Tíminn - 16.06.1990, Síða 8

8 •Tíminn
Láugardagur.16. júní 1990
AÐ UTAN
in a>gengust?faraSi^9ar relðhJÓ1 voru «*■
Hugmyndaflug
tískukónganna
«■■8 fékk að njóta sin
fí , íhöttunum
(1944).
Mistinguettsótti
tískusýningar
eftir sem áöur
(1943).
í Frakklandi, eins og annars staðar, fer nú frarn heilmikil endur-
skoðun á því sem gerðist þar í landi meðan á hemámi Þjóðvetja
stóð. Frakkar hafa borið sig borginmannlega og talið sér trú um að
þeir hafi sýnt landi sínu og þjóð mikla trúmennsku og ekki látið
glepjast af yfirráðum og yftrburðum Þjóðvetja á sinum tíma. En
við nánari athugun kemur í ljós að tiltölulega fáir Frakkar veittu
hemámsliðinu viðnám og býsna margir gerðu sér far um að vin-
gast við og hafa samvinnu við sigurvegarann.
Um þessar mundir birtist í Der Spiegei greinaflokkur eftir
franska sagnfræðinginn Henri Amouroux, sem hefur viðað að sér
miklum heimildum um þessi ár og hvatt landa sína til að senda sér
dagbækur, bréf og frásagnir sem þeim liggur á hjarta frá þessum
tíma. Honum hefur orðið svo mikið ágengt í heimildaöfluninni að
bindi ritverksins em orðin átta i tveggja milljóna upplagi og áætl-
ar höfundurinn að þau verði orðin 10 áður en lýkur.
Meðal þess efnis sem fýlgir greinaflokknum í Der Spiegel er frá-
sögn af afstöðu hátískuheimsins í Paris á hemámsárunum og lát-
um við hana fylgja.
Voru „svörtu árin“
í tískuheiminum svo ýkja svört?
Síðari heimsstyijöld og hemámsár Þjóðveija eru enn alltaf köll-
uð „svörtu árin“ í annálum franska tískuheimsins. En þessi skil-
greining er, eins og svo margt annað frá þessum árum, hrein þjóð-
saga. í nýútkominni bók eftir frönsku konuna og þjóðfélagsffæð-
inginn Dominique Veillon, „La mode sous l’Occupation“, kemur
skýrt fram að stóm tískukóngamir komust mjög vel frá þessum
ámm.
A fyrstu mánuðum stríðsins, áður en Þjóðverjar lögðu undir sig
Paris, áttu fulltrúar glæsibragsins sín stefhumót í kjallara Hótel
Ritz. Þangað flúðu þeir fögm og þeir auðugu þegar aðvömnar-
flautur boðuðu komu óvinaflugvéla. Þar héngu rándýrir loðfeldir
á veggjum, svefnpokamir komu frá hinum dýrselda söðlasmið
Hermés. Innan um öll herlegheitin spássémðu hefðardömumar í
nýjasta fatnaðinum sínum, s.s. hinum eftirsótta þriskipta búningi
frá Elsu Schiaparelli — síðbuxum, blússu og blágrænum regn-
frakka, sem var fóðraður fjólubláu flóneli. Innan um mátti líka sjá
Rauða kross búning með glæsilegri slá, saumaðan eftir máli fyrir
tískumeðvitaða aðstoðarstúlku hjá Jeanne Lanvin. Og margar
gasgrimanna, sem skylda var að hafa hjá sér, vom fóðraðar með
silkisatíni.
Franska hátískan
lifði góðu lífi á
hernámsárunum
Um þessar mundir er mikið um upprifjun á þvi
sem gerðist á stríðsárunum síðari og nœgirþar að
minna á íslensku sjónvarpsþcettina sem sýndir hafa
verið að undanfömu. Þó að um fimm áratugir séu
liðnir síðan þessi ósköp áttu sér stað er greinilegt að
margir eiga enn um sárt að binda og verða aldrei
samir menn aftur. Sennilega eiga þeir erfiðast með
að sœtta sig við afeiðingar þessara ára sem sakaðir
voru, réttilega eða ranglega, um einhvers konar
samvinnu við erkifandann, þýsku nasistana.
Fórnarlömb þeirra aftur á móti komu út úr
stríðshörmungunum meðpálmann í höndunum.
Skylda tískukónganna að
standa vörð um stöðu
Parísar í tískuheiminum
Strax í stríðsbyijun bundust hátískukóngar Parísar samtökum
sem kynntu af óþreytandi áhuga hagsmunamál sín. Þeirra eina
baráttumál var að halda áfram að sauma dýra klæðnaði og sjá til
þess að ekki einu einustu mínútu félli í gleymsku orðstír lúxusat-
vinnugreinarinnar þeirra. Hátíska Parísar stóð nefnilega á hátindi
1939. Þá apaði allur heimur aðeins eina tískufyrirmynd, stílinn frá
París. Nú urðu tískukóngamir að horfast í augu við þá hættu að í
stríðsringulreiðinni yrðu þeir að láta í minni pokann fyrir ýmsum
ffávikum mismunandi þjóða. Reyndar þjáðust sumir tískukóng-
amir þegar af þeirri tilhugsun, að Bandaríkjamenn kynnu að skapa
sér eigin tísku, án þess að þar gætti Parísaráhrifa.
Lucien Lelong tískukóngur brýndi sitt fólk og sagði að hvað sem
það kostaði yrði það að veija ffanska hátísku með kjafti og klóm.
