og kaupgjaldsmálum. Það er því eðlilegt
að rikisvaldið vilji hægja á þeim öflum sem valda
árekstmm milli efnahagsþátta. Um það þarf ekki að
vera ágreiningur. En með jafhvægið milli verðlags
og kaupgjalds í huga, geta launþegar treyst því að
álagningu og milliliðagróða sé haldið í skefjum? Því
ættu atvinnurekendur að svara.
WmgM
GARRI
I
Fyrlr skömmu var Akureyringur
á ferð á Ermarsundseyjunni Jers-
ey, sem er sérstakt sjáifstjórnar-
iand og heyrir undir bresku krún-
una, en stendur að mestu utan við
iögsðgu Luudúnaveldis að ððrn
ieyú, samkvæmt stjórnskipniagi
sem þar um gjldir. Hitt er jafnaug-
ijóst að Jersey er bresk hjáienda,
enda tæpast gerð tilraun tiil að
dylja það. Velmegun er sögð vera á
Jersey og lifir eyjan á ferðaþjón-
ustu og þvi að vera griðiand al-
þjóðlegra auðhrtnga og stúrbanka.
Þetta fámenna smáríki er m.ö.o.
undiriagt af útlendingum og hið
mesta sælurfki alþjóðatjármái-
Það kom Akureyringi þvi á óvart
að rekast á myndartega kaupfé-
lagskjörbúð í miðju verslunar-
hverfl í höfuðstað eyjarinnar, þar
sem ekki virtist skorta viðskipta-
vini, þótt út yfir tæki þegar stúlk-
an við kassann byrjaði á því að
spyrja hann um „féiagsnúmerið"
áður en hún tðk til við að stimpla
inn vörurnar sem komu upp úr
innkaupakörfunni. Þetta var citt-
hvað svo viðkunnanlega akur-
eyrskt frá þcim árum þegar aiiir
voru í kaupféiaginu, áttu sitt fé-
Íagsnúmer og versiuðu út á það t
sinni cigín búð og héjdu saman
arðmiðunum.
Staóa kaupfélaga
Þetta litla dæmi mætti verða til
upprifjunár á því að iangt er því
frá að kaupfélagsverslun sé eitt-
hvert úrelt viðskiptafyrirkomuiag
ckki farí niilli máia að Samband ís-
lenskra santvinnufélaga á í miki-
um rckstrarvanda og hefur orðið
aðgrípa til róttækra eodurreisnar-
ráðstafana á fjárhag stnum og
rekstrarfyrirkomuiagi, er skylt að
minnasf þess að viða um iand eru
kaupféiög vel stæð og umsvifamik-
il fyrirtæki með margþættan
rekstur, þótt vissulcga biasi hitt
einnig við að tnikii grisjun hefur
orðið innan samvinnuféUtgakerfis-
ins. Kaupféiögttm fækkar. Til þess
iiggju margvislegðr ásiæður sem
hiutu að hafa ðntnflýjanlegar af-
ieiðingar fyrir mðrg kaupféiög.
Sams konar þróun á sér stað um
alian heim, þar seni samvinnu-
hreyfingin starfar. Hin hraða þró-
un nútímaþjóðfélaga hefur snert
santvinnuhrcyfinguna cins og öli
viðskiptafyrirtækí og sagt fii sín
með ýmsum hætti. Samvinnu-
hreyfingin er víöar i uppstokkun
en a ísiandi.
„Evrópukaupfélagið(<
En þótt samvinnufélagsskapur
er enginn uppgjafartónn fforystu-
mönnum hans. Þetta á m.a. við um
neytendakaupfélögin i Evrópu-
bandalaginu. Þau hafa styrkt fé-
iagsleg samtök sín innan hetidar-
samtaka sem þau kalla EURO-
COOP - Evrópukaupfélagið - og
hefur aðaiskrifstofu sfoa i Brössei í
tiágrenni við höfúðstöðvar sjáifs
Evrópubandaiagsins. „Evrépu-
kaupfélagið“ hefur sett sér ýmiss
knnar markmið, sem hæði eru
hagnýt og félagsieg. Tíl hagnýtra
mála telst sú stcfha EURO-COOP
aó fylgjasf mcð þróun Evrópu-
handalagsins og leiðbeina kaupfé-
lagsstjórnum á því sviði. Þá hafa
samtök þessi afiað sér viðurkenn-
ingar yfirstjórnar Evrópubanda-
lagsins og hafa öðiast rétt tii
tiinefningar fulitrúa I ýmsar
nefndir á vegum bandalagsins.
Allt er þetta gert tii þess að tryggja
kaupfélagsrekstri eðiilegt rými í
því volduga efnahagskerfi sem
Kvrópubandalagið er og verður.
Kaupféiögin ætia ekkert að iáta
kapitalismans. Pélagshyggjan á
hka sinn rétt.
varðandi starfsemi
EL'RO-COOP, hversu mikla
kaupfélögin sýni sérstöðu og láti
það rækilega vitnast að þau séu fí-
lagslegum grunni. Það er þó sýnu
atbyglisverðast sem haft er eftir
framkvætndastjóra Evrópukaop-
is, AJbrecht Sehöne, að ef
styrkja eigi hinn „rétta“ kaupfé-
iagsanda meö virkum og félags-
Iyndum félagsmönnum, sé nauð-
synlcgt að starfsfólk kaupfélaga sé
vel upplýst um eðli samvinnufé-
laga og áhugasaml um starfsemi
Hér kemur það skýrt fram, sem
er grnndvaiiarstefna samvinnu-
breyfingarínnar, að haida uppi
vakandí félagsanda og lýðræði i
samtökum sínum, en hregðast ætíð
iaga sig að rekstrarumhverfinu.
Málræktarátak á þjóðhátíð
Senn líður að þjóðhátíð með lúðra-
blæstri, blöðruflugi og pylsum og út-
synningurinn lætur sig sjaldan vanta
í höfuðborginni og þar um kring og
er næsta hefðbundinn þáttur hátiðar-
haldanna. Dagsins er minnst með
margvíslegu móti og er mikið í
munni og riti dagana fyrir og eftir
sem og á þjóðhátíðardaginn sjálfan.
Margir þurfa að auglýsa hvað þeir
ætla að selja eða þjónusta þennan
dag og fféttaflutningur varðandi há-
tíðina er mikill, þótt sjaldnast gerist
neitt fféttnæmt, sem betur fer.
Þegar maður fjallar um svona hátíð
heyrir til að vera dálítið þjóðlegur og
merkilegur með sig og skal nú fetað
í gamla slóð menntamálaráðherra,
hleypt af stokkunum málræktar-
átaki, þótt í litlu sé.
Málblómið „á 17. júní“ hefur verið
í þungri sókn undanfarin ár og er
notað jöfnum höndum af auglýsend-
um, þeim sem tekið hafa próf inn í
orðabelgslið Rikisútvarpsins og rit-
stjómar Mogga og almúganum, sem
tekur mark á þvi sem fyrir honum er
haft.
Málffóðir, sem vert er að taka mark
á, telja rangt að segja „á 17. júni“ og
óbrengluð málkennd hlýtur að sam-
sinna því, eða þeir sem hana hafa.
Það sem veldur ruglandanum er að
það er rétt að segja „á þjóðhátíðar-
daginn" á sama hátt og „á páskum, á
jólurn," en varast ber að yfirfæra for-
setninguna þegar aðeins er talað um
almanaksdaginn 17. júní.
Vel má vera smekksatriði hvort
málfarsruglið með 17. júní er nokk-
uð lakara en mörg önnur ásókn á ís-
lenskt mál, en ósköp er það hallæris-
legt að geta ekki nefht sjálfan þjóð-
hátíðardaginn án þess að klúðra
þjóðtungunni.
Ábending þessa málræktarátaks:
Sleppum öllum forsetningum þegar
almanaksdagur þjóðhátiðar er
nefndur. ,Á 17. juní“ er rangt og
„þann“ eða „hinn“ er óþarft.
17. júní er nóg.
í lausum skorðum
Oft er það þegar fólk er spurt um
hveiju það fylgist með í sjónvarpi,
að svarið er að það vilji síst missa af
fféttunum. Skoðanakannanir benda
einnig til þess að glápt er meira á
fféttatíma en annað það sem kassinn
hefur upp á að bjóða.
Þetta vita skipuleggjendur sjón-
varps og urðu mikil átök þegar rikis-
sjónvarpið fór að rugla með ffétta-
tímann í samkeppninni við Stöð 2.
Umræðan um endurskoðun ffétta-
tíma er sífellt í gangi og nýlega lét
ríkisrekna stöðin gera skoðanakönn-
un þar sem í ljós kom að fféttaneyt-
endur vilja fá sin fféttaljós klukkan
átta og ekkert múður. Skítt með það
hvort keppinauturinn er með sínar
fféttir á undan.
Um helgar eru stjómendur sjón-
varps svo sljóir og skilningsvana á
hlutverk sín, að þeir halda vera snið-
ugt að vera með fféttir á sama tíma
til að storka keppinautnum. Heima í
stofunum sitja pirraðir neytendur og
óska öllu sjónvarpi norður og niður
og á sumum heimilum er fólk svo
skynsamt að slökkva á öllu móverk-
inu og líta heldur hvert á annað og
fara að tala saman.
Áskrifendur blaða vilja fá sitt blað
á réttum tíma. Sé ekki hægt að verða
við þeirri kröfu er eins gott að hætta
að gefa viðkomandi blað út. Áheyr-
endur ljósvakamiðla vilja líka fá
fféttir á þekktum timamörkum.
Hljóðvarpið bregst aldrei í þessu og
er því talið áreiðanlegt, sama hvað
bullað er í fféttatímunum.
Ríkissjónvarpið er aftur á móti eins
og hver önnur óreglusöm drusla,
sem aldrei er hægt að reiða sig á.
Ruðningur nokkurra fótbolta-
áhugamanna yfir allt tímaskyn og
reglusemi ríkisrekinnar fféttamiðl-
unar sýnir að þama fer stjómlaust re-
kald sem ffekjudallar tröllríða til að
þjóna þröngum áhugamálum sínum
og grenja svo undir tekur í ljósvak-
anum að ekkert skipti neinn máli
nema það sem þeir hafa smekk fyrir.
Fréttamenn, útvarpsráð og aðrar yf-
irstjómir geta rifist eins og þeim
sýnist um hver eigi að ráða ríkis-
reknu stofhuninni og hvað í hana er
látið, en allt það lið lætur í minni
pokann fyrir tuðrumennum sem
heimta beinar útsendingar af leikara-
skap og ekkert annað.
En þegar upp er staðið skiptir engu
máli hvað sýnt er í fféttatímunum.
Félagsvísindastofnun Háskólans
hefur sannað að fféttaneytendur
hinna öflugu ljósvakamiðla hvorki
skilja né muna hveiju fféttaljósin
kasta hvert yfir til annars.
Því er það sennilegast bara
heimskulegt að vera að vonskast út í
hvort verið er að sýna myndir af
EFTA og EB eða boltaleik milli
Tanganijka og Seilon. Sjónvarp er
hvort sem er ekkert annað en afþrey-
ingartæki og misskilningur að eitt-
hvað annað sé á því að græða.
OÖ