Tíminn - 16.06.1990, Blaðsíða 11
10 Tíminn
Laugardagur 16. júní 1990
Laug,ardagur,1.6.,júní 19^0'
J/iTiinp 23
Jón Gunnar Ottósson, fyrrverandi forstöðumaður Rannsóknastöðvar ríkisins í skógrækt á Mógilsá, ræð-
ir um deiluna á Mógilsá, um skógrækt á íslandi, og hvernig standa á að vísindalegum rannsóknum:
Fagleg vinnubrögð sjald-
séð í skógrækt á íslandi
Fjölmiðlar fóru fyrst að heyra af þessari
deilu þegar landbúnaðarráðherra boðaði
breytingu á reglugerð. Hvað stendur í reglu-
gerðinni?
, ,Með reglugerðarbreytingunni tók landbúnað-
arráðherra allan rekstur stöðvarinnar og færði
hann til skógræktarstjóra. Gert var ráð fyrir að
stjóm stofnunarinnar yrði lögð niður og skipað
yrði fagráð með skógræktarstjóra innanborðs.
Starfi forstöðumanns var breytt í rannsókna-
stjóra, sem vera skyldi faglegur verkstjóri.
Gengið var þannig frá hnútunum að skógrækt-
arstjóri væri einráður yfir allri starfsemi. Með
þessu var tekið fyrir áhrif starfsmanna á rekst-
urinn og verkefnaval. Einnig var fyrirhugað að
setja ítarlegar reglur um ýmis atriði, þar á með-
al hverjir mættu tala á fundum. Einnig var
skógræktarstjóra falið vald til að ákveða hvar,
hvenær og hvemig við birtum niðurstöður
rannsókna okkar.“
Tók við Rannsókna-
stöðinni í rústum
Rannsóknastöðin á Mógilsá var vígð árið
1967, en hún var reist fyrir fé sem Olafúr Nor-
egskonungur gaf íslensku þjóðinni þegar hann
kom hingað í opinbera heimsókn árið 1961.
Allt ffá stofhun stöðvarinnar var ágreiningur
um stöðu hennar í stjómkerfinu. Ákveðið var
að hafa hana og Skógrækt ríkisins undir einum
hatti. Sjónarmiðið var að dreifa ekki takmörk-
uðu fjármagni til skógræktar á marga staði. Til
að tryggja sjálfstæði Rannsóknastöðvarinnar
gagnvart skógræktarstjóra og Skógrækt ríkis-
ins, skipaði ráðherra henni sérstaka stjóm og
setti um hana reglugerð. Rekstrarfé stöðvarinn-
ar var þá ákveðið af Alþingi í fjárlögum hvers
árs.“
Hvenær komst þú að Rannsóknastöðinni?
„Ég var ráðin að stöðinni haustið 1981. Þá var
hún steindauður staður. Fyrstu mánuðina var ég
aleinn á staðnum, þótt fleiri væm á launaskrá.
Stjóm hennar hafði ekki komið saman um ára-
bil og öll umsjón með rekstri og verkefnum var
í höndum skógræktarstjóra. Stöðin var tækja-
laus, bókasafhið hrein hörmung og viðhald
húsa til skammar. Síðar var ákveðið að reyna að
rífa upp Rannsóknastöðina. Rannsóknaverk-
efhi vom endurskipulögð, áætlanir gerðar til
lengri tíma, og kröfur settar um vísindaleg
vinnubrögð. Einnig var ákveðið að efla útgáfú-
starfsemi, sem var engin, og laða hæfl fólk að
stöðinni. Þetta var allt að frumkvæði starfs-
manna sjálfra. Nýr kraftur færðist í starfsemina
á Mógilsá.
Menn ráku sig hins vegar fljótt á að það gekk
ekki að yfirstjóm Rannsóknastöðvarinnar væri
utan stöðvarinnar sjálffar. Ákveðið var að taka
á þvi máli. Stöðinni var skipuð ný stjóm í sam-
ræmi við gildandi reglugerð, og forstöðumaður
stýrði rekstri eftir starfs- og fjárhagsáætlun sem
stjómin samþykkti í upphafi árs. Síðan var
skrefið stigið til fúlls og Rannsóknastöðin skil-
in frá Skógræktinni á fjárlögum til að tryggt
væri að hún fengi það fjármagn sem til hennar
átti að renna. Þetta form gafst mjög vel og stöð-
in byggðist mjög hratt upp.“
Margir öfundarmenn
Ríkti þá ekki almenn ánægja með starfsem-
ina á Mógilsá?
)rÁ þessum tíma eignaðist stöðin marga öfund-
armenn, bæði innan og utan Skógræktar ríkis-
ins. I máli ráðherra og annarra er tönnlast á
þremur atriðum til að skýra aðförina að mér. I
fyrsta lagi er bent á að ég hafi áður sagt upp
störfúm en án þess að tilgreina ástæðuna, sem
þeir þekkja. Ég sagði upp í september 1989
vegna þess að skógræktarstjóri stöðvaði yfir-
vinnugreiðslur fyrir unnin verk, og naut þar að-
stoðar ráðuneytisstjóra. Rökin fyrir þessu voru
þau að Skógrækt ríkisins var í meðferð hjá
ráðuneytinu vegna óreiðu í fjármálum, og var
sagt að skera niður. Þótt Rannsóknastöðin ætti
Á undanfömum vikum hafa fjölmiðlar flutt fréttir af deilu
starfsmanna á Rannsóknarstöð ríkisins í skógrækt á Mógilsá
og landbúnaðarráðuneytisins. Mörgum hefur gengið illa
að skilja um hvað þessi deila snýst. Jón Gunnar Ottósson
var til skamms tíma forstöðumaður á Mógilsá, en 8. júní
síðastliðinn skipaði Steingrímur J. Sigfússon landbúnaðar-
ráðherra honum að hætta störfum. Áður höfðu Jón Gunnar
og aðrír starfsmenn á Mógilsá sagt upp störfum.
þama engan hlut og væri með aðskilin fjárhag
var þetta látið bitna á henni, og með þeim hætti
að verkefhi voru eyðilögð. Ég sætti mig ekki
við að hafa sett menn í verkefni, skrifað undir
vinnuseðla þeirra, og sitja síðan uppi með það
að starfsmenn fengju ekki lögbundin laun. Það
var verið að gera mig að ómerkingi, og ég sagði
upp. Síðan dró ég þessa uppsögn til baka þegar
ráðherra lofaði að fara ofan í þetta mál. Það var
gert og launin greidd þrem mánuðum síðar.
í öðra lagi tala þeir um trúnaðarbrest á milli
mín og skógræktarstjóra og ráðuneytisstjóra.
Það er rétt, en ástæðan er einfaldlega sú að ég
neitaði að taka þátt í sjúklegri baráttu þessara
manna gegn umhverfisráðuneyti. Einnig var
mér legið á hálsi fyrir að vera öfúgu megin við
borðið í launamálum starfsmanna.
I þriðja lagi er þessi fúllyrðing að reglugerðar-
breyting ráðherra feli ekki annað í sér en stað-
festingu á óbreyttu skipulagi. Þetta gengur svo
langt að stjóm stöðvarinnar staðfesti þetta með
yfirlýsingu í fjölmiðlum. Sama stjóm og er lögð
niður í reglugerðinni. Ég skil einfaldlega ekki
þetta fólk, nema horfa til annarra þátta.
Þessari deilu hafa tengst fleiri aðilar eins og
t.d. ákveðnir menn í Búnaðarfélagi Islands og
Rannsóknastofhun landbúnaðarins.
Eins og flestum er kunnugt hefúr verið mikill
ágreiningur uppi um orsakir gróðureyðingar á
íslandi. Hið eina sem menn hafa verið sammála
um er að það skorti rannsóknir. Rannsóknarað-
ilinn var atvinnudeild Háskólans og síðar land-
nýtingadeild RALA. Þessar deildir hafa mjög
lítið sinnt rannsóknum síðastliðin 30 ár. Gerðar
hafa verið rannsóknir á beitarþoli og ástandi
gróðurs í einstökum landshlutum. Ég tel að
þetta ástand, þessi skortur á nýtanlegum gögn-
um til ákvarðanatöku, sé engin tilviljun því að
það viðheldur þessum ágreiningi. Með auknum
umsvifúm á Mógilsá varð deildin á RALA
fljótlega mun minni en Rannsóknastöðin. Þetta
hefúr valdið öfúnd ákveðinna manna, og aðrir
hafa séð sjálfúm sér hag í að drepa stöðina.
Þetta ættu menn að hafa í huga þegar reynt er að
skilja atburði síðustu mánaða."
Skógrækt ríkisins
meturekki árangur
af framkvæmdum
Af hverju gengur svona illa að klæða land-
ið trjám?
„Flöskuhálsinn í skógrækt á Islandi hefúr ver-
ið plöntuskortur og hátt verð á plöntum. Við
höfúm reynt að leysa þessi vandamál, m.a. með
því að reyna að finna leiðir til að færa plöntu-
ffamleiðsluna í hendur fleiri aðila og þá horfúm
við fyrst og ffemst til bænda. Jafhffamt leituð-
um við leiða til að ffamleiða plöntur á ódýrari
hátt. Hið svokallaða Asparverkefni er hluti af
því. Á þessu ári era nokkrir bændur að ffam-
leiða í rannsóknarverkefni fyrir okkur rúmlega
milljón plöntur. Þetta eitt sýnir umfang Rann-
sóknastöðvarinnar. Skógræktin hefúr yfirleitt
ekki gróðursett nema nokkur hundrað þúsund
plöntur á ári. Við höfúm lagt áherslu á að ár-
angur af ffamkvæmdum verði metinn, og
vandamál skilgreind í ffamhaldi af því. Árang-
ur af einstökum ffamkvæmdum er yfirleitt ekki
metinn þegar Skógrækt ríkisins, eða Land-
græóJ.an, á í hlut. Menn dreifa áburði og gróð-
ursetja tré fyrir milljónir, en þeir skoða ekki
hver er árangurinn í ljósi þeirra markmiða sem
verkefhinu voru sett. Á áranum 1948-1961 var
aðallega plantað skógarfúra á íslandi. í dag era
til örfá stykki af þessari plöntu. Ég reiknaði út
að á núvirði hefði farið í þetta verkefhi um 200
milljónir krónur. Svona er haldið áffam. Menn
læra aldrei af reynslunni og geta það ekki, ef
ekki er fylgst á skipulegan hátt með árangri. Að
mínu áliti er ein af ástæðunum fyrir þessu
skipulagi skógræktarmálanna, þ.e. þetta ein-
valdskerfi.
I dag er það þannig að það er sama stofnunin,
Skógrækt ríkisins, sem metur þörfina á ffam-
kvæmdum, skipuleggur ffamkvæmdir, ffam-
kvæmir allt verkið og hefúr síðan eftirlit með
árangrinum. Skógræktin er byggð þannig upp
að það er einn einstaklingur sem heför þetta allt
í hendi sér. Að mínu áliti á ríkið að hafa faglegt
hlutverk, þ.e. að það meti ástand og skipuleggi
ffamkvæmdir. Bændur, félagasamtök, sveitar-
félög og einstaklingar sjái um ffamkvæmdir og
ríkið sjái síðan um eftirlit. Þetta myndi skila
betri árangri.“
Deilan tengist ekki átökum
í Alþýðubandalaginu
Deilan virðist öðrum þræði snúast um þina
persónu. Telur þú að iandbúnaðarráðherra
hafi talið að málið myndi leysast með þvi að
reka þig?
,Á Mógilsá vinnur hópur af mjög hæfú fólki
sem hefúr lagt mjög mikið í starf sitt í þeim til-
gangi að byggja upp Rannsóknastöðina. Ég hef
verið talsmaður þessa hóps og komið ffam við
ýmis tækifæri til að ræða um skógrækt.
Ráðherra virðast ekki skilja að afstaða starfs-
marrna er ekki nema að litlu leyti stuðningur við
mig persónulega. Starfsmenn treysta sér ein-
faldlega ekki að vinna í því starfsumhverfi sem
hann boðar. Ef að rannsóknastarfsemi á að skila
árangri verða menn að hafa ffelsi til að skil-
greina vandamál og ffelsi til að birta niðurstöð-
ur hvort sem þær koma einhvetjum aðilum vel
eða illa.“
Nú vekur það athygli að þær persónur sem
deila í þessu máU eru Alþýðubandalags-
menn, þar á ég við þig, landbúnaðarráð-
herra og skógræktarstjóra. Tengist þessi
deila átökunum í Alþýðubandalaginu?
,Trá mínum bæjardyrum séð tengist þessi
deila ekki flokknum. Það era hins vegar ákveð-
in pólitísk tengsl fyrir hendi í þessu máli. Ég er
í miðstjóm Alþýðubandalagsins, konan mín er
þingmaður og formaður þingflokks Alþýðu-
bandalagsins. Við höfum bæði reynt að halda
okkur fyrir utan togstreituna milli armanna í
flokknum.
Þessi pólitísku tengsl era mjög skrýtin í ljósi
þessarar aðfarar að mér. Hvers vegna talaði
Steingrímur ekki við annað hvort okkar áður en
hann óð út í þessa vitleysu. Núna segist hann
hafa fordæmi fyrir þessum vinnubrögðum og
vísar til Flugleiða. Merkilegt að Alþýðubanda-
lagsráðherra skuli leita að fyrirmyndum í einka-
geiranum og vanvirða lög um réttindi og skyld-
ur opinberra starfsmanna.
Vegna þessara tengsla hef ég lent í miklum
kjaftagangi sem gengur út á það að ég hljóti að
hafa brotið eitthvað stórkostlegt af mér sem er
verið að hylma yfir pólitiskt. Sú saga gengur
t.d. að ég hljóti að hafa stolið nokkrum milljón-
um. Það er kannski ekkert óeðlilegt að svona
sögur fari af stað þvi að fólk á erfitt skilja af
hvetju ég var rekinn með þessum hætti.
Ráðherra viðurkennir, og allir aðrir sem um
þetta mál hafa rætt, að stöðin hefúr gengið mjög
vel bæði faglega og rekstrarlega. Þetta mat
kemur m.a. ffam í skýrslu sem ráðherra lét gera
um stöðina. Þar kemur m.a. ffam að óreiða sé á
stjóm Skógræktar ríkisins, en Rannsóknastöðin
standi þar upp úr.“
Hefur þú þá ekki notið þess í starfinu að
vera flokksbróðir landbúnaðarráðherra?
,Nei, það hef ég ekki gert. í ráðherratíð Jóns
Helgasonar var Rannsóknastöðin notuð og
byggð upp með jákvæðum hætti. Steingrímur J.
hefúr ekki virt stöðina viðlits allt frá því hann
settist í landbúnaðarráðuneytið. Afstaða hans
lýsir sér best í þessari lokaniðurstöðu. Hann
hefar viljað byggja skógræktina í kringum rík-
isfyrirtæki. Hann t.d. stillir bændum austur á
Héraði upp við vegg og segir: „Annaðhvort
hættið þið sauðfjárrækt og hefjið skógrækt eða
þið getið átt ykkur." Þetta er leið sem gengur
aldrei upp eins og þegar hefúr komið í ljós.
Landbúnaðarráðherra vill
byggja upp skógrækt
í kringum ríkið
Landbúnaðarráðherra vill setja á fót rikisfyrir-
tæki við hliðina á Skógrækt ríkisins austur á
Héraði. Ríkið á síðan að framleiða plöntumar,
skipuleggja, verðleggja og taka út árangur af
sínu eigin starfi. Bændur verða síðan ráðnir sem
ASI-verkamenn. Ég hef ítrekað bent á að skóg-
rækt geti ekki komið í staðinn fyrir annan bú-
skap eins og t.d. sauðfjárrækt. Skógrækt er val-
kostur til styrktar annarri starfsemi á bújörðum.
Möguleikar skógræktar felast í því að nýta land
sem ekki er til annarra nota, og skapa tíma-
bundna vinnu og tekjur.“
Hefur ekki orðið beint fjárhagslegt tjón á
Mógilsá vegna þessarar deilu?
„Margar rannsóknir sem við vorum með í
gangi standa í mörg ár. Þama era t.d. í gangi
verkefhi sem hófast 1987 og átti að ljúka 1991.
Búið er að eyða tugum milljóna í þau, en ég sé
ffam á að þau muni eyðileggjast. Víða era mjög
stór verkefni eins og t.d. asparræktun á vegum
bænda á Suðurlandi, en ég tel að eitt af mark-
miðunum með aðförinni gegn mér sé að drepa
það verkefni og það strax vegna þess að ef sum-
arið heföi fengið að líða í ffiði heföi árangurinn
af því komið í ljós og þá heföi verið erfiðara að
ráðast gegn því. Núna era fimm bændur sem
hafa mikla atvinnu af asparverkefhinu. Gerðir
hafa verið samningar við þá upp á tæpar 10
milljónir króna. Fyrirhugað var að fleiri bændur
færa í þetta verkefhi á þessu sumri. Þetta verk-
efhi hefúr gjörbreytt möguleikum þessara
manna til búskapar. Ef að menn ætla sér að ná
árangri í skógrækt á íslandi verður að virkja
bænduma.
Þetta asparverkefhi er þróunarverkefhi þar
sem reynt er að koma öllum þáttum tii bænd-
anna, plöntuffamleiðslunni, gróðursetningunni,
allri vinnunni og öllum tekjunum."
Hver er framtíð Rannsóknastöðvarinnar á
Mógilsá?
„I rauninni er búið að ganga af Rannsókna-
stöðinni dauðri. Allt bendir til að hún fari í sama
ástand og hún var í 1980. Það era ákveðnir að-
ilar sem era mjög ánægðir með það. Þeir era
þegar famir að koma í ljós og era að seilast í þá
peninga og þau verkefhi sem við voram með.“
Hvað hyggst þú sjálfur fyrir? Verður ekki
erfitt fyrir þig að fá vinnu á þínu sérsviði?
„Að sjálfsögðu hefúr þetta mikil áhrif á mína
ffamtíð. Það verður ekki gott fyrir mig að fá
vinnu eftir að hafa verið rekinn úr starfi með
þessum hætti. Ég hef fengið það orð á mig að ég
sé til vandræða og geti ekki stjómað vegna
skapgerðargalla, sem er mjög sérkennilegt í
ljósi þess stuðnings sem starfsmenn á Mógilsá
hafa sýnt mér, og ekki síður merkilegt að sömu
aðilar hrósa rekstri og faglegum vinnubrögðum
á Rannsóknastöðinni. Það er auðvitað mjög
slæmt að fá ekki að starfa við sitt fag eftir að
hafa menntað sig til þess i áratugi, en það kem-
ur dagur eftir þennan dag.“ Egi„ ólafsson
Timamynd; Aml BJama
. ' ■ .