Sá munaður sem í henni fælist væri ekki aðeins þjóðinni mikilvæg
atvinnugrein heldur þjóðleg skylda að viðhalda stöðu Parísar í
tiskuheiminum. Með þvílíkri hvatningu gerðist Lelong forystu-
maður í sveit frægra starfssystkina s.s. Jeanne Lanvin, Maggy
Rouff, Elsa Schiapareili og Marcel Rochas, en enn þann dag í dag
fá nöfn þeirra fortíðardýrkendur til að þurrka hrifhingartárin úr
augunum. Aðeins Coco Chanel hafði flutt sig suður á bóginn þeg-
ar Þjóðveijar nálguðust Paris.
Þannig efhdu hátískukóngamir til sýningar á nýju hausttískunni
eins og venjulega í gylltum sölum sínum rétt eftir að striðið braust
út í september 1939. Það vom bara hershöfðingjaffúmar á gull-
stólunum í ffemstu röð sem vora vottur þess að handan spegla-
veggjanna væri stríðsundirbúningur í fullum gangi. Þær pijónuðu
úr dauflituðu ullargami hermannahúfur á meðan sýningarstúlk-
umar snerust fyrir ffaman þær í fatnaði sem gefin vora nöfh eins
og „Leyfi" og „Leyniþjónusta" og litimir vora kallaðir t.d. „Magi-
not blátt“ og „flugvélagrátt".
Og ekki vantaði vióskiptavinina
í þrengingum stríðsáranna
Varla hafði fyrr verið skrifað undir vopnahlé eftir ósigur Frakka
1940 en viðskiptavinimir snera aftur til Parísar eftir að hafa sleg-
ist í för með öðrum flóttamönnum frá borginni á sínum tíma í lím-
ósínunum sínum undir stjóm einkennisklæddra bílstjóra. Konum-
ar mátuðu nú kjólana hjá Ninu Ricci, sem þær höfðu pantað áður
en þær lögðu á flóttann. Ninu Ricci fannst þetta mjög hughreyst-
andi. Og ekki vantaði dömumar tækifæri til að sýna nýju kjólana
sína. Bókarhöfundur segir áfallið við ósigurinn ekki hafa orðið
rika fólkinu til trafala til lengdar.
Tryggustu viðskiptavinir hátískuhúsanna komu úr röðum grei-
fynjanna, prinsessanna og barónessanna. En leikkonur eins og Ar-
letty og Mistinguett létu ekki heldur sitt eftir liggja. Kvikmynda-
stjaman Danielle Darrieux lét eitt sinn taka af sér mál fyrir 10
kjóla í einu. Síðar bættust í viðskiptavinahópinn vinkonur auð-
ugra stríðsgróðamanna — Frakka sem áttu í ábatasömum við-
skiptum við þýska hemámsliðið.
Viðeigandi umgerð um klæðin fögra var t.d. tískuveitingahúsið
Maxim’s á rae Royal, veðreiðavellir, veitingahúsið Fouquet’s á
Champs Elysées, Grand Hótel í Cannes og Hotel du Parc í Vichy,
þar sem vora sérlega áberandi gimsteinar og dýrir loðfeldir, að
sögn bókarhöfundar.
En á samkvæmalista hátískukvennanna var lika að finna móttök-
ur, bókmenntakvöld og viðhafharveislur. Á einni slíkri, til styrkt-
ar vetrardagskránni í Parisaróperunni, var tekið til þess hvað síði
fjólublái flauelskjóllinn söngkonunnar Lucienne Boyer vakti
mikla athygli.
Dömurnar fylltu „þjóðræknis-
skylduna“ í hátískufötunum
Dýra kjólamir fengu nefnilega ekki bara að njóta sín svolítið
skömmustulega í laumi, heldur í skærri birtu ljóskastara. í dag-
blöðunum birtust ekki aðeins myndir af fyrirsætum að sýna sköp-
unarverk meistaranna, heldur líka af flnum frúm á frumsýningum
klæddar sýnishomum hátískunnar. Dömumar vora hvattar til að
„fylla þjóðræknisskyldu sína“ og halda áfram að vera glæsilega
klæddar. Þekktur dálkahöfundur skoraði á Iesendur að „snúa bak-
inu við hófsemistískunni".
Auðvitað reyndu hátískukóngamir að laga list sina að þörfum
erfiðari lífsskilyrða. Þeir hönnuðu hagnýtar gráar draktir, víða
ffakka með hettum og ekki síst ffæga litla svarta kjólinn. Buxna-
pils nutu mikilla vinsælda eftir að reiðhjól urðu hin almennu far-
artæki. Hugmyndaauðgi tískuhönnuðanna fékk að leika lausum
hala þegar hattar voru annars vegar og Parísardömumar tóku opn-
um örmum vöra sem var óskömmtuð. Hattamir vora yfírfullir af
blómvöndum, grænmetisbeðum, slaufum og andafjöðram.
Minnstu hattamir vora sniðugastir og sagði einn aðdáenda þeirra
að þeir gætu jafhvel líkst hreiðri kólibrifugla.
Höfundur títtnefhdrar bókar, Dominique Veillon, hefur á undan-
fömum áram rannsakað öll þau skjöl sem varða hátískuheiminn á
þessum áram en henni tókst ekki að finna minnstu merki um and-
spymu í tískuandrúmslofti Parisar. Þvert á móti. Hún segir að að-
lögunarhæfhi tískukónganna hafi í sumum tilfellum jaðrað við
samvinnu við óvininn. Þá á hún fyrst og ffemst við Jacques Fath
sem var viðstaddur allar ffansk-þýskar hátíðir ásamt Genevieve
konu sinni en varð engu að síður mesta tískustjama Frakklands,
ásamt Dior, eftir stríðið. Eftir frelsun Frakklands var þessum full-
trúum ríkidæmis hlíft við öllum refsiaðgerðum eins og áður.