Tíminn - 16.06.1990, Blaðsíða 6

HELGIN
Laugardagur 16. júní 1990
HELGIN
17
Laugardagur 16. júní 1990
Nýlega erkomin útævisaga hins umdeilda rithöfundar,
Ford Madox Ford, sem óumdeilt er að varð til
að uppgötva marga mestu ritsnillinga sinnar samtíðar,
þótt menn greini á um snilld hans sjálfs.
Hérsegirfrá Ford og ergreinin byggð á umsögn
John Carey um ævisöguna, en hún er rituð
afAlan Judd Collins.
Rykiö
dustað af
húsgangur hjá Joseph Conrad tókst honum
að rifa hann upp úr alvarlegu þunglyndi og
ritaði hluta af Nostromo, þegar skáldið hafði
: gefist upp. Það var líka Ford að þakka að
D.H. Lawrence fékk íyrstu bók sína gefna
út. Nokkur bókmenntaverk hefðu aldrei litið
dagsins ljós án tilverknaðar hans. En þeir er
hann hjálpaði voru sjaldnast þakklátir. Conr-
ad gerði lítið úr honum og Hemingway sagði
að það væri óþefur af honum.
Sjálfsagt hafa viðbrögð þeirra aukið á vafa
Ford um sjálfan sig, sem var mikill, þrátt fyr-
ir öryggið á ytra borði. Aðstoðarmaður hans
við The Transatlantic Review, Basil Bunt-
ing, minnist þess er hann eitt sinn brotnaði
niður og hallaði sér grátandi að öxl honum.
Harmurinn var svo mikill og táraflóðið að
Bunting varð að yfirgefa hann. Þetta átti ræt-
ur að rekja til bemsku hans, en faðir hans
hafði eitt sinn gert þá skyssu að segja að
hann væri heimskur. En dræmar viðtökur við
bókum hans fengu og á hann og hann hefiir
víst alltaf verið miður sín vegna þýska upp-
runans og efast um gervi hins enska heldri-
manns. I banalegunni fannst honum í óráði
að hann væri kominn aftur á vigstöðvamar,
Einar Péiursson í Reykjavíkurhöfn.
Allir landsmenn eeta
eignast
ÍSLANDSBRÉF
pví hann heyrðist segja: „Þetta geta þeir ekki
gert. Við emm enskir foringjar."
Sem betur fer urðu margar fagrar og gáfað-
ar konur á vegi hans, sem gerðu ekki allt of
mikið veður út af því er hann fann sér nýja.
Síðustu æviárin bjó hann í Provence í Frakk-
landi. Það gerðu margir menntaðir Bretar um
hans daga, því þar var sólskinið meira og al-
þýðufólkið sýndi þeim tilhlýðilega virðingu.
Og hér látum við staðar numið að segja frá
Ford Madox Ford.
umdeildum
snillingi
Ford Madox Ford: Vegna sannfæríngarínnar um eigin yfirburði taldi hann að listinkæmi af sjálfu sér.
kona hans, Elsie, sem hann hafði skilið við,
lögsótti hann vegna lífeyris, þá sat hann af
sér sektina í átta daga heldur en borga
hana. Hann ákvað sjálfur að greiða henni
meira en henni bar og þótti hneisa að dóm-
stólamir skyldu skipta sér af einkamálum
heldrimanns. Hann gaf sig ffam til her-
þjónustu í heimsstyijöldinni fyrri, þá 42
ára gamall, og barðist á vestur-vígstöðvun-
um. Þetta tiltæki skýrði hann svo fyrir
móður sinni að „ef þú hefur notið forrétt-
inda yfirstéttarinnar í einhveiju landi, þá
kemur ekki annað til mála en að þú takir
upp vopn fyrir það land, ef þörf krefur".
Hann breytti ekki nafni sínu, sem var
Hueffer, fýrr en eftir stríðið. Honum fannst
lúalegt að skjóta sér undan því aðkasti sem
menn af þjóðemi óvinarins hlutu að verða
fyrir.
Aöeins listamenn
skipta máli
Honum var á bamsaldri troðið inn í raðir
hinnar listhneigðu yfirstéttar. Faðir hans
var tónlistargagnrýnandi við The Times.
Afi hans var listmálarinn Ford Madox
Brown. Hann ólst upp með frændsystkin-
um sínum, Rosetti bömunum, sem vom
flugvel gefin, á heimili þar sem það sjónar-
mið ríkti að listamenn væm eina fólkið
sem mark væri á takandi — aðrir væm til
þess eins ætlaðir að fylla kirkjugarðana.
Honum datt aldrei í hug að hann mundi
þurfa að stunda vinnu. Vinna var aðeins
fyrir almúgann.
Þessi sannfæring um að vegna yfirburð-
anna kæmi snillin af sjálfu sér varð honum
fjötur um fót sem rithöfundi. Hann skrifaði
allt of mikið — 80 bækur og yfir 400 tíma-
ritsgreinar. Sjaldan endurskoðaði hann eða
las prófarkir. Ljóð hans þykja tyrfin og
formlaus. Þegar hann var innan um aðra
átti hann til að móðga fólk með yfirlætinu.
„Þegar Ford fer til himna, mun hann taka
Guð almáttugan undir vemdarvæng sinn,“
sagði Stephen Crane um hann.
I ævisögunni er óskemmtileg saga af hon-
um sögð. Hann fór eitt sinn að skoða sig
um í fátækrahverfum Lundúna, þar sem
hann ætlaði sér að kaupa aflóga fjölbýlis-
hús sem fjárfestingu. Hann leit inn til konu
sem í húsinu bjó, en hún sá fyrir sér með
því að búa til eldspýtustokka, sem hún
seldi á rúm tvö penny búntið. fjún bjó í
einu herbergi með fjögur böm sín og fatl-
aðan eiginmann. Þegar Ford hafði séð hve
kappiðin hún var, hlýtt á bjagað tungutakið
og andlausar samræður, sagði hann að hún
væri „aðdáanlega“ vel fallin til þéss basls
er hún lifði við. Það mundu vera mistök að
lyfta henni upp úr örbirgðinni. Þetta sýnir
að Ford leit á konuna sem óæðri vem.
Honum datt alls ekki í hug að hefði hún
verið fædd til þeirra nægta, sem hann naut,
mundi hún ef til vill hafa verið jafningi
hans. Og ekki datt honum í hug að hún
hefði orðið að búa til 6000 eldspýtubúnt til
þess að hafa árstekjur hans sjálfs.
Fundvís á
hæfileikamenn
Samt kom honum til góða, hve hugurinn
vær ætíð bundinn við snilligáfuna, því
hann uppgötvaði marga hæfileikamenn.
Árið 1908 hóf hann að gefa út tímaritið
The English Review og leiddi þar fram á
sjónarsviðið óþekkta menn, eins og þá
Ezra Pound og D.H. Lawrence. Þá skrifaði
H.G. Wells í blaðið, ásamt þeim Thomas
Hardy, Henry James, Tolstoy, W.B. Yeats
og E.M. Forster. Erfitt er að skilja að eigi
að síður varð blaðið gjaldþrota. En auglýs-
ingamennska og viðskipti var nokkuð sem
Ford þótt ekki sæma heldrimanni að fást
við. Tímaritið The Transatlantic Review,
sem hann gaf út í París, bar sig ekki heldur,
þótt þar rituðu þeir Hemingway, e.e.
cummings og James Joyce.
En störf hans í þágu bókmenntanna voru á
fleiri sviðum en útgáfu þessara nú sögu-
frægu tímarita. Sem samverkamaður og
Bjartsýni og baráttuandi hefur
ætíð einkennt stóru stundirnar í
lífi og starfi íslensku þjóðarinnar.
Þegar miklir hagsmunir eru í húfi
stöndum við saman og fáum
miklu áorkað. Á þeirri hugmynd
grundvallast íslandsbréf.
íslandsbréf eru eignarhluti í sam-
eiginlegum sjóði sparifjáreigenda,
þar sem fjárfest er í ýmsum tegund-
um vel tryggðra verðbréfa. Með því
að eignast hlutdeild í sjóðnum geta
einstaklingar notið þess ávinnings
sem felst í því að dreifa fjárfesting-
um og njóta góðrar ávöxtunar.
Fæstir sparifjáreigendur hafa tíma,
þekkingu eða fjárráð til að notfæra
sér þá kosti sem felast í því að dreifa
fjárfestingum. íslandsbréf leysa
vandann.
íslandsbréf eru nánast fyrirhafn-
arlaus fjárfesting og henta vel
jafnt ungum sem öldnum hvort
sem um er að ræða háar eða lágar
upphæðir.
Reglubundinn sparnaður er mikil-
vægur. Þannig öðlast fólk skilning á
<
o
Ford Madox Ford er einn þeirra rithöf-
unda sem ýmsir vilja stundum telja
snillinga sem ekki eru metnir að verð-
leikum. Segja ýmsir að væri ekki
kreddum okkartil að dreifa mundi Ford
vera talinn mesti snillingur óbundins
máls á enska tungu á öldinni. Þykir
þessum mönnum hann bera öll ein-
kenni brautryðjandans á bókmennta-
sviðinu, en að samtímamenn hans hafi
ekki skeytt um hann og því hafi hann
átt örðugt með að fá verk sín útgefin og
aldrei aflað mikilla tekna.
Góöi dátinn
Samt þykir ýmsum er lesa verk hans að
hér sé ftill fast að orði kveðið. Skáldsaga
hans „Góði dátinn" er almennt talin hans
besta verk. Hún var gefin út 1915 og um
hana sagði bandaríski gagnrýnandinn Alan
Tate að hún væri „mesta snilldarverk
breskra bókmennta á öldinni“. Mörgum
góðum lesanda mun þó þykja sagan ekki
annað en hástemmd viðkvæmnirolla.
Söguþræðinum vindur fram í yfirstéttar-
umhverfi (heilsulaugar á meginlandinu,
sumarbústaðir með tígrisfeldi á gólfi) þar
sem ein söguhetjan gleypir blásýru, önnur
sker sig á háls og sú þriðja verður bandvit-
laus. Sögumaðurinn er svo langorður og
reikandi í ffásögninni að lesandann langar
mest til að setja sprengju undir stólinn hjá
honum. Frásagnartæknin þykir ekki frum-
leg. Hringlandinn með tíma minnir á Jos-
eph Conrad og það að aldrei er víst hvað
gerðist minnir á Henry James.
En það er enginn stórglæpur, þótt maður
sé ekki stórskáld, og Ford var margt vel
gefið. Hann var veglyndur, hugrakkur og
alls ekki illgjam maður. Hann var stórvax-
inn, ijóður bolti og gekk í krumpuðum
tweed- fotum. Sálin var jafh stór og líkam-
inn og því skeytti hann lítið um það sem
menn minni gerðar meta mikils, eins og
peninga, tryggð í hjónabandi og sannsögli.
Hann var oft fjarska óáreiðanlegur og
sagði oft að hann hefði stundað nám í Eton
(eða stundum Winchester), þótt hann hefði
aðeins sótt sómasamlegan skóla í Folke-
stone. Líkt og vinur hans, Conrad, var hann
útlendingur i aðra ættina (faðirinn var
þýskur) og hann kunni afar vel að meta þá
ást á heiðri og virðingu, sem einkennir
bresku herforingjastéttina. Alltaf reyndi
hann að koma ffarn eins og hann ætlaði að
enskur heiðursmaður mundi gera. Þegar
§
LANDSBRÉF H.F.
Landsbankinn stendur meö okkur
Suðurlandsbraut 24,108 Reykjavík, simi 606080
Löggilt veröbréfafyrirtæki. Aöili að Veröbréfaþingi íslands.
gildi sparnaðar og lærir að bera
virðingu fyrir verðmætum. Þótt
upphæðirnar séu ekki háar, er gott
aðvenjasigáað leggja hluta af tekj-
um sínum í örugga og arðbæra fjár-
festingu. Á nokkrum árum getur
þannig myndast álitlegur sjóður.
Dæmi:
Fermingarbarn fær íslandsbréf
að upphæð 20.000 krónur. Á
hverju ári leggur það fyrir svipaða
upphæð af sumarlaunum og
kaupir íslandsbréf. Tíu árum
síðar er sjóðurinn orðinn næstum
290.000 krónur að núvirði *
' Án innlausnargjalds, miðað við að 8% árleg raun-
ávöxtun náist á sparnaðartimanum.
Sérfræðingar Landsbréfa h.f. sjá
um alla umsýslu, svo að eigendur
íslandsbréfa geta notið áhyggju-
lausrar ávöxtunar.
Leitið ráða hjá Landsbréfum h.f.
Komið og fáið nánari upplýsingar,
bæklinga og aðstoð hjá ráð-
gjöfum okkar og umboðsaðilum í
útibúum Landsbanka íslands og
Samvinnubankans um land allt.
Nú getur þú
komið oftar
áMímisbar!
Mímisbar nýtur aukinna vinsælda eftir
breytingarnar og þess vegna höfum við
ákveðið að hafa hann oftar opinn en áður
-eða fjögur kvöld í viku: Fimmtudags-, föstudags-
laugardags- og sunnudagskvöld. Fáðu þér léttan
snúning á dansgólfinu undir tónlist Stefáns og Hildar
á föstudags- og laugardagskvöldum.
Láttu sjá þig á nýja staðnum -og láttu þér ekki
bregða!
ilndFeA
'Jaoai
■lofargóðu!