Tíminn - 22.06.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 22. júní 1990
Tíminn 7
AÐ UTAN
Fáir höfðu heyrt Whitewright í Texas nefnt fyrr en listaheiminum barst nasasjón af því að þar væri geymdur í bankahólfi flöldinn allur af dýr-
mætum listaverkum sem hurfu frá Þýskalandi 1945.
Texas:
Fundinn stolinn lista-
verkafjársjóður
Joe Meador var þekktur sem „orkídeumaðurinn". En engan grunaði
að hann lúrði á heilmiklum listaverkaljársjóði, sem hann hafði rænt í
Þýskalandi í stríðinu.
Vinir Joe T. Meador,
sem þekktur var
sem „orkídeumaöur-
inn“, sögðu alltaf að
hann væri undarleg-
ur og leyndardóms-
fullur náungi. En
það var ekki fýrr en
nýlega, 10 árum eftir
lát hans, að ná-
grannar hans í smá-
bænum Whitewright
í Texas, komust að
raun um hver leynd-
ardómur Joes var.
Whitewright er sólbakaður lítill
sveitabær með aðeins 1760 íbúa,
sem fáir vissu einu sinni að væri á
landabréfinu þar til hann komst
skyndilega á allra varir í alþjóðlega
listaverkaheiminum eftir að því var
ljóstrað upp að Meador kunni að
hafa framið mesta listaþjóíhað ald-
arinnar.
Álitið er að þegar Meador þjónaði
sem liðsforingi í bandaríska hem-
um í Þýskalandi í seinni heimsstyrj-
öld hafi hann rænt dýrmætum fjár-
sjóði nasista og smyglað honum
heim til Whitewright, þar sem Mea-
dor kom fjársjóðnum í geymslu í
bankahólfi handan götunnar frá
jámvöruversluninni sinni.
Ólærður unnandi
listaverka
Svo er að sjá sem Meador, sem
var ólærður en vel að sér listaunn-
andi hafi gert sér að góðu að vita sig
hafa undir höndum ránsfenginn
fagra, en þar var m.a. að finna
myndskreytt handrit frá 1513, gull-
og silfúrkrossa, silfúrhelgiskrín,
skreytt smelti og dýmm steinum og
hliðum með útskomu fílabeini, auk
ýmissa gjafa frá kóngum sem
stjómuðu þýskum ríkjum á 9. og
10. öld. Sérfræðingar í miðaldalist
segja gripina ómetanlega til fjár.
Ekki er til þess vitað að Meador
hafi gert minnstu tilraun til að
auðgast á ráninu, og aldrei talaði
hann um gripina við viðskiptavini
sína eða nána vini. En þegar hann
dó 1. febrúar 1980, er sagt að ein-
hver hafi farið að gera laumulegar
tilraunir til að selja hluta fjársjóðs-
ins á alþjóðlegum listaverkamark-
aði. Það var þessi tilraun til að
græða á glæpnum sem Meador
ffarndi fýrir 45 áram, sem nú ný-
lega leiddi til þess að þessi ótrúlega
saga komst í hámæli.
Dýrgripirnir faldir
í námu í stríðinu
Listaverkin höfðu verið geymd
öldum saman í dómkirkjunni í Qu-
edlinburg, miðaldabæ í Saxlandi
sem er innan marka Austur- Þýska-
lands. Á síðustu mánuðum stríðsins
var mununum komið fyrir í námu
utan borgarmarkanna til geymslu.
Enn er ekki vitað hvemig Meador
tókst að koma höndum yfír þá og
smygla þeim heim til sín. Óstaðfest
saga gengur hins vegar i herdeild
Meadors þess efnis að drakkinn
hermaður hafi fundið helli í grennd
borgarinnar, fúllan af „dýrmætum
gripum, listaverkafjársjóði, verð-
mætum gimsteinum og alls kyns
ritum“.
Eftir stríðið rannsakaði bandaríski
herinn hvarf fjársjóðsins, en þeirri
rannsókn var hætt 1949 þegar Qu-
edlinburg varð hluti af nýju ríki
kommúnista í Austur-Þýskalandi.
Það var svo í april sl. að bóla fór á
sannleikanum, þegar vestur- þýskur
sjóður keypti einn grip úr sjóðnum,
gimsteinum prýtt, myndlýst, inn-
bundið handrit af guðspjöllunum
fjóram, fyrir þijár milljóna dollara
greiðslu sem bandarískur lögfræð-
ingur veitti móttöku. Samkvæmt
skilmálum í samningnum, sem
gerður var í Sviss, átti að halda
nafni seljandans leyndu. En nú hef-
ur The New York Times upplýst að
lögfiræðingurinn sem seldi handrit-
ið hafi gert það fyrir hönd eftirlif-
andi bróður Joes Meador, Jack, sem
enn býr í Whitewright.
Tilraunir til aö
selja listaverkin
undanfarinn áratug
Því er haldið fram að á undanfom-
um áratug hafi fúlltrúar Meador-
fjölskyldunnar sett sig í samband
við fjölmarga listsérfræðinga og
listaverkasala í sambandi við til-
raunir til að selja hluta fjársjóðsins.
Fjölmiðlar hafa nú tekið málið upp
á sína arma og gert innrás í smá-
þorpið Whitewright, rykuga og nið-
umídda aðalgatan þar lítur út eins
og kvikmyndaver. En fjölskylda
Meadors og aðrir sem kynnu að vita
milliliðalaust hvemig í málinu ligg-
ur era fámálugir.
Jack Meador er nú sestur í helgan
stein og býr skammt frá bankanum
þar sem enn era í bankahólfi ein-
hverjir dýrgripanna að því er álitið
er. Hann neitar að svara spurning-
um varðandi málið. Systir hans,
Jane Meador Cook, sem var skipta-
ráðandi varðandi erfðaskrá Joes,
gefúr fréttamönnum ekki heldur
kost á sér.
Vitað er að ekki var minnst á Qu-
edlinburg-dýrgripina í erfðaskrá Jo-
es, en lögmætar eigur hans, 81.000
dollara hlutabréf og 24.000 dollara
eignir í Whitewright, skiptast á
milli systkina hans, Jane og Jack.
Engan í Whitewright
grunaði neitt
Utan Meador-fjölskyldunnar vora
viðbrögð annarra íbúa Whitewright
undran og vantrú vegna þess að
Meador tók svo óvenjulegt leyndar-
mál með sér í gröfina. Bæjarstjór-
inn segist ekkert hafa um þetta vit-
að, en segir Joe alltaf hafa verið
þægilegan í umgengni og hljóðlát-
an. Bæjarstjórinn segist ekki vita til
þess að neinn í bænum hafi séð
nokkum fjársjóð.
Verslunarstjórinn í jámvöraversl-
un Meadors segir að Joe hafi lítið
sem ekkert talað um stríðið og
áreiðanlega aldrei sýnt honum
neina þýska listagripi. „Eg er búinn
að vinna hér í 32 ár og ég hef aldrei
séð neitt af þessu dóti. Þannig að ef
hann hefúr haft það í fóram sínum
græddi hann ekki á því,“ segir
verslunarstjórinn. „Þetta bull í
blöðunum um að hann hafi stolið
því er argasta vitleysa. Hvemig ætla
þeir að sanna að hann hafi stolið
því?“
Bankastjórinn viðurkenndi að
hann hefði þekkt Meador vel en
sagðist ekki sjá neinar líkur á því að
bankinn lenti í vandræðum vegna
uppnámsins yfir fjársjóðnum.
Flestum ber saman um að Meador
hafi verið manna ólíklegastur til að
eiga heima í hópi frægra listaverka-
þjófa. Hann var alla tíð ógiftur, bjó
með móður sinni langt fram á fúll-
orðinsár og barst aldrei hið minnsta
á. Hann dó á elliheimili úr krabba-
meini og annar vistmaður segir þá
sögu að einu sinni hefði hann misst
seðlabúnt á leið sinni til bankans,
en sagt svo „Peningar skipta ekki
máli. Eg ætlaði að losa mig við þá
hvort sem er“.
Þekktur orkíduræktandi
veröur nú enn frægari
sem listaverkaþjófur!
Auk listaáhugans hafði Meador
áhuga á blómarækt. Hann var
þekktur í heimabæ sínum sem „ork-
ídeumaðurinn" vegna þeirrar
ástríðu að rækta þá blómategund,
en það áhugamál átti hann sam-
merkt með einum frægasta njósna-
foringja CIA, James Angleton, sem
nú er látinn.
í þau fáu skipti sem hann bauð ein-
hveijum heim til sín var það yfir-
leitt til að sýna gestinum orkídeum-
ar sem hann ræktaði í þrem gróður-
húsum. Garðyrkjufæmi hans færði
honum frægð, ekki einungis í næsta
nágrenni heldur líka víðar um
Bandaríkin. Samkvæmt minningar-
grein um hann í vikublaðinu
Whitewright Sun — einu greininni
sem blaðið birti nokkra sinni um
hann — var Joe Meador einu sinni
varaforseti Bandaríska orkídeufé-
lagsins, og nú gengur sú saga að
dýrkendur þessa fagra blóms hafi
gefið einni tegund nafn hans eftir
að hann lést.
Nú era hins vegar mestar líkur á að
hans verði helst minnst sem listal-
istaverkaþjófs